Πριν από λίγες μέρες, ένα βράδυ στην Πλάκα, βρέθηκα μπροστά στο γύρισμα μιας κινηματογραφικής σκηνής από ένα "διεθνές" συνεργείο, στο οποίο επικρατούσαν Ινδοί, μπροστά και πίσω από τις κάμερες. Ευγενικοί νεαροί Ινδοί κρατούσαν σε απόσταση τους περαστικούς, που ήθελαν να παρακολουθήσουν τη διαδικασία των γυρισμάτων.
Την ερχόμενη εβδομάδα βγαίνει στις ελληνικές αίθουσες μια ινδική ταινία, σπάνια εξαίρεση στον κανόνα που θέλει την Ελλάδα αποκομμένη από την τεράστια παραγωγή της μεγάλης αυτής χώρας. Πρόκειται για το φιλμ "Η σωτηρία της ψυχής" του νέου σκηνοθέτη Σουμπασίς Μπουτιάνι (γεννήθηκε το 1991).
Παραγωγής 2016, η ταινία εμπίπτει στην κατηγορία της "δραματικής κωμωδίας": Ένας ηλικιωμένος αποφασίζει πως έχει έρθει η ώρα να εγκαταλείψει τον μάταιο αυτό κόσμο, μόνο που θέλει να πεθάνει στην ιερή πόλη Βαρανάσι για να σώσει την ψυχή του. Αλλά για να πραγματοποιηθεί αυτό το ταξίδι πρέπει να πείσει τον γιο του να τον συνοδεύσει αφήνοντας την οικογένεια και τη δουλειά του... Το ταξίδι που ακολουθεί αναγκάζει τους δύο άντρες να επανασυνδεθούν.
Η Ινδία είναι σήμερα μια χώρα με 1,5 δισεκατομμύριο κατοίκους και ρυθμούς ανάπτυξης του ΑΕΠ που αγγίζουν το 7,5% τα τελευταία χρόνια. Αποτέλεσμα της οικονομικής μεγέθυνσης μια νέα "μεσαία τάξη" που υπολογίζεται σε 300 εκατομμύρια κατοίκους. Η σταθερά ακμάζουσα κινηματογραφική παραγωγή φτάνει κατά μέσον όρο τις 1.500 ταινίες μεγάλου μήκους κάθε χρόνο.
Πριν από τρία χρόνια είχαμε δει εδώ στην Ελλάδα την ταινία “Shanghai” του Ντιμπακάρ Μπανερτζί, ριμέικ του "Ζ" του Κώστα Γαβρά. Ο Μπανερτζί μεταφέρει την υπόθεση της δολοφονίας Λαμπράκη σε μια φανταστική πόλη στη σύγχρονη Ινδία. Αλλά και η προβολή αυτής της ταινίας απλώς επιβεβαίωσε την πλήρη άγνοια του ελληνικού κοινού για τον σύγχρονο ινδικό κινηματογράφο.
Θα πρέπει να γυρίσουμε εξήντα χρόνια πριν, όταν οι ταινίες της Ναργκίς γνώριζαν τεράστια επιτυχία, κυρίως στις συνοικιακές αίθουσες δεύτερης και τρίτης προβολής. Σίγουρα οι μεγαλύτεροι θυμούνται ακόμη το "Γη ποτισμένη με ιδρώτα", όπου η Ναργκίς υποδύεται μια φτωχή αγρότισσα που αγωνίζεται να σώσει την περιουσία της από έναν αδίστακτο τοκογλύφο... Υπολογίζεται ότι μέσα σε λίγα χρόνια, από τα μέσα της δεκαετίας του 1950 μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1960 προβλήθηκαν στην Ελλάδα περίπου 115 ινδικές ταινίες!
Αλλά το ινδικό σινεμά είχε (και έχει, ακόμη και σήμερα) ως κύριο χαρακτηριστικό την εμβόλιμη μουσική, με τραγούδια και χορό. Οι λαϊκοί μουσικοσυνθέτες στη χώρα μας γρήγορα αντιλήφθηκαν ότι εκεί υπάρχει μια "φλέβα χρυσού". Στην αναλυτική μελέτη τους, που κυκλοφόρησε με τον τίτλο "Ινδοπρεπών αποκάλυψη", η Ελένη Αμπατζή και ο Μανουήλ Τασούλας αποκαλύπτουν τις "διαδρομές" από την Ινδία μέχρι το ελληνικό λαϊκό τραγούδι της εποχής εκείνης.
Για παράδειγμα ένας ινδουιστικός ύμνος στον Κρίσνα της μεσαιωνικής ποιήτριας Mirabai διασκευάστηκε σε ελληνικό τραγούδι με τον τίτλο "Με δέρνουν χίλιοι πόνοι". Η μεγάλη επιτυχία «Ποιος σου 'πε δε σ' αγαπώ», που ερμήνευσαν ως ντουέτο Καζαντζίδης και Μαρινέλλα, είναι μεταγραφή ινδικού τραγουδιού, όπως επίσης "Η επιστροφή της Μαντουβάλας", το "Είσαι η ζωή μου" και πολλά ακόμη, που εμείς πρωτοακούσαμε από τη Βούλα Πάλλα, τον Βαγγέλη Περπινιάδη, τον Μανώλη Αγγελόπουλο, τον Σπύρο και τη Ζωή Ζαγοραίου...
Επιστρέφοντας στα πρώτα βήματα του ινδικού κινηματογράφου, πρέπει να επισημάνουμε μία ακόμη ενδιαφέρουσα "διασταύρωση": Στα 1941 ο σκηνοθέτης Σοράμπ Μόντι γυρίζει τη μεγάλη εμπορική επιτυχία "Sikandar", "Μεγαλέξανδρος" στα καθ’ ημάς... Ο Πριτιβιράτζ Καπούρ, μέλος της κινηματογραφικής δυναστείας των Καπούρ, ερμηνεύει τον Μακεδόνα στρατηλάτη. Φυσικά, στην ταινία κυριαρχεί η σύγκρουση με τον Ινδό βασιλιά Πώρο και όταν αυτός, νικημένος και αιχμάλωτος, συναντάται με τον Αλέξανδρο, ξεκινά μεταξύ τους μια φιλοσοφική συζήτηση για την ηθική του πολέμου...
Με την αποχώρηση των Βρετανών, το "Βρετανικό Ρατζ" έδωσε τη θέση του στην Ινδία και το Πακιστάν και ο κινηματογράφος γνώρισε ραγδαία ανάπτυξη. Έλειπαν όμως τα αναγκαία κεφάλαια, και οι τράπεζες ήταν εξαιρετικά απρόθυμες να χορηγήσουν δάνεια για την παραγωγή ταινιών. "Εφευρέθηκε" λοιπόν ένα σύστημα προκαταβολών από τους αιθουσάρχες, οι οποίοι απαιτούσαν να έχουν λόγο στην υπό εξέλιξη παραγωγή.
Αυτό είχε αποτέλεσμα πολλές ταινίες να μένουν ανολοκλήρωτες, όταν το "καρτέλ" των αιθουσαρχών αποφάσιζε να διακόψει τη χρηματοδότηση, θεωρώντας την ταινία μη εμπορική, και οδήγησε γρήγορα στην πλήρη επικράτηση της συνταγής "μελόδραμα + κωμικά στοιχεία + μουσική και χορός".
Εξαίρεση αποτέλεσε ο κορυφαίος δημιουργός Σατιαζίτ Ρέι (1921-1992). Αρχικά ίδρυσε την Calcuta Film Society, όπου για πρώτη φορά στην Ινδία προβλήθηκαν ταινίες του ιταλικού νεορεαλισμού, Γάλλων δημιουργών, αλλά και του κλασικού αμερικανικού κινηματογράφου. Στη συνέχεια ο Ρέι σκηνοθετεί το 1955 το περίφημο "Pather Panchali" (ελληνικός τίτλος: "Το τραγούδι του δρόμου"), που βραβεύτηκε στο Φεστιβάλ των Καννών. Με την περίφημη "τριλογία του Άπου" αλλά και με τις ταινίες που ακολούθησαν, ο Ρέι καταθέτει το δικό του ουμανιστικό όραμα αποσπώντας αμέτρητα βραβεία σε όλο τον κόσμο.
Πιο πρόσφατα, η Μίρα Ναΐρ (γεννημένη το 1957), εγκατεστημένη για χρόνια στην Αμερική, θα επιστρέψει το 1987 στην Ινδία για να γυρίσει την ταινία "Salaam Bombay", που βραβεύτηκε με τον Χρυσό Φοίνικα στις Κάννες το 1988. Ήρωας στην ταινία είναι ένα μικρό αγόρι, ο Κρίσνα. Έχει το όνομα του θεού - πρίγκιπα της Μπαγκαβάτ - Γκιτά, αλλά δουλεύει σε ένα επαρχιακό τσίρκο. Όταν βρεθεί στη Βομβάη, θα βιώσει την εξαθλίωση της ζωής στους δρόμους...
