Μερικά χρόνια πριν, τέτοια εποχή, προσκεκλημένος στην Κωνσταντινούπολη για το εκεί Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου (που συνήθως συμπίπτει με το δικό μας Πάσχα - η φετινή διοργάνωση ξεκινά στις 6 Απριλίου) βρέθηκα να παρακολουθώ σε "επετειακή" προβολή τον θρυλικό "Μπεν Χουρ" με κόπια 70 χιλιοστών και με τα μοναδικά χρώματα του Τεχνικολόρ πλήρως αποκατεστημένα. Το φιλμ έμεινε στα χρονικά του κινηματογράφου ως "η ταινία των 11 Όσκαρ που έσωσε την MGM". Η εταιρεία, στα τέλη της δεκαετίας του 1950 βρισκόταν πολύ κοντά στη χρεοκοπία. Υπεύθυνος παραγωγής ανέλαβε ο έμπειρος Σαμ Ζίμπαλιστ. Του έδωσαν πλήρη ελευθερία, με την προειδοποίηση, ωστόσο, πως "αν αποτύχεις, δεν θα υπάρχει πια στούντιο". Γράφτηκαν πάνω από σαράντα εκδοχές του σεναρίου (ακόμα και ο "βλάσφημος" Γκορ Βιντάλ εργάστηκε για μία από αυτές), αλλά, πριν ολοκληρωθούν τα γυρίσματα του "Μπεν Χουρ", ο Ζίμπαλιστ θα πεθάνει από έμφραγμα, πιθανότατα λόγω της τεράστιας ψυχολογικής πίεσης... Πάντως, τελικά, οι προσπάθειές του δεν πήγαν χαμένες και με τα εντυπωσιακά κέρδη της ταινίας η MGM σώθηκε από τη χρεοκοπία. Το "Μπεν Χουρ" ήταν η μεγαλύτερη υπερπαραγωγή στην ιστορία του σινεμά μέχρι το 1958, σε σκηνοθεσία του Γουίλιαμ Γουάιλερ, με αφετηρία το μπεστ σέλερ του Αμερικανού Λιου Γουάλας (1827-1905), στρατηγού στον αμερικανικό εμφύλιο, συγγραφέα αλλά και διπλωμάτη. Το βιβλίο έχει καταγραφεί ως "το δημοφιλέστερο χριστιανικό μυθιστόρημα του 19ου αιώνα" και η υπερπαραγωγή, που γυρίστηκε στη Ρώμη, στα στούντιο της Τσινετσιτά, με τον νεαρό Σέρτζιο Λεόνε βοηθό σκηνοθέτη, συναγωνίστηκε άνετα σε πωλήσεις το μυθιστόρημα.
Αλλά η έκπληξη εκείνης της βραδιάς στο Φεστιβάλ της Κωνσταντινούπολης, μετά την προβολή της αναπαλαιωμένης κόπιας του "Μπεν Χουρ", ήταν στη δεξίωση που ακολούθησε: Είχαμε προσκληθεί στο αμερικανικό προξενείο της Κωνσταντινούπολης, πρώην πρεσβεία των ΗΠΑ κατά τη διάρκεια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, όπου πληροφορηθήκαμε ότι ο Γουάλας έγραψε το "Μπεν Χουρ" μέσα στο κτήριο που βρισκόμασταν εκείνη τη στιγμή, όντας πρεσβευτής των ΗΠΑ στην Οθωμανική Αυτοκρατορία!
Πριν από τους Ζίμπαλιστ - Γουάιλερ, ο "πάπας" του Χόλιγουντ Σέσιλ Ντε Μιλ είχε πλήρη συνείδηση ότι η συνταγή της επιτυχίας είναι "σεξ, βία, θέαμα". Με "άλλοθι" ιστορίες κάθε είδους από τη Βίβλο, ο Ντε Μιλ ξεπερνούσε άνετα κάθε φραγμό που του έβαζε ο πουριτανικός κώδικας Χέιζ της προληπτικής λογοκρισίας.
Παζολίνι και Αγκάμπεν
Ακριβώς αυτό το αμερικανικό μείγμα πουριτανισμού και "καρυκευμένου" αισθησιασμού ανέλαβε να υπονομεύσει ο Παζολίνι γυρίζοντας το "Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο" (1964), με τυπικό σεβασμό στο κείμενο, αλλά ταυτόχρονα με μια ανατρεπτική αίσθηση του ιερού και του τραγικού και με φόντο χωριά του εξαθλιωμένου ιταλικού Νότου. Ο Χριστός στην ταινία είναι ένας Ισπανός αριστερός φοιτητής, ο Ενρίκε Ιραζόκι. Επιστρέφοντας στην Ισπανία του Φράνκο, θα κατηγορηθεί ότι "συμμετείχε σε ταινία κομμουνιστικής προπαγάνδας", θα του αφαιρεθεί το διαβατήριο και θα αποβληθεί από το πανεπιστήμιο... Προσέξτε τον απόστολο Φίλιππο στην ταινία: Είναι ο μετέπειτα διάσημος φιλόσοφος Τζόρτζιο Αγκάμπεν.
Η δεκαετία του 1970 υπήρξε καθοριστική για τα "είδη απεικόνισης" των Παθών: Το 1970 κυκλοφορεί σε δίσκο το μουσικό έργο του συνθέτη Άντριου Λόιντ Βέμπερ "Jesus Christ Superstar" με τον Ίαν Γκίλαν των Deep Purple στο ρόλο του Χριστού! Τον επόμενο χρόνο, μια διασκευή για μιούζικαλ ανεβαίνει στο Μπρόντγουεϊ της Νέας Υόρκης αλλά και στο Γουέστ Εντ του Λονδίνου. Η κριτική ταλαντεύεται, το κοινό ενθουσιάζεται, ιδιαίτερα με το τραγούδι της Μαρίας Μαγδαληνής "I Don't Know How To Love Him", χωρίς φυσικά να λείπουν και οι αντιδράσεις από όλες τις πλευρές: Στο Μπρόντγουεϊ ο ρόλος του Ιούδα ερμηνεύεται από Αφροαμερικανό, ξεσηκώνοντας αντιδράσεις για "ρατσιστικές τάσεις". Οι εβραϊκές οργανώσεις στην Αμερική μιλάνε για αντισημιτισμό, κυρίως σε ό,τι αφορά την απεικόνιση των αρχιερέων Άννα και Καϊάφα... Για δυσερμήνευτους λόγους, το ανέβασμα του μιούζικαλ απαγορεύεται εντελώς σε δύο χώρες, τη ρατσιστική Νότια Αφρική και τη σοσιαλιστική Ουγγαρία. Και ακολουθεί, στα 1973, το γύρισμα της ταινίας "Jesus Christ Superstar" σε σκηνοθεσία του Καναδού Νόρμαν Τζούισον. Στην Ελλάδα προβάλλεται μέσα στη χούντα, με τους "καθεστωτικούς" της "Ζωής" και του "Σωτήρα" να δίνουν μάχη για να σταματήσουν οι προβολές: Καλόγεροι εισβάλλουν με πριόνια στο δωματιάκι της μηχανής προβολής στον κινηματογράφο Αττικόν στη Σταδίου για να κομματιάσουν το διαβολικό σώμα του εγκλήματος, το αμερικανικό σελιλόιντ του "Υπέρλαμπρου Άστρου".
Στα τέλη της δεκαετίας (1979) οι κοινωνικές νόρμες περί βλασφημίας φαίνεται να έχουν παραμεριστεί: Οι Εγγλέζοι Μόντι Πάιθον με το "Ένας προφήτης μα τι προφήτης" ("Life of Brian"), σε σκηνοθεσία του Τέρι Τζόουνς, στρέφουν την προσοχή μας στην ιστορία του Μπράιαν της Ναζαρέτ, του "παιδιού της διπλανής φάτνης", που αγωνίζεται να μας πείσει για... τη θετική πλευρά της ζωής, ακόμη και την ώρα της σταύρωσης... Ανάμεσα στο "Jesus Christ Superstar" και στους Μόντι Πάιθον, έχουμε, στα 1977, τον εγκεκριμένο από επιτροπή του Βατικανού "Ιησού από τη Ναζαρέτ" του Φράνκο Τζεφιρέλι. Μια εξάωρη βερσιόν προβλήθηκε στις κινηματογραφικές αίθουσες, αλλά είναι η τηλεοπτική σειρά που μέχρι σήμερα πλασάρεται ως ο "κανόνας" του είδους λόγω της πληθωριστικής απήχησής της. Είναι άραγε τυχαίο ότι στα χρόνια της νεοσυντηρητικής στροφής, με τον θατσερισμό στην Ευρώπη και τον ριγκανισμό στην Αμερική, η παραγωγή αυτή απευθύνεται πλέον -κατά κύριο λόγο- σε ένα διεθνές κοινό, ακινητοποιημένο μπροστά στη μικρή οθόνη;
