Γεννημένη στo Ιράν, η Sussan Deyhim εκδήλωσε το ταλέντο της στον χορό από πολύ μικρή και σε πολύ νεαρή ηλικία ήταν ήδη επαγγελματίας χορεύτρια. Η μετοίκησή της όμως στην Αμερική στις αρχές της δεκαετίας του 1980 συνοδεύτηκε από μια στροφή της στη μουσική, η οποία γινόταν όλο και μεγαλύτερη ώσπου τελικά αυτή έγινε η αποκλειστική της ενασχόληση. Στη συνέχεια, κυρίως διά μέσου της σπάνιας, αληθινά μοναδικής φωνητικής προσέγγισής της αλλά και ως συνθέτιδα, συνεργάστηκε με πολλούς κορυφαίους μουσικούς των περισσοτέρων ιδιωμάτων και εξερεύνησε πάρα πολλά από τα δεδομένα μουσικά πεδία, αλλά ακόμα και την avant garde.
Η πολύ σημαντική αλλά και τόσο διαφορετική αυτή φυσιογνωμία της σύγχρονης μουσικής έρχεται στην Αθήνα αύριο, Τετάρτη 21 Ιουνίου, για μια συναυλία με τη συνοδεία της τετραμελούς μπάντας της (keyboards, μπάσο, ντραμς και ο μόνιμος συνεργάτης της και συνθέτης Richard Horowitz στο φλάουτο) στα πλαίσια του Summer Nostos Festival το οποίο διοργανώνει το ΚΠΙΣΝ στον χώρο του. Με αυτή την αφορμή μας μίλησε για τη συγκεκριμένη εμφάνισή της, την τέχνη της αλλά και τη διαχρονική σημασία της μουσικής στον κόσμο όπου ζούμε όλοι.
Εξακολουθείτε να αισθάνεστε Ιρανή ή θεωρείτε τον εαυτό σας μια πολίτη του κόσμου;
Τα γονίδιά μου είναι ιρανικά, αλλά προφανώς θεωρώ τον εαυτό μια πολίτη του κόσμου και η καρδιά μου είναι διεθνιστική και όχι εθνική.
Τι σας έκανε να μετοικήσετε στην Αμερική; Αισθάνεστε πλέον αυτή τη χώρα δική σας ή όχι;
Αρχικά πήγα στην Αμερική για να συνεχίσω τις σπουδές μου ως χορεύτρια, αλλά, όταν έγινε η ισλαμική επανάσταση στο Ιράν, δεν ήθελαν πια γυναίκες που να ασχολούνται με οτιδήποτε δημιουργικό και έτσι αναγκάστηκα να ζητήσω πολιτικό άσυλο στις ΗΠΑ. Η Αμερική είναι μια τεράστια χώρα που περιλαμβάνει πάρα πολλές φιλοσοφικές θεωρήσεις και οπτικές. Θεωρώ τον εαυτό μου μια Νεοϋορκέζα που κατοικεί στο Λος Άντζελες. Δεν μπορώ να γίνω πιο προοδευτική, αυτή είναι η Αμερική με την οποία ταυτίζομαι.
Όπως και αν έχει, η πολιτιστική, ιστορική αλλά και η μυστικιστική ακόμα θα έλεγα παράδοση του Ιράν και συνολικά της Μέσης Ανατολής έπαιξε ρόλο στη μουσική, διανοητική και πνευματική σας εξέλιξη;
Είχα αρχίσει να δραστηριοποιούμαι δημιουργικά στο Ιράν στην πολιτιστικά πολύ ισχυρή δεκαετία του 1970. Ηταν μια σπουδαία εποχή για νέους ανθρώπους από το Ιράν που ήθελαν να δημιουργήσουν και να εκφραστούν με το ένα πόδι στην αρχαία παράδοση της χώρας, ενώ με το άλλο επιθυμούσαν βαθιά να εξερευνήσουν και να έχουν εμπειρίες από τον δυτικό πολιτισμό. Αποτέλεσμα αυτού είναι ότι η φιλοσοφία μου διαμορφώθηκε από την αγάπη μου για την παράδοση και τους αρχαίους πολιτισμούς, αλλά ταυτόχρονα από το ενδιαφέρον μου για το τι μπορεί να φέρει το μέλλον και το πώς οι επιστήμονες από κοινού με τους ανθρώπους του πολιτισμού και του πνεύματος μπορούν να διαμορφώσουν αυτό το μέλλον ώστε να είναι καλύτερο από το παρόν. Κάθε παράδοση άλλωστε δεν είναι κάτι στατικό, αλλά εξελίσσεται συνέχεια.
Θα περιγράφατε τη μουσική σαν ένα σύνολο ήχων ή ακόμα και θορύβων σε μερικές περιπτώσεις ή είναι κάτι εντελώς διαφορετικό από αυτό;
Πάντα με ενδιέφερε η μουσική της έκστασης και ο σαμανισμός και αυτά εξακολουθούν να βρίσκονται στο επίκεντρο αυτού που κάνω, είτε πρόκειται για μια αφαιρετική και αφηρημένη ως προς τη μορφή της έκφραση είτε για μια σύνθεση εντός του πλαισίου της παραδοσιακής ή ακόμα και της κλασικής μουσικής. Όταν δεν ακολουθείς κατά γράμμα οποιαδήποτε παράδοση και επιδιώκεις να δημιουργείς νέα ηχητικά πεδία και τοπία, έχεις και την υποχρέωση να μην επαναλαμβάνεις φόρμουλες οι οποίες έχουν ήδη χρησιμοποιηθεί. Όπως το έχει θέσει πολύ σωστά ο σπουδαιότατος -και όχι μόνο για την τζαζ John Coltrane- «είμαστε ενδιάμεσοι και πρέπει να αφήνουμε τις ιδέες και τους ήχους να περνούν από μέσα μας ώστε να δημιουργούν νέες ιδέες». Ποιος είναι ο λόγος να επαναλαμβάνεις το ίδιο πράγμα συνεχώς; Υποθέτω μόνον η νοσταλγία! Εχοντας πει αυτό πάντως θα προσθέσω ότι η παράσταση που θα παρουσιάσω στην Αθήνα είναι για εμένα ό,τι πιο μουσικό έχω κάνει ποτέ καθώς είναι η έκφραση της αληθινά ερωτικής μου σχέσης με την παράδοση της τζαζ όπως διαμορφώθηκε μέσα από πολύχρονες συνεργασίες με θρυλικές φυσιογνωμίες του ιδιώματος, όπως ο Ornette Coleman και ο Bobby McFerrin.
Τι είναι το τραγούδι για εσάς; Απλώς το αποτέλεσμα ενός ζεύγους προικισμένων και εκπαιδευμένων φωνητικών χορδών ή κάτι πολύ περισσότερο;
Για εμένα το τραγούδι είναι το πλέον πρωτογενές δώρο που φέρει η ανθρωπότητα! Είναι πραγματικά πολύ άσχημο, ότι ο σύγχρονος πολιτισμός έχει αφαιρέσει από τους ανθρώπινους πληθυσμούς την τελετουργία του τραγουδιού, αλλά και του ψαλμού, που κάποτε ήταν αναπόσπαστο τμήμα της ζωής τους. Υποθέτω ότι αυτό συνέβη γιατί κάποιοι πίστεψαν ότι τα μαζικά αθλήματα μπορούν να υποκαταστήσουν την αίσθηση των συναθροίσεων μιας κοινότητας! (γέλια) Η ανθρώπινη φωνή όμως είναι ίσως το πιο αξιοθαύμαστο όργανο που υπάρχει στον πλανήτη. Με τις ίδιες φωνητικές χορδές μπορείς να τραγουδήσεις μουσική του Μάλερ και του Βάγκνερ, των Πυγμαίων, των Εσκιμώων, κλασική περσική μουσική, κλασική ινδική μουσική, αφρικανική εκστατική μουσική, να τραγουδήσεις με τη λαρυγγική τεχνική και με τόσους ακόμα τρόπους. Είναι εκπληκτικό το τι μπορεί να παραγάγουν αυτές οι δύο μικρές φωνητικές χορδές. Περιστασιακά κάνω ένα workshop με πολύ μεγάλες ομάδες και είναι υπέροχο το πώς έχουν γίνει οι άνθρωποι όταν το τελειώνουν, είναι γεμάτοι οξυγόνο και ενέργεια. Είναι η επιστήμη του να θέτεις σε λειτουργία το ηχείο το οποίο αποτελεί το ίδιο σου το σώμα.
Υπάρχει κάτι που διαφοροποιεί τη συναυλία σας στην Αθήνα ή είναι μία ακόμα όπως τόσες άλλες;
Η συναυλία αυτή είναι αληθινά κάτι ασυνήθιστο για εμένα. Η μουσική μου συνήθως είναι αρκετά δομημένη, πολυφωνική και ανακαλεί μνήμες. Όσοι έχουν ακούσει την κινηματογραφική μουσική μου ή εκείνη για εγκαταστάσεις όπως τα βίντεο του Shirin Neshat γνωρίζουν καλά αυτή την πιο αφαιρετική και ατμοσφαιρική πλευρά μου. Πολλοί οπαδοί μου όμως ζητούσαν εδώ και πολύ καιρό έναν δίσκο με τραγούδια και έτσι κάνω ένα album που θα περιέχει μόνο τέτοια. Ευτυχώς συνεργάζομαι με μερικούς από τους καλύτερους τζαζ μουσικούς διεθνώς και έτσι, παρότι το περιεχόμενο της συναυλίας είναι απλά τραγούδια, είναι παιγμένα με δεξιοτεχνία και συναίσθημα ώστε να επιτρέπουν σε ένα ευρύτερο ακροατήριο να επικοινωνήσει μαζί τους. Υπάρχει πάρα πολλή ένταση στον κόσμο και οι δημιουργικές εκφράσεις κάποιες φορές μπορούν και πρέπει να είναι απλώς διασκεδαστικές, κάτι στο οποίο δεν είχα επικεντρωθεί ποτέ ως τώρα. Πιστεύω ότι η δημιουργία πριν από όλα πρέπει να προκαλεί και να θέτει ερωτήματα σε ένα καθαρά φιλοσοφικό επίπεδο. Όμως δεν έχω πρόβλημα μια φορά στις τόσες να διασκεδάζω το ακροατήριο με ένα πρόγραμμα στο οποίο κυριαρχούν η δεξιοτεχνία και η νοσταλγία, όπως θα συμβεί στην περίπτωση της συναυλία μου στην Αθήνα. Είμαι ευγνώμων στους Έλληνες για την υποστήριξή τους στα ανθρώπινα δικαιώματα. Γνωρίζω ότι δοκιμάζεστε ακόμα δεινά από την οικονομική κρίση, αλλά ήταν παρήγορη η αρωγή σας στους Σύρους πρόσφυγες. Είναι εξαιρετικά σύνθετο ζήτημα, αλλά, κατά την άποψή μου, πολιτισμός σημαίνει επίσης, ενώ βιώνεις τον δικό σου πόνο, να απλώνεις το χέρι σου για να βοηθήσεις κάποιον άλλο! Μια Περσίδα λοιπόν λέει σε εσάς τους Έλληνες: Σας ευχαριστώ για το ότι αποδείξατε ότι είστε πολιτισμένοι!
Πώς βλέπετε την κατάσταση στη χώρα στην οποία γεννηθήκατε, το πώς διαμορφώνεται η κοινωνία και ιδιαίτερα τη θέση των γυναικών σε αυτή;
Είμαι έκπληκτη από τη δύναμη, την ενέργεια, το ταλέντο, ακόμα και την αντοχή που επιδεικνύουν οι άνθρωποι στο Ιράν -και ειδικά οι γυναίκες-, τα οποία τους επιτρέπουν να κάνουν τόσα πολλά σημαντικά πράγματα όχι μόνο στον χώρο του πολιτισμού, αλλά και της επιστήμης υπό τόσο αντίξοες πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες.
Τι έχετε να πείτε για την εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ στην προεδρία της Αμερικής; Υποθέτω ότι διαφωνείτε με όσα λέει, πιθανώς και σχεδιάζει, για το Ιράν, ίσως και με πολλές άλλες θέσεις του.
Δεν ψήφισα τον Τραμπ και προφανώς διαφωνώ σχεδόν με οτιδήποτε λέει. Καταλαβαίνω πόσο δύσκολο και πολύπλοκο είναι να ενώσεις μια χώρα βαθιά διχασμένη πλέον, αλλά ακόμα δεν έχω ακούσει τον Τραμπ να λέει έστω και μια λέξη γι' αυτό το τόσο καίριο ζήτημα. Πιστεύω ότι η Αμερική αυτή τη στιγμή βρίσκεται σε μια κατάσταση σοκ, αλλά θα το ξεπεράσουμε. Όπως κάνουμε πάντα...
Μπορεί τελικά η μουσική να κάνει τον κόσμο έστω λίγο καλύτερο; Και αν όχι, μπορεί έστω να κάνει τους ανθρώπους να προσεγγίσουν ο ένας τον άλλο λίγο περισσότερο;
Όπως προανέφερα, η τελετουργία της μουσικής θα μπορούσε ακόμα να είναι μέρος της καθημερινότητας των ανθρώπων και η δύναμη που θα προέκυπτε από αυτό θα μπορούσε να θεραπεύσει πολλά από τα δεινά που προκαλούν ο θρησκευτικός φανατισμός και η προσπάθειά του να επιβάλλεται, η οικονομική χειραγώγηση και ο φόβος. Ίσως κάποτε οι άνθρωποι να βιώνουν μια πιο υπερβατική πραγματικότητα και αυτό να τους οδηγήσει και στο να κάνουν καλύτερες επιλογές. Πρέπει να πω πάντως ότι η μουσική εξακολουθεί να είναι ένα από τα σημαντικότερα καταφύγια, μα και ναούς συνάμα που διαθέτει η ανθρωπότητα παντού στον κόσμο. Εξακολουθούμε να της παραδιδόμαστε, στη συμπαντική δύναμή της και στην εφήμερη δόνησή της. Η μουσική είναι το σαμανικό φάρμακό μου και είμαι ευτυχής που μπορώ να το μοιραστώ με το ελληνικό κοινό. Ευχαριστώ το ΚΠΙΣΝ γι' αυτή την πρόσκληση, που αληθινά σημαίνει πολλά για εμένα.
Όπως είμαστε σίγουροι ότι θα σημαίνει και η συναυλία σας για όσους και όσες την παρακολουθήσουν...
