Φτάνοντας στον χώρο που έχει οριστεί για τη συνέντευξη, συναντάω πρώτα το ήρεμο, φωτεινό βλέμμα της Ιωάννας Καρυστιάννη: "Τι νέα έχουμε;" με ρωτά, θέλοντας να μάθει τις τελευταίες πολιτικές εξελίξεις. Σε διπλανό δωμάτιο ο Παντελής Βούλγαρης, με βλέμμα που σε εξετάζει προσεκτικά, αλλά χωρίς να "βαραίνει" πάνω σου. Μετράει, σκέφτεται διπλά τις λέξεις προτού τις ξεστομίσει. Μοιάζει κουρασμένος, αλλά ταυτόχρονα έτοιμος για νέες περιπέτειες... "Τώρα για μας ξεκινά ένα καινούργιο κεφάλαιο", μου απαντά χαμογελώντας, όταν τον ρωτώ για την αφετηρία της δημιουργίας της "Μικράς Αγγλίας", που βγαίνει στις αίθουσες στις 5 Δεκεμβρίου.
"Η δυναμική της τέχνης είναι να επικοινωνήσεις... Μέσα στη σκοτεινή αίθουσα η ταινία προβληματίζει, δημιουργεί ερωτήματα. Στο τέλος της προβολής της ταινίας ο σκηνοθέτης ψάχνει να βρει απαντήσεις μέσα από τα βλέμματα, τις ματιές των ανθρώπων - ο Άρθουρ Μίλ* έλεγε πως στις αποτυχίες του, οι άνθρωποι περνούσαν δίπλα του σαν να ήταν τζάμι...". Τόπος και χρόνος της ταινίας, η Άνδρος, στα 1930. Καπετανήσι και γυναικονήσι. Οι άντρες στη θάλασσα να λείπουν για δύο-τρία χρόνια, οι γυναίκες στο νησί με άπειρες ώρες μοναξιάς. Να βιώνουν την απώλεια, την αναμονή, το πένθος... Η 20χρονη Όρσα (Πηνελόπη Τσιλίκα) είναι ερωτευμένη με τον υποπλοίαρχο Σπύρο Μαλταμπέ (Ανδρέας Κωνσταντίνου). Η μικρότερη αδελφή της, Μόσχα (Σοφία Κόκκαλη), δυναμική και γεμάτη όνειρα, θέλει να φύγει από την Άνδρο, να αποδράσει από τη μοίρα των γυναικών του νησιού να παντρεύονται ναυτικούς που θαλασσοπνίγονται. Η μητέρα τους, Μίνα (Αννέζα Παπαδοπούλου), παραμερίζει τα αισθήματα των κοριτσιών της και παντρεύει την Όρσα με τον πλοιοκτήτη και καπετάνιο Νίκο Βατοκούζη (Μάξιμος Μουμούρης) και τη Μόσχα με τον, καπετάνιο πλέον, Σπύρο Μαλταμπέ.
Συνέντευξη στον Κώστα Τερζή
* Πώς είναι αλήθεια να συνυπάρχουν στο ίδιο σπίτι η μοναχική δουλειά του συγγραφέα και η συλλογική του σκηνοθέτη - στο σπίτι σας μάλιστα υπάρχουν τρεις σκηνοθέτες!
Παντελής Βούλγαρης: Μπορεί στο γύρισμα να υπάρχουν πενήντα άνθρωποι γύρω μου, αλλά στις κρίσιμες αποφάσεις που πρέπει να πάρει ο σκηνοθέτης υπάρχει πολλή μοναξιά, είναι πολύ εύκολο να χαθεί ο "δρόμος" και κανείς δεν θα σου πει "εδώ έκανες λάθος"...
* Κυρία Καρυστιάνη, πώς δουλέψατε το σενάριο της ταινίας, έχοντας ως αφετηρία το δικό σας βιβλίο;
Ιωάννα Καρυστιάννη: Ξαναδιάβασα το βιβλίο και μετά το κλείδωσα στο συρτάρι. Εκεί δεν υπάρχουν πολλοί διάλογοι, υπάρχουν παρένθετοι λόγοι... Έκανα μια αρκετά ελεύθερη διασκευή, και πήρα την απόφαση ότι το σενάριο δεν είναι η τελευταία λέξη, άλλος είναι ο μαέστρος. Είναι καταλυτική η δύναμη της εικόνας...
Π.Β.: Θυμάμαι πάντα μια συμβουλή του Κώστα Γαβρά, "Παντελή, το σενάριό σου γράψε το πρώτα σαν μυθιστόρημα, έτσι μπορείς να φωτίσεις με περισσότερες λεπτομέρειες τους χαρακτήρες και τις καταστάσεις".
* Παίρνετε στις ταινίες σας συνεχώς ρίσκο, εμπιστευόμενος νέους ηθοποιούς... Κι αυτό το ρίσκο συνεχώς το κερδίζετε. Πώς τα καταφέρνετε; Εδώ εμπιστευτήκατε για τους δύο βασικούς ρόλους δύο κοπέλες που μόλις είχαν αποφοιτήσει από τη σχολή του Εθνικού, την Πηνελόπη Τσιλίκα και τη Σοφία Κόκκαλη...
Π.Β.: Τους δείχνω εμπιστοσύνη, τους μιλάω για τη ζωή μου, τους ρωτάω για τη δική τους ζωή, με έναν έμμεσο τρόπο τους βάζω σιγά σιγά στο κλίμα της ταινίας... Αυτό ξέρω να κάνω καλά, δεν είμαι βιρτουόζος σκηνοθέτης να βρίσκω περίεργες γωνίες λήψης. Αγαπάω να είμαι με τους ηθοποιούς... Εχουμε εξαιρετικούς ηθοποιούς στην Ελλάδα. Η δε καινούργια γενιά των ηθοποιών μας, είναι εκπληκτική. Λυπάμαι που δεν έχω καταφέρει ακόμα στην καριέρα μου να δουλέψω με κάποιους αγαπημένους ηθοποιούς...
Ι.Κ.: Ο Παντελής έχει ένα τρομακτικό ένστικτο, μια διαίσθηση στην επιλογή των ηθοποιών στο κάστινγκ. Και δημιουργεί μια σχέση ισοτιμίας μαζί τους. Από την πρώτη - δεύτερη συνάντηση οι ηθοποιοί απελευθερώνονται κι αυτό δημιουργεί μια φοβερή έκρηξη ιδεών.
* Ποιο ήταν το ιδιαίτερο στοιχείο, που σας ενδιέφερε να αναδειχθεί μέσα από τις ερμηνείες;
Π.Β.: Τα πάθη που σιγοβράζουν στην ψυχή... Σε μια κλειστή κοινωνία, όπως είναι αυτό το νησί.
Ι.Κ.: Υπάρχουν σχέσεις εξουσίας, ιεραρχίας, μέχρι τη στιγμή που οι άνθρωποι δεν αντέχουν άλλο. Τα σωθικά της ανθρώπινης ύπαρξης είναι τα συναισθήματα, κι αν δεν αγαπάς, δεν αγαπάς τη ζωή. Κι αν δεν αγαπάς τη ζωή, δεν αγωνίζεσαι. Ο Χατζιδάκις έγραψε τον "Μεγάλο Ερωτικό" μέσα στη χούντα, γιατί ξεχείλιζε μέσα του αυτό που το θεωρούσε ανάγκη της ανθρώπινης ύπαρξης
* Το μυαλό μου πηγαίνει στο "κύμα" των πρόσφατων ταινιών νέων δημιουργών, που βάζουν στο στόχαστρο την ελληνική οικογένεια, δεχόμενοι κριτική γι' αυτό... Εκ πρώτης όψεως φαίνεται να υπάρχει ένα κοινό σημείο με τη δική σας ταινία...
Π.Β.: Να αφήσουν τους νέους σκηνοθέτες να κάνουν την δουλειά τους... Η νέα γενιά μοιάζει με τη δικιά μας, της δεκαετίας του `60, είναι αρκετοί, όπως ήμασταν κι εμείς καμιά 30αριά. Αλλά έχουν κάνει μια ρήξη με εμάς, με την ιστορία... Είναι μια νέα γενιά που ξέρει πολύ καλά αυτό που κάνει...
* Αλλά η οικογένεια είναι όντως το πρόβλημα της σημερινής ελληνικής κοινωνίας, ή "αποκούμπι", στήριγμα;
Ι.Κ.: Η οικογένεια σαν ένα κλειστό σύστημα προσφέρεται να μιλήσεις για ευρύτερες παθογένειες. Ίσως ψάχνουν μια γέφυρα επικοινωνίας με ένα ξένο κοινό... Εγώ πιστεύω ότι θα ισορροπήσει το πράγμα στην αναζήτησή τους, γιατί έχει σημασία να ξέρεις το χώμα που πατάς... Στη "Μικρά Αγγλία" είναι πάλι μια οικογένεια στο επίκεντρο, αλλά δεν είναι ξεκομμένη από ένα ευρύτερο σύστημα, και η ταινία μιλάει για το κόστος της τυφλής υποταγής, για το πότε πρέπει να κάνεις τη σύγκρουση... Τα συναισθήματα είναι η πρώτη μορφή αλληλεγγύης, σου δείχνουν πώς να παλέψεις, να μη μείνεις κλεισμένος σε ένα δωμάτιο. Θυμάμαι τον Χατζιδάκι που έλεγε "Ερωτικό τραγούδι θέλεις να φτιάξεις; Ναι, αλλά να αφουγκράζεσαι το λαϊκό αίσθημα".
Π.Β.: Καμιά φορά οι νέοι αντιλαμβάνονται τα πράγματα με θυμό και σκληράδα που η δική μας γενιά δεν κατανοεί εντελώς...
* Πώς βλέπετε γενικότερα τον ελληνικό κινηματογράφο σήμερα, σε αυτές τις συνθήκες της κρίσης; Πώς μπορεί κάποιος να κάνει σινεμά;
Π.Β.: Το πιο ελπιδοφόρο είναι ότι οι νέοι μας κινηματογραφιστές κάνουν ταινίες συλλογικά. Και στην πορεία πιστεύω ότι θα βρουν και το κοινό τους.
Ι.Κ.: Εγώ πιστεύω ότι έχει σημασία να γίνονται ταινίες εν θερμώ. Αυτή τη στιγμή, πώς το έλεγε και το παλιό άρθρο του Συντάγματος, ο κινηματογράφος επαφίεται στα χέρια των ανθρώπων του κινηματογράφου...
* Τι μήνυμα δίνετε εσείς, δύο άνθρωποι της τέχνης, στους ανθρώπους που βιώνουν σήμερα αυτή τη φοβερή κρίση;
Ι.Κ.: Ο Μαλταμπές στην ταινία λέει "Όποιος πνίγηκε μετάνιωσε", αυτή είναι μια καταπληκτική ναυτική φράση, σημαίνει ότι στα δύσκολα δεν αφήνεσαι να βουλιάξεις, αλλά στέκεσαι όρθιος και αγωνίζεσαι, και σημαίνει επίσης ότι μετά τη φουρτούνα θα 'ρθει κι η μπουνάτσα. Να αντιδράσουμε σε αυτές τις συνθήκες της τρομακτικής μοιρολατρίας, που ο καθένας είναι εγκλωβισμένος στο δικό του πρόβλημα κι όπου βιώνουμε πάρα πολλή βία, πραγματική και μεταφορική, σήμερα στην κοινωνία. Ο κόσμος πρέπει να αναζητήσει την αξιοπρέπεια και την περηφάνια που δικαιούται να έχει.
Π.Β.: Αυτός ο τόπος έχει περάσει πολύ δύσκολες στιγμές, μεγάλες περιπέτειες, αλλά εγώ πάντα βλέπω μισογεμάτο το ποτήρι. Ελπίζω στην αγωνιστικότητα, αλλά και στην αλληλεγγύη, που πρέπει να γίνει πιο δημιουργική. Αυτός ο τόπος, χωρίς να το καταλαβαίνει, γράφει σήμερα ένα συλλογικό σενάριο, το φινάλε ακόμη δεν το ξέρουμε. Αλλά εγώ πιστεύω ότι τελικά θα είναι αισιόδοξο.
