Η όπερα που παρακολουθήσαμε στις 16 Μαρτίου στην αίθουσα «Αλεξάνδρα Τριάντη» του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών, σε απευθείας σύνδεση με τη Μετροπόλιταν Όπερα της Νέας Υόρκης, σημείωνε μόλις την 3η επάνοδό της στο δραματολόγιο του Θεάτρου σε διάστημα περίπου ενός αιώνα, και -ευτυχώς- στην ίδια, υψηλής αναπαραστατικής αισθητικής, παραγωγή του Piero Faggioni, που είχε επαναφέρει το έργο στη Μετ στα μέσα της δεκαετίας του 1980, με όχημα τα υποβλητικά σκηνικά του Ezio Frigerio και τα λεπτοδουλεμένα κοστούμια της Franca Squarciapino, συνδυαστικά υφασμάτων της μεσαιωνικής Ιταλίας με σχέδια και χρώματα της εποχής της μουσικής σύνθεσης. Την α' παρουσίαση της «Francesca da Rimini» του Riccardo Zandonai στην αμερικανική μητρόπολη, στις 22 Δεκεμβρίου 1916, είχε επιδιώξει, ως καλλιτεχνικός διευθυντής, ο Giulio Gatti - Casazza, που αναγνώρισε τις ερμηνευτικές ευκαιρίες του επώνυμου ρόλου για τη σύζυγό του, τη διάσημη σοπράνο της εποχής Frances Alda. Αν και ούτε η ίδια ούτε ο συμπρωταγωνιστής της, ο ραγδαία ανερχόμενος τενόρος Giovanni Martinelli, ενθουσίασαν με την υποκριτική τους, ουδόλως απογοήτευσαν με την άδουσα σύμπραξή τους.
Με την πλοκή να ανατρέχει στην ιστορικά τεκμηριωμένη δολοφονία, στα τέλη του 13ου αιώνα, της Φραντσέσκα, θυγατέρας του Guido Minore da Polenta, δούκα της Ραβέννα, και του «ωραίου» εραστή της Πάολο, υιού του Malatesta da Verrucchio, δούκα του Ρίμινι, από τον αδελφό του και σύζυγό της Gianciotto, η ιστορία των δύο εραστών απαθανατίσθηκε οριστικά με την αναφορά της στον Β' Κύκλο της «Κόλασης» της Θείας Κωμωδίας του Dante Alighieri. Συνθέσεις του Αμπρουάζ Τομά, του Σεργκέι Ραχμάνινωφ και του Πιότρ Τσαϊκόφσκυ πιστοποιούν τον δαντικό αντίκτυπο, η όπερα, όμως, αξιοποίησε νεώτερο θεατρικό έργο του Gabriele d' Annunzio, που εμπνεύσθηκε για τη μεγάλη τραγωδό (και ερωμένη του από το 1896) Eleonora Duse. Η Ντούζε θριάμβευσε στην πρεμιέρα (Ρώμη, Θέατρο Constanzi, 9/12/1901) και ευαγγελίσθηκε την «Φραντσέσκα» με συνέπεια μέχρι τον θάνατό της, στα 1924. Ήδη όμως στα 1913, ο εκδότης Tito Ricordi είχε προσφέρει στον 30χρονο Τζαντονάι την δική του riduzione του έργου ως λιμπρέτο της όπερας που έμελλε να του εξασφαλίσει τη μεγαλύτερη επιτυχία του στο είδος. Ειρωνεία της τύχης; Ο συνθέτης την έγραψε φλεγόμενος για την υψίφωνο Tarquinia Tarquini, που προόριζε ως επώνυμη ερμηνεύτρια της πρεμιέρας (Τορίνο 18/02/1914), στην οποία όμως -φευ- η ίδια απέτυχε να συμμετάσχει!
Παρά την επί δεκαετίες προπαγάνδα Ιταλών μουσικολόγων μιας αδιέξοδης avant-guarde εναντίον του, οφείλουμε να εμμείνουμε στην ανέκαθεν πεποίθησή μας ότι ο Τζαντονάι επένδυσε ιδεωδώς με μουσική τα βαριά νυχτερινά αρώματα της «καταραμένης» ποίησης του Ντ' Ανούντσιο, εγκαθιδρύοντας θαυμαστή ενότητα ατμόσφαιρας ανάμεσα σε σκηνές μάχης και έρωτα και εισφέροντας την ιταλική απάντηση στην πρόκληση του τευτονικού «Τριστάνου» και του ρωμανικού «Πελλέα».
Από την άλλη πλευρά, οι θρυλικές ερμηνείες της Φραντσέσκα, από την Μάγκντα Ολιβέρο και τη Μαρία Κανίλια μέχρι τη Ράινα Καμπαϊβάνσκα και τη Ρενάτα Σκόττο, υπαγορεύουν προδιαγραφές για κάθε επίγονό τους. Η -εκ πρώτης όψεως- απρόσμενη Eva Maria Westbroeck, αν και δεν χρωμάτισε τον λόγο με την ιδιωματικότητα των προκατόχων της, χάρισε φωνητικό όγκο και τονική ομοιογένεια στα μεταβαγκνερικά αναπτύγματα των μουσικών φράσεων: τη δίδαξε βέβαια, όπως μάς ομολόγησε, άλλη μυθική προκάτοχός της, η Iris Adami - Corradetti, η ίδια που, σε σεβάσμιο γήρας, συνόδευε στο πιάνο την Ολιβέρο για το σπαρακτικό της «Paolo, datemi pace». Πλάι της ο τενόρος Marcello Giordani συγκέντρωσε αποθέματα αδρού λυρισμού και ιταλοπρεπούς λαγνείας, για τα οποία βοά ο ρόλος, παρά την απόσυρσή του από την παραγωγή των «Τρώων» πριν λίγες εβδομάδες. Ως Τζαντσόττο, ο μπασοβαρύτονος Mark Delavan κατέγραψε τη μουσική και υποκριτική παρουσία που η Μετ απαιτεί από τον νέο της Βόταν. Ο Richard Brubaker σκιαγράφησε έναν δαιμονικό Μαλατεστίνο, τρόφιμο ταινιών φρίκης, ενώ ως ελπιδοφόρος καταγράφηκε η Σμαράγκντι της νεαρής Ginger Costa-Jackson. Τέλος, δραματική, συμπαγής και πειστική η διεύθυνση του Marco Armiliato γι' αυτό το υποτιμημένο αριστούργημα της ιταλικής Giovane Scuola...
