«One thing leads to another» διαβεβαιώνει η υπερατλαντική παροιμιακή σοφία. Και «η μία σκέψη οδηγεί στην άλλη» απαντούμε εμείς, αμιλλώμενοι σε απλοϊκότητα τους πρακτικούς Αμερικανούς. Η διανοητική διέγερση αποτελεί ιδιαίτερη απόλαυση στην επαφή με πνευματικά επιτεύγματα όπως εκείνα της μουσικής δημιουργίας του Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ. Η πυροδότηση εξάλλου ενός υπαρκτικού εσωτερικού διαλόγου ανάμεσα στο βίωμα και στον νου αποτελεί παράπλευρη επιβεβαίωση της παρακολούθησης μιας τεχνικά άρτιας και μουσικά συνεπούς ερμηνείας. Μιας ερμηνείας η οποία να επιτρέπει τη μετάσταση σε κατάσταση εσωτερικής αναβάπτισης, απελευθερωμένης από τη μικρολογία εντοπισμού τεχνικών σφαλμάτων. Αυτή την εκτελεστική ποιότητα κατέγραψαν, το βράδυ της 9ης Απριλίου 2017 στην αίθουσα Χρήστος Δ. Λαμπράκης (Φίλων της Μουσικής) του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών, τα «Πάθη κατά Ιωάννην», που παρουσιάστηκαν «χάρη στην πολύτιμη βοήθεια του Ινστιτούτου Γκαίτε», όπως μας πληροφορούσε το κατά τα λοιπά απελπιστικά όσο και αδικαιολόγητα ελλιπές -ακόμη και στα βασικά- έντυπο πρόγραμμα του κύκλου των εκδηλώσεων.
Εξαιτίας αυτών των ελλείψεων, πολλά από τα συναρπαστικά μυστικά της μέθεξης με έναν από τους πυλώνες της ευρωπαϊκής χριστιανικής εκκλησιαστικής μουσικής δεν απασχόλησαν καν το κοινό. Η έντυπη αναφορά ότι τα «Πάθη» παρουσιάζονται στη -συναυλιακά αλλά και δισκογραφικά δυσεύρετη- 2η εκδοχή τους (του έτους 1725) δεν προσέλαβε κανένα νόημα για τον παριστάμενο. Έτσι απέλειπε η δυνατότητα να συνειδητοποιηθεί η σημασία του συγκεκριμένου έργου για την εδραίωση του Μπαχ ως του νέου κάντορα στον Άγιο Θωμά της Λειψίας. Ακόμη και ο περισσότερο εξοικειωμένος με το έργο δεν βοηθήθηκε να εμβαθύνει στη διαπίστωση ότι γνωστές άριες, όπως η κραυγή τύψεων του Πέτρου μετά την τρις απάρνηση του Κυρίου «Ach mein Sinn», απουσίαζαν από την παρουσίαση αυτή, ενώ άλλες ακούγονταν για πρώτη φορά.
Οι πιο έμπειροι εντυπωσιάστηκαν από την υποκατάσταση του αρχικού χορωδιακού της βασικής εκδοχής (1724) από εκείνο που ολοκληρώνει το πρώτο μέρος των -πάντως μεταγενέστερων- «Κατά Ματθαίον Παθών». Και βέβαια ουδείς ευαισθητοποιήθηκε στη σαγήνη ερωτημάτων σχετικά με τους λόγους που οδήγησαν αρχικά τον Μπαχ σε αναθεώρηση του μουσικού κειμένου εντός μηνών από την πρώτη παρουσίαση, αλλά και στη μεταγενέστερη (1746) επάνοδό του στις αρχικές του επιλογές.
Μια ασυγχώρητη fausse économie στην πληροφόρηση, λοιπόν, εμπόδισε να ενεργοποιηθεί ευεργετικά, για ένα δεκτικό σώμα ανθρώπων, ο βαθύτερος προβληματισμός για εκείνα τα μορφολογικά και δομικά στοιχεία που αφενός αίρουν σε παρόμοια αυτοτελή όσο και κορυφαία θέση τα δύο μείζονα αποστολικά έπη του «Πέμπτου Ευαγγελιστή» και αφετέρου τοποθετούν, σε σχέση με αυτά, την εκδοχή των «Κατά Ιωάννην» που παρακολουθήσαμε. Μήπως άραγε οι αναφορές πηγών πλησιέστερων στην εποχή του Μπαχ, για 5 «Πάθη» από τη γραφίδα του, ενισχύει την πιθανότητα προέλευσης των εναλλακτικών μερών της έκδοσης του 1725 από κάποια αρχικά και ανολοκλήρωτα «Κατά Ματθαίον», τα οποία πιθανόν να κουβαλούσε ο νέος εντολοδόχος του δημοτικού συμβουλίου της Λειψίας στις αποσκευές του από τη θητεία του στη Βαϊμάρη;
Τα παραπάνω θα επέτειναν ασφαλώς τον αντίκτυπο της καλλιτεχνικής τελειοθηρίας του καθιερωμένου Balthasar - Neumann - Chor & - Ensemble και του επιφανούς αρχιμουσικού του Thomas Hengelbrock, μαέστρου ποικίλων ενδιαφερόντων και συνεπούς θιασώτη μιας «αυθεντικής» πρακτικής που φτάνει μέχρι τον Βάγκνερ. Το ιδιαίτερα υψηλό επίπεδο της μουσικής προετοιμασίας περιελάμβανε την πρωτόγνωρη για εμάς εμπειρία ανάθεσης των σολιστικών μερών, ακόμη και για τις (περισσότερες) άριες, σε μέλη της 20μελούς φωνητικής ομάδας. Εν όψει των τεχνικά ασφαλών και μουσικά ευαίσθητων ερμηνειών, των ιδίων και των δεξιοτεχνών της ενόργανης πτέρυγάς τους, η παράλειψη ονομαστικής μνείας τους στο έντυπο τους αδικεί.
Στο εκφραστικό πεδίο, οι συντελεστές, συμπεριλαμβανομένων του τενόρου Daniel Behle, ως ευαγγελιστή εξπρεσιονιστικής εκφοράς, και του βαρύτονου Markus Butter, ως ενός εκφοβιστικής αυθεντίας Χριστού, υπηρέτησαν μια έντονη θεατρικότητα, που, μέχρι τη Σταύρωση, προσιδίαζε σε πολεμική ανταπόκριση, για να μεταπέσει εν συνεχεία και αντιθετικά σε εξίσου αδιατάρακτη εσωτερικότητα. Η βασική ένστασή μας, όμως, απέναντι σε μια οπτική των «Παθών» όπως αυτή του Χένγκελμπροκ, όχι πρωτόγνωρη παρεμπιπτόντως στο νεύρο της αφήγησης του Ευαγγελίου (πρβλ. αντί άλλων τον ηχοχρωματικά ιδιαίτερο και σε απαράμιλλη εκφραστική εγρήγορση Peter Schreier!), είναι ότι θα ήταν μάλλον αδιανόητη στο λειτουργικό πλαίσιο του προορισμού τους. Το δραματικό σφρίγος της αφήγησης δεν νοείται να παραβλέπει την πνευματικότητα που διατρέχει τη σύλληψη και την πραγμάτωση παρόμοιων συνθέσεων. Μια πνευματικότητα που οριοθετεί την τραγικότητα από τη θεατρικότητα και προσηλώνεται στην πρώτη ως κρίσιμο τελολογικό στοιχείο του είδους. Δικαιούται λοιπόν κάποιος άραγε να την αγνοήσει;
