Άργησε πολύ να γίνει αποδεκτός ο Idomeneo, re di Creta ossia Ilia e Idamante (αρ. καταλόγου Καίχελ 366) στον ίνδακα των ώριμων έργων του Mozart. Η τρίωρη και τρίπρακτη opera seria, με τους αδρούς και σύνθετους χαρακτήρες, διαθέτει μεν ευρηματική και ανανεωτική τόλμη που αναζωογονεί τη δραματουργική πεπατημένη, το υψηλό αποτέλεσμα όμως δεν προέκυψε εν τη απλή αιθρία ενός αδιαμφισβητήτως θείου ταλάντου. Πολύ περισσότερο κεφαλαιοποιεί αποτελέσματα επανειλημμένης ενασχόλησης του Μότσαρτ με το είδος αυτό, τόσο αγαπητό στις Αυλές των «πεφωτισμένων» εστεμμένων της Ευρώπης.
Είχαν προηγηθεί μεγάλου αναπτύγματος λυρικά πειράματα του ηβάσκοντος Wolfgang Amadé: το «Απόλλων και Υάκινθος» του μόλις 11χρονου και ο «Μιθριδάτης, Βασιλέας του Πόντου», για να ακολουθήσουν ο «Ασκάνιος στην Άλμπα», «Το όνειρο του Σκιπίωνος» και ο «Λεύκιος Σύλλας». Πολλή λοιπόν και σκληρή υπήρξε η πρακτική εξάσκηση του Μότσαρτ πριν από τον κορυφαίο στο είδος του «Ιδομενέα, Βασιλέα της Κρήτης», που η πρεμιέρα του, στο Μόναχο, συνέπεσε με τα 25α γενέθλιά του.
Αυτή η τριβή δικαιολογεί λοιπόν την ευρεία και μουσικοδραματικά τελεσφόρα χρήση του ενορχηστρωμένου ρετσιτατίβου (recitativo accompagnato), όπως και την ευφυή οργάνωση μιας εκτεταμένης και συνεκτικής μορφής αδιάκοπης σύνθεσης, που προωθεί, σε μεγάλες ενότητες του έργου, την περίτεχνη επίτευξη της ψυχολογικής και πραγματολογικής «περιπέτειας» μέσα από την αδιόρατη εκβολή του ενός μέρους στο επόμενο.
Για να μην αναφερθούμε στο εκφραστικό βάθος που καταγράφουν οι ελεγειακές άριες της πριγκίπισσας Ίλια ή η προμηθεϊκή κολορατούρα του επώνυμου ομηρικού βασιλιά στην άριά του «Fuor del mar», σχεδόν αντιστοίχως ομφάλια με το ορφικό «Possente spirto» του εορταζόμενου εν έτει 2017 Κλάουντιο Μοντεβέρντι.
Κομβικός όμως στη συγκεκριμένη όπερα αναδεικνύεται και ο αναβαθμισμένος ρόλος της χορωδίας, διόλου αυτονόητος ακόμη και για καθιερωμένα αριστουργήματα της τρόπον τινά ώριμης περιόδου της 35χρονης μόλις ζήσης του Μότσαρτ.
Επισφραγίζει και αυτός τη συνειδητή αποστασιοποίησή του από τετριμμένες συνταγές του αυλικού λυρικού θεάτρου και τον επαναπροσανατολισμό του προς την αρχαία τραγωδία, εμπλουτισμένη με δυναμικά προ - ρομαντικά στοιχεία της Sturm und Drang και ικανή για σμίλευση χαρακτήρων αρχαϊκού μεγέθους, άξιων του «ελέου και φόβου» για την κάθαρση των παθημάτων τους.
Για την πρόσφατη αναβίωση η Metropolitan Opera ανέτρεξε στην παραγωγή του αείμνηστου Jean Pierre Ponnelle, αποδίδοντας παράπλευρο φόρο τιμής στον επίτιμο καλλιτεχνικό διευθυντή της James Levine, που εξακολουθεί, για ήδη 45 και πλέον παραστάσεις, να την διευθύνει από την πρώτη στιγμή της, το φθινόπωρο του 1982. Ο Πονέλ υπέγραψε ο ίδιος το κλασικό, λιτό σκηνικό και μεταφύτευσε τη δράση μέσω της ενδυματολογίας από τη μυθολογική αρχαιότητα στην Ευρώπη του Διαφωτισμού.
Χωρίς τους σύγχρονους ακκισμούς και τον εξίσου οχληρό υπερπληθυσμό της σκηνής από πρόσωπα ανύπαρκτα στο λιμπρέτο, η προσοχή μπόρεσε να εστιαστεί ανενόχλητη στη δομική δύναμη του δράματος, των χαρακτήρων και της σχεδόν αδιάλειπτης τραγικής ειρωνείας των καταστάσεων που αυτοί αντιμετωπίζουν, προσκρούοντας συνεχώς σε πεπρωμένο αντίξοο και σε καθήκοντα αντικρουόμενα και θεμελιώδη.
Έτσι αναδύθηκε καθαρό και καταληπτό για την εποχή μας το αξιακό πρόταγμα λιμπρετίστα και συνθέτη, δηλαδή η τραγική μοναξιά της εξουσίας και η υποχώρηση των προσωπικών επιθυμιών του κυβερνήτη έναντι των προτεραιοτήτων του κράτους και του λαού.
Όσο για τον Ληβάιν, με μισό αιώνα στο πηδάλιο της Ορχήστρας, διακινδύνευσε ώρες - ώρες εξαιρετικά αργά τέμπι, δικαιώνοντας όμως πανηγυρικά την επιλογή τους. Η εκλεκτή ομάδα των μονωδών από την πλευρά της, πλαισιωμένη αξιομνημόνευτα από τη χορωδία της Μετ, αγωνίστηκε να κρατήσει το επίπεδο δυσθεώρητων προκατόχων.
Χωρίς χρονοτριβή υπερβολικού επαίνου για την κολορατούρα του, ο Αμερικανός τενόρος Matthew Polenzani ανέδειξε, με επιβλητική παρουσία και τραγούδι ευγενικό και συνάμα στιβαρό, έναν άνακτα κύρους και έναν πατέρα απέριττα τραγικό στις ανθρώπινες αστοχίες και οδύνες του.
Στον ρόλο του γιου του Idamante ευτύχησε να αντιμετωπίζει την έμπειρη σε ανδρικούς ρόλους Βρετανίδα μέτζο Alice Coote, ερμηνεύτρια δυναμική τόσο στη διαδρομή προς την επίπονη χειραφέτηση του νέου έναντι του μονάρχη - πατέρα όσο και προς την αταίριαστη ερωτική σχέση του με την αιχμάλωτη Ίλια.
Έχοντας εκτοξευθεί στη φήμη στα 2015, μεταξύ άλλων και με μια «Λουτσία» στο Σαν Φρανσίσκο, η νεαρή υψίφωνος Nadine Sierra ήρθη στο ύψος των απαιτήσεων που ο Μότσαρτ θέτει για την Τρωάδα και λειτούργησε τόσο υποκριτικά όσο και μουσικά στον τρυφερό αντίποδα μιας μαινόμενης Ηλέκτρας, όπως τουλάχιστον την ενσάρκωσε, με ψυχιατρική ένταση και παραληρηματική φωνητική σφοδρότητα, η Elza van den Heever, η Νοτιοαφρικανή σοπράνο που μεταπήδησε ιδιωματικά από τον οίκο των Τυδώρ, που αρχικά την ανέδειξε, σε εκείνον των Ατρειδών.
Μια παράσταση που μας άγγιξε βαθιά και κατέστησε διαφανή τον λόγο της επιβίωσης ορισμένων «συμβατικών» παραγωγών έναντι νεοτέρων τους. Ο νοών νοείτω!
