Του Κυριάκου Π. Λουκάκου
Το δόγμα ότι η ποιότητα ενός προϊόντος είναι αντίστοιχη της τιμής του δεν ισχύει εδώ και δεκαετίες προκειμένου περί δισκογραφίας της σοβαρής μουσικής. Αν και δώρο της τρυφερής γυμνασιακής μου ηλικίας, συγκρατώ, ωστόσο, τον αντίκτυπο του ήδη τότε οικονομικής τιμής δίσκου που μου προσπόρισε την πρώτη επαφή με συμφωνίες του Μότσαρτ (αρχές δεκαετίας του 1970). Επρόκειτο για τις υπ' αρ. 29 και 39 από τη Συμφωνική Ορχήστρα της Ραδιοφωνίας του Βερολίνου με αρχιμουσικό τον πρόωρα και τραγικά εκλιπόντα Ferenc Fricsay. Η εταιρεία είχε ήδη μετατάξει την κυκλοφορία στη χαμηλή τιμή, ώστε η υψηλή να επιφυλαχθεί σε ζώντες μαέστρους με εμπορική προοπτική. Ωστόσο, ο Ούγγρος Φρίτσαϊ αποδείχθηκε ότι ενσάρκωνε μιαν από τις πλέον ανθεκτικές στον χρόνο αντιλήψεις για τον Μότσαρτ, με ήχο ελεγχόμενου όγκου, τέμπι ευκίνητα και ευάερα, έλλειψη ρομαντικών επιχρίσεων, αλλά και ευαισθησία για τη φόρμα έργων με ροκοκό αντίληψη ή προέλευση.
Ασφαλώς σε αυτή τη διαπίστωση, και όχι σε κάποιου είδους υποκειμενική νοσταλγία, οφείλεται η εμμονή, μέχρι σήμερα, ακόμη και μετά τη μουσικολογική επανάσταση που ακολούθησε, στην επίκληση του κλασικού μέτρου που εκπροσωπεί ο Φρίτσαϊ, ένας αεί μοντέρνος αρχιμουσικός που στις 9 Αυγούστου 2014 συμπληρώθηκαν (και τιμήθηκαν δεόντως στο Βερολίνο) τα 100 χρόνια από τη γέννησή του.
«Οι τελευταίες συμφωνίες του Μότσαρτ», ήγουν οι υπ' αρ. 40 και 41, ασφαλώς περιλαμβάνονταν στην κατά ταύτα επακριβώς επιτιτλισμένη συναυλία της «Καμεράτα - Ορχήστρας των Φίλων της Μουσικής» της 23ης Νοεμβρίου 2014 στην κατ' αρχάς ακατάλληλη για παρόμοιες αποστολές (ολιγομελών σχηματισμών οργάνων εποχής) αίθουσα «Χρήστος Δ. Λαμπράκης» (Φίλων της Μουσικής) του Μεγάρου των Αθηνών. Για την πλαισίωσή τους, ωστόσο, και ως εναρκτήριο τόλμημα, επελέγη όχι η εκ του τέλους 3η και αναμενόμενη η 39η, αλλά η προγενέστερή της 36η, αρ. κατ. Köchel 425, με τον παράτιτλο «Συμφωνία του Λιντς», προκειμένου να θυμίζει τη στάση του Μότσαρτ στην πόλη αυτή, όπου και έλαβε χώρα η τάχιστη σύνθεσή της, κατά την επιστροφή τής εν τω μεταξύ απορφανισμένης οικογένειάς του από το Ζάλτσμπουργκ στη Βιέννη. Αν η συμφωνία αυτή αποτελεί ερμηνευτική δοκιμασία για τον μαέστρο, τότε η ζωηρή και εύαρθρη ανάγνωσή της από την Καμεράτα υπό τον καλλιτεχνικό διευθυντή της Γιώργο Πέτρου επιβεβαιώνει τα ουσιαστικά βήματα που έχει πραγματοποιήσει αυτός ο επιτυχής συνδυασμός στην πορεία αφομοίωσης των μυστικών της εκτέλεσης σε αυθεντικά όργανα. Ήταν μια ερμηνεία με αναμενόμενη στην εποχή μας τήρηση επαναλήψεων, με δυναμική μουσική πλοήγηση, τονισμό ουκ ολίγων λεπτομερειών της γραφής και ευτυχή συνήχηση των ομάδων σε ενιαίο σύνολο. Ερμηνεία εποχής, επιπλέον, αλλά χωρίς όξινα ηχοχρώματα οργάνων ή θυσία της κομψότητας και της αναπνοής στη σμίλευση των φράσεων. Ακόμη και τα φυσικά κόρνα συμμετείχαν με όρους εμβάθυνσης εμπειρίας της χρήσης τους (επιτέλους, ας τα ονομάσουν κόρνα οι φιλόλογοι του υποτιτλισμού παραστάσεων της Μετ, αντί των stricto sensu ορθών, αλλά γελοίων πλέον αναφορών σε «κέρατα»...). Πάνω απ' όλα, όμως, μάς συνεπήρε η αδιάπτωτη συντήρηση του συμφωνικού momentum ακόμη και στη β' κίνηση της «Linzer», που υπήρξε πραγματικό andante con moto και της οποίας η επίτευξη από αμιγώς ελληνικό συνδυασμό υπερέβαινε τις πλέον τολμηρές προσδοκίες μας.
Η ευχαρίστηση μάς συντρόφευσε και στη Συμφωνία σε σολ ελάσσονα (αρ. 40 Κ. 550, παρεμπιπτόντως η φερόμενη στο προγραμματικό δελτάριο ως τονικότητά της «σε σολ ελάσσονα μείζονα» αποτελεί απλώς ακούσιο χιούμορ), με ένα φτεροπόδαρο, γνήσιο, εισαγωγικό molto allegro, επιτέλους χωρίς έλλειμμα κομψότητας και ύφους και με την επανάληψη εξυπακουόμενη, ενώ και το γεμάτο παγίδες andante παρέμεινε ευκίνητο, χωρίς νευρικότητα όμως και με αποκαλυπτικά διάφανο διάλογο ξύλινων και εγχόρδων.
Το δεύτερο μέρος της συναυλίας έστεψε η επιβλητική Συμφωνία «του Διός» (αρ. 41, Κ. 551) σε μια απόδοση που εξ αρχής επέτυχε χρυσή τομή ανάμεσα στην κλασική πειθαρχία και το μέγεθος εορταστικής επισημότητας που εγκαθιδρύεται από την τονικότητα της ντο μείζονος. Κρατούμε τη φωτεινή ανάδειξη της εσωτερικής πολυφωνίας του andante cantabile (έξοχη δουλειά στα τσέλα), την ενστικτώδη αίσθηση του ρυθμού για το allegretto, που συνδύασε τις αγροτικές αναφορές του Laendler με την αυλική χάρη του μενουέτου, και, τέλος, τη συναρπαστική, σφριγηλή δόμηση του τελικού fugato της Συμφωνίας, λυτρωτικό επιστέγασμα διονυσιακής κατάφασης στη μουσική και τη δημιουργία. Μια σημαντική συναυλία, που ευχόμαστε να μεταφερθεί και στη διεθνή δισκογραφία...
