Του Κυριάκου Π. Λουκάκου
Ακόμη και σε μάς, που είχαμε λάβει θέση με ειδικό δημοσίευμα πάνω στο ζήτημα των μαζικών απολύσεων μουσικών από το Teatro dell' Opera της Ρώμης, είχε διαφύγει το γεγονός ότι ο τιμώμενος της σημερινής μας αναφοράς, ο Βραζιλιάνος πιανίστας Nelson Freire (γεν. Boa Esperança 8/10/1944), είχε ακυρώσει εμφανίσεις του με τη συμφωνική ορχήστρα της υπερατλαντικής πατρίδας του όταν ο μόνιμος αρχιμουσικός της είχε προβεί σε παρόμοια ενέργεια. Φαινομενικά αδιάφορη για την αποτίμηση της σταδιοδρομίας και των αθηναϊκών εμφανίσεών του, η στάση του αυτή υποδηλώνει μολαταύτα τη μέχρις υπερβολής σεμνότητα της παρουσίας, αλλά και το πηγαίο βάθος της τέχνης του. Στα στρογγυλά 70 του χρόνια, το πάλαι ποτέ «λιοντάρι του πιάνου» δεν έχει πλέον φυσιογνωμική σχέση με τον νεαρό άνδρα του εξωφύλλου της πρόσφατης επανέκδοσης παλαιότερων ηχογραφήσεών του για την τότε Columbia (SONY 88875002282, 7 Δίσκοι). Μικρόσωμος και με τα χρόνια αποτυπωμένα στην κίνησή του, ο καλλιτέχνης εκπέμπει μολαταύτα μια φωτεινή και γαλήνια προσήνεια που εισπράξαμε και οι ίδιοι στο καμαρίνι του μετά το τέλος της συναυλίας. Στενός φίλος και συνεργάτης μιας ρωμαλέας «μιμόζας», όπως η επίσης πιανίστρια Μάρτα Άργκεριχ, ο Φρέιρε ήλθε στην Ελλάδα αυτή τη δύσκολη ώρα χάρη στην παρέμβαση της ομότεχνής του Ντόρας Μπακοπούλου, άλλης καλλιτέχνιδας που συντηρεί τρυφερό δέσιμο φιλίας και τέχνης με την Αργεντίνα «τίγρη» του πληκτροφόρου.
Σε παρόμοιο πλαίσιο, λοιπόν, ελάχιστα ξενίζει ο προγραμματικός συνδυασμός δυο «ευαίσθητων» μουσουργών, του Robert Schumann με τον Frédéric Chopin, τουλάχιστον για όσους συντηρούμε στη μνήμη μας ότι, πέρα από τη σύντομη ζωή τους, οι δύο αυτοί εύθραυστης υγείας ρομαντικοί μοιράζονται και το έτος της γέννησής τους (1810).
Μαλακά επέλεξε ο Φρέιρε να γλιστρήσει στο πρόγραμμά του της 19ης Νοεμβρίου 2014 στην αίθουσα «Χρήστος Δ. Λαμπράκης» (Φίλων της Μουσικής) του Μεγάρου των Αθηνών: με τη ντελικάτη Arabesque, έργ. 18, σε ντο μείζονα του 29χρονου Σούμαν που δρομολόγησε διακριτικά μιαν ατομική εμφάνιση με τα στοιχεία βαθιάς μουσικής εμπειρίας. Ένα κυριολεκτικό «αραβούργημα», λοιπόν, με αραχνοΰφαντο και φωτεινό δακτυλισμό, διόλου συναισθηματικό κι όμως αποκαλυπτικό του γεννημένου ερμηνευτή για την εμμελή ποιητική του Γερμανού. Και πόσο αδιόρατη υπήρξε, εν συνεχεία, η μετάβαση στις «Συμφωνικές σπουδές», έργ. 13 του ίδιου συνθέτη (α' έκδοση 1837), κορωνίδα της πιανιστικής του δημιουργίας. Είναι ακριβώς αυτή η ποιότητα της φεγγαροπαρμένης Μελισάνθης που μάς άγγιξε πρωτίστως σε σχέση με τη διεισδυτικότητα του Βραζιλιάνου. Μια ποιότητα που μετέρχεται δεξιοτεχνία τόσο ασφαλή όσο απαιτείται, προκειμένου ένας καλλιτέχνης να μην υποκύπτει στον πειρασμό ή την ανασφάλεια της επίδειξής της. Μια ποιότητα που κατοπτρίζεται περαιτέρω σε διάφανη και -φαινομενικά- απέριττη μουσικότητα, υψηλής καθαρότητας απόσταγμα επίμοχθης συμβίωσης με την πρώτη ύλη. Και ακόμη τί αίσθηση ρυθμού, πόσο ασφαλής η άρθρωση του μουσικού αφηγήματος, παρεμπιπτόντως καθοριστικής σημασίας για την ανάδειξη πλευρών αυτού του απατηλού αριστουργήματος, οι οποίες συχνά συσκοτίζονται από toucher και ιδιοσυγκρασίες που παραμένουν δέσμιες της ήδη απαιτητικής επιφάνειας του έργου. Δωρική ακεραιότητα και απολλώνιο φώς, χρώματα, ενδιαθέσεις, εναλλαγές, δυναμικές διακυμάνσεις, όλα με τη φυσικότητα της απλής αλήθειας ή έστω με την -διόλου ευκαταφρόνητη- (ψευδ)αίσθησή της...
Με έργα Σοπέν εμφανίσθηκε μετά το διάλειμμα ο Νέλσον Φρέιρε: η Βαρκαρόλα, έργ. 60 (1845/6), εν πρώτοις, που έτυχε ανάγνωσης ζωηρής και δυναμικής, προσανατολισμένης μάλλον στον αιματώδη πρώιμο παρά στον καταθλιπτικό ύστερο ρομαντισμό. Και για τη συνέχεια με έργα του πολωνικής καταγωγής Γάλλου συνθέτη η επίδοση του Φρέϊρε παρέμεινε μαγική και μυριόχρωμη, ο ήχος του πρωτεϊκός, ενσυνείδητος και απίστευτα εστιασμένος. Και σε αυτή τη δεύτερη ακολουθία ο μουσικός επέτυχε την ευχερή κυοφορία του ενός έργου από το προηγούμενό του, με ακροτελεύτια την απαιτητική 3ηΣονάτα (σε σι ελάσσονα, έργ. 58, 1844). Ανάγνωση επαναστατική, με μαργαριτάρια τεχνικής δεινότητας και μουσικής ποιητικής, καθώς και επίζηλη, σχεδόν ενστικτώδη, δομική εποπτεία. Πάνω απ' όλα με μιαν αντίληψη και επίτευξη δεξιοτεχνίας που μοιάζει να εκπηγάζει από την πλέον υψηλή πλατωνική ιδέα της μουσικής και να υλοποιείται στον κόσμο μας ως επίταση της ίδιας. Εν κατακλείδι, ίσως η πλέον υποβλητική διαδικασία μουσικής αναδημιουργίας της μνήμης μας στην κατηγορία του πιάνου και στον συγκεκριμένο χώρο...
ΥΓ.: Και μια προειδοποίηση: Μην πιστέψετε απαραιτήτως τον Leslie Kandell των "New York Times" και του "Musical America" που αποθαρρύνει την απόπειρα προσωπικής επαφής με τον Φρέιρε μετά τις συναυλίες του. Στην πληγωμένη μας Αθήνα, ο καλλιτέχνης, όπως ήδη εισαγωγικά υπαινιχθήκαμε, όχι μόνο μάς δέχθηκε, αλλά και επέμεινε ο ίδιος για προσωπική αφιέρωση πάνω στη νεανική του φωτογραφία στο άλμπουμ της επανέκδοσης...
