Η συγκυρία το έφερε ώστε οι γραμμές αυτές να μορφοποιούνται επί χάρτου σε κείμενο την επαύριον του θλιμμένου αποχαιρετισμού στο εξ ανάγκης ιστορικό Θέατρο Ολύμπια της οδού Ακαδημίας και μόλις δύο ημέρες μετά την επίσκεψή μας στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιώς, που επίσης είχε φιλοξενήσει την Εθνική Λυρική Σκηνή κατά την ανακαίνιση των «Ολυμπίων» τη δεκαετία του 1950.
Σκέψεις και παρατηρήσεις
Σαν να μην έφτανε αυτό δε, ακριβώς μία εβδομάδα μετά την παρακολούθηση της τελευταίας παράστασης του «Μάκβεθ» (3.05.2017) στο πλαίσιο του εναρκτήριου κύκλου λειτουργίας της ΕΛΣ στο φαληρικό Κέντρο του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος, μας δόθηκε συμπτωματικά η ευκαιρία παρακολούθησης ακόμη μιας παραγωγής της συγκεκριμένης όπερας του Τζουζέππε Βέρντι στο Παλαιό Κτήριο του Εθνικού Θεάτρου της Μπρατισλάβα, διευρύνοντας έτι περαιτέρω το περιθώριο σκέψεων και σταθμίσεων. Δεν αποφύγαμε λοιπόν την αναπόληση του χαμένου Δημοτικού Θεάτρου των Αθηνών σε σχέση με τον μέχρι τέλους εξωτερικά και εσωτερικά ακαλαίσθητο χώρο που για πολλές δεκαετίες το υποκατέστησε. Ούτε μας διέφυγε η παρατήρηση που πανευρωπαϊκά θέλει τα μικρά, ιστορικά λυρικά θέατρα στο κέντρο των πόλεων να μην απαξιώνονται από τη λειτουργία μεγαθηρίων, αφού συνήθως εξακολουθούν να παρέχουν πλαίσιο και ατμόσφαιρα κατάλληλα για το παλιότερο δραματολόγιο.
Εκτός ιστορικού κέντρου
Η νέα Λυρική Σκηνή είναι αναμφιβόλως επιβλητική ως κτηριακό σύμπλεγμα, προερχόμενο μάλιστα από την εμπειρία ενός αρχιτέκτονα του οραματικού διαμετρήματος του Renzo Piano. Και φυσικά αποτελεί επίζηλο εμπλουτισμό του δημοτικού πλαισίου της ευρύτερης περιοχής που κατέλαβε. Η θέση της, ωστόσο, μακριά από το ιστορικό κέντρο της πόλης, εμποδίζει το οικοδομικό αυτό κόσμημα να αποβεί εν τέλει εμβληματικό, αφού δεσπόζει σε έναν μείζονα χώρο χωρίς αστικό στίγμα αναφοράς. Προκλητική από την άλλη πλευρά, είναι και η συνεχιζόμενη παράβλεψη μιας τεράστιας κατασκευαστικής έλλειψης. Αναφερόμαστε στην -εξ αρχής της ανέγερσής του και συνεχιζόμενη μέχρι σήμερα- απουσία μέριμνας τουλάχιστον για την ευχερή προσβασιμότητα του νέου Θεάτρου, που, στις σύγχρονες μεγαλουπόλεις, διασφαλίζεται αποκλειστικά με αξιόπιστο και δεδομένης ταχύτητας συγκοινωνιακό μέσο σταθερής τροχιάς, δηλαδή γραμμή μετρό, και μάλιστα με τον υπόγειο σταθμό αποβίβασης εντός της κτηριακής δομής. Η σημασία αυτής της παραμέτρου φοβούμεθα ότι θα επηρεάσει μεσοπρόθεσμα την ίδια τη βιωσιμότητα λειτουργίας του θεάτρου στον συγκεκριμένο χώρο, συνεκτιμώντας τη σύνθεση, γήρανση και περιορισμένη ανανέωση του κοινού των «μελομανών», αλλά και την ύπαρξη άλλης, πλήρως λειτουργικής αίθουσας στον ομφαλό της πόλης.
Η παραγωγή της πρεμιέρας
Όμως και η επιλογή της παραγωγής για την πανηγυρική πρεμιέρα της νέας λυρικής μας στέγης ξενίζει. Και εξηγούμεθα: Κάθε παρόμοιο εγχείρημα συνηθίζεται να εγκαινιάζεται με λαμπρότητα, είτε με ένα μεγάλο γκαλά μεικτής μουσικής αναφοράς, ώστε να εδραιώνεται η πεποίθηση για ένα φάσμα χρηστικών δυνατοτήτων της νέας αίθουσας, είτε με μια παραγωγή συμβατικής λαμπρότητας και θεαματικού σκηνογραφικού πλούτου, ικανή να διαφημίσει τις τεχνικές δυνατότητες τάχιστης και αθόρυβης αλλαγής των σκηνικών, καθώς και ευχερούς μετακίνησης των μονωδών, χορωδών, χορευτών, κομπάρσων και τεχνικών που θα κληθούν να λειτουργήσουν επί σκηνής και πίσω από αυτή. Υπό την έννοια αυτή και παρακάμπτοντας προς στιγμή ενδοιασμούς αισθητικής υφής, συνυφασμένους πάντως με την κοινωνική προέλευση του λυρικού θεάτρου και αντίστοιχες προτιμήσεις του συγκεκριμένου κοινού, διερωτώμεθα πώς τα κατάφεραν οι υπεύθυνοι ώστε τα «θυρανοίξια» να διεκδικήσει παραγωγή, η οποία όχι απλώς δεν προϋπέθετε επανειλημμένες αλλαγές, αλλά δεν παρείχε ούτε καν μία αλλαγή του σκηνικού! Έστω αυτού του αχαρακτήριστου και δυσάρεστου σκηνικού, με τα διεθνώς τετριμμένα και ανεπιθύμητα στο κοινό κλιμακοστάσια και σωληνώσεις, που δήθεν εισφέρουν στην ερμηνευτική κατανόηση επαρκώς οικείων έργων μέσα από μια τάχατες δημιουργική «αποδόμησή» τους...
Να σηματοδοτεί τομή
Οι παρατηρήσεις αυτές προσλαμβάνουν επιπρόσθετη ένταση εν όψει της εύλογης προσδοκίας για νέα ad hoc παραγωγή ως πρόκληση για τα εγκαίνια ενός παρόμοιου κτηριακού επιτεύγματος. Μιας παραγωγής που να σηματοδοτεί την τομή στη λυρική πραγματικότητα της πρωτεύουσας αλλά και να συνιστά αναδρομικά, σε μακρινές επόμενες δεκαετίες, το ευπρεπές ορόσημο για τις επετείους του μέλλοντος. Και, πάνω απ’ όλα, να αντιπροσωπεύει ένα νέο και σε ορισμένο βαθμό μεγαλεπήβολο ξεκίνημα. Ένα ξεκίνημα με σύμπραξη ελληνικών δυνάμεων αλλά και, κατά το δυνατόν, σε αξιοποιήσιμη συμπαραγωγή με σοβαρά ξένα λυρικά θέατρα. Ακόμη όμως και αν πρακτικοί λόγοι εμπόδιζαν αυτή την εξέλιξη, σε κάθε περίπτωση τα κριτήρια επιλογής από το υπάρχον απόθεμα θα έπρεπε να αποκλείουν ενδεχόμενα όπως αυτό της αναβίωσης που παρακολουθήσαμε...
