"Ποτέ δεν θα ξεχάσω τα προσωπάκια των παιδιών που 'χα δει τα κορμάκια τους να μετατρέπονται σε στάχτη κάτω από το βουβό γαλάζιο τ' ουρανού.
Ποτέ δεν θα ξεχάσω εκείνες τις φλόγες που έκαψαν για πάντα την πίστη μου.
Ποτέ δεν θα ξεχάσω τη σιωπή εκείνης της νύχτας, που μου στέρησε για πάντα την επιθυμία για ζωή.
Ποτέ δεν θα ξεχάσω εκείνες τις στιγμές που σκότωσαν τον Θεό μου, την ψυχή μου και τα όνειρά μου...
Ποτέ δεν θα τα ξεχάσω όλα αυτά, ακόμα κι αν με καταδίκαζαν να ζήσω όσους αιώνες ζει και ο Θεός.
Eλί Βίζελ
ΤΟΥ ΚΩΣΤΑ ΤΕΡΖΗ
Κορυφαία απώλεια για τον παγκόσμιο κινηματογράφο ο θάνατος, την περασμένη Πέμπτη, του ντοκιμαντερίστα Κλοντ Λαντζμάν, στα 92 του χρόνια, σκηνοθέτη του περίφημου "Shoah" του ντοκιμαντέρ διάρκειας σχεδόν δέκα ωρών, από αρχικό υλικό 350 ωρών, για την εξολόθρευση των Εβραίων από τους ναζί.
Το "Shoah" έχει χαρακτηριστεί κατ' επανάληψη μία από τις κορυφαίες δημιουργίες του παγκόσμιου κινηματογράφου: Αποτέλεσμα δουλειάς έντεκα χρόνων (1974-1985), χαρακτηρίζεται από την επιλογή του Λαντζμάν να μη χρησιμοποιήσει κανένα αρχειακό υλικό. Έψαξε σε όλο τον κόσμο για επιζώντες, είτε από την πλευρά των θυμάτων είτε από την πλευρά των ναζί, και τους συναντά "οπλισμένος" μονάχα με μια κάμερα και με τη σωκρατική, "μαιευτική" μέθοδο του διαλόγου. Ζητάει βήμα - βήμα από τους συνομιλητές του να ξαναζωντανέψουν το "τότε", τους οδηγεί προσεκτικά σε μια κατάσταση ανα-βίωσης, δεν ενδιαφέρεται απλώς για τις αναμνήσεις τους.
Η κάμερα, η διαλεκτική και μαζί η απατηλή χαλαρότητα του χρόνου είναι τα "όπλα" του Λαντζμάν. Στο κέντρο της προσοχής του είναι οι άνθρωποι ακόμα κι όταν η κάμερα περιπλανιέται στα "ειδυλλιακά" σήμερα τοπία της ιστορικής βίας: Άνθρωποι από όλες τις πλευρές. Ακόμα και οι αδιάφοροι ή αμήχανοι παρατηρητές.
"Ακούγατε τις κραυγές τη νύχτα;"
Ένας γέρος Πολωνός αφηγείται: "Έφτασαν σαράντα βαγόνια με Εβραίους στο στρατόπεδο. Τις πρώτες μέρες τους ακούγαμε. Μετά, μια σχεδόν απόλυτη ησυχία. Τότε καταλάβαμε..."
Ο Λαντζμάν όμως επιμένει ακόμα και τότε: "Μπορείτε να περιγράψετε εκείνη την ησυχία;". Στο Χέλμνο, ένα πολωνικό χωριό όπου έγιναν οι πρώτες μαζικές δολοφονίες Εβραίων, στα τέλη του 1941, ο Λαντζμάν καταγράφει αρχικά, μπροστά στην εκκλησία, το επίπλαστο συναίσθημα χαράς των χωρικών τη στιγμή που αντικρίζουν, έπειτα από πολλά χρόνια, τον μοναδικό επιζήσαντα Εβραίο συγχωριανό τους. Αλλά ο Λαντζμάν, λειτουργώντας ταυτόχρονα σαν "καθρέφτης" της συνάντησης αλλά και σαν ντετέκτιβ, αποκαλύπτει βήμα - βήμα τον λανθάνοντα, "ξεχασμένο" ρατσισμό των χωρικών, που θεωρούν την εξολόθρευση των Εβραίων από τους ναζί ένα απλό "θέλημα Θεού"...
Η σημαντικότερη κριτική που έχει ασκηθεί στη μέθοδο προσέγγισης του Κλοντ Λαντζμάν, επισημαίνοντας και τα όριά της, είναι από τον κορυφαίο ελληνιστή (εβραϊκής καταγωγής) Πιερ Βιντάλ -Νακέ: "Πώς μπορεί κανείς να αναφερθεί στο Ολοκαύτωμα χωρίς ιστορική αναδρομή στους ναζιστικούς νόμους αποκλεισμού των Εβραίων, στην ευρωπαϊκή παράδοση του αντισημιτισμού, φτάνοντας μέχρι τον Γουλιέλμο τον Β' και ακόμη πιο πίσω;". Ο Βιντάλ - Νακέ επιστρατεύει ακόμη και τον Θουκυδίδη προκειμένου να υπενθυμίσει την αναγκαιότητα της απόστασης του αφηγητή από τα γεγονότα της Ιστορίας, αλλά και τη σχετικότητα κάθε ιστορικής αφήγησης "ακόμη κι όταν εμείς την εκλαμβάνουμε ως μοναδική και αδιαμφισβήτητη".
Εκτός όλων των άλλων, ο Λαντζμάν διαφωνούσε και για τη χρήση της λέξης "Ολοκαύτωμα", που προέρχεται από την αρχαία ελληνική λέξη ολόκαυστον (πλήρως καμένη προσφορά θυσίας σε θεό). Επέμενε στη χρήση του εβραϊκού όρου shoah, που σημαίνει όλεθρος/καταστροφή, προκειμένου να αποδοθεί η συστηματική, "εργοστασιακή παραγωγή πτωμάτων" από τους ναζί.
«Ο θάνατος δεν είναι αυτονόητος. Πιστεύω πάντα στη ζωή. Αγαπώ τρελά τη ζωή, παρ' όλο που πολύ συχνά δεν είναι καθόλου ευχάριστη» είχε πει σε μία από τις τελευταίες συνεντεύξεις του σε δημοσιογράφο του Γαλλικού Πρακτορείου. Διεκδικούσε για τον εαυτό του τον χαρακτηρισμό του αντιστασιακού (είχε πάρει μέρος στην Αντίσταση κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο στο πλευρό των κομμουνιστών) και του αγωνιστή για την αλήθεια. «Αν είμαι ανένδοτος, είναι σε σχέση με την αλήθεια. Όταν κάνω μια ανασκόπηση στα όσα έχω κάνει στη διάρκεια της ζωής μου, πιστεύω ότι δεν έχω 'παίξει' με την αλήθεια».
Ο Κλοντ Λαντζμάν είχε διατελέσει επίσης διευθυντής της πολιτικής, λογοτεχνικής και φιλοσοφικής επιθεώρησης "Temps Modernes" και συγγραφέας, φίλος του Ζαν - Πολ Σαρτρ, μαζί και σύντροφος επί επτά χρόνια της Σιμόν Ντε Μποβουάρ. Αλλά, απ' ό,τι φαίνεται, τα τελευταία χρόνια ο θάνατος γι' αυτόν είχε άλλο πρόσωπο: Δεν κατάφερε να ξεπεράσει τον θάνατο του 23χρονου γιου του Φελίξ, ο οποίος νικήθηκε από έναν επιθετικό, ανελέητο καρκίνο...
- Ο θάνατος του Κλοντ Λαντζμάν, πρωτοσέλιδο στη "Λιμπερασιόν"
