Live τώρα    
23°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Ελαφρές νεφώσεις
23 °C
22.0°C25.2°C
3 BF 51%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
23 °C
20.8°C25.4°C
2 BF 41%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
20 °C
19.9°C21.6°C
4 BF 55%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Σποραδικές νεφώσεις
21 °C
20.4°C20.8°C
2 BF 68%
ΛΑΡΙΣΑ
Αίθριος καιρός
24 °C
23.9°C24.0°C
0 BF 33%
Θέαμα και βία: Χρονικά βαρβαρότητας
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Θέαμα και βία: Χρονικά βαρβαρότητας

ΤΟΥ ΚΩΣΤΑ ΤΕΡΖΗ

Στο μουσείο Γκουγκενχάιμ της Νέας Υόρκης βρίσκεται ένα τρίπτυχο του ζωγράφου Φράνσις Μπέικον. Τίτλος του "Τρεις σπουδές για μία σταύρωση". Σε τρεις παραλλαγές, απεικονίζει μια άμορφη μάζα σάρκας: Τα ανθρώπινα χαρακτηριστικά διακρίνονται με δυσκολία, με πορτοκαλοκόκκινο φόντο, χαρακτηριστικό για την ένταση που αποδίδει. Ο άνθρωπος ως σφάγιο, κρεμασμένος σε ένα αόρατο τσιγκέλι.

Ο εικοστός αιώνας, που ξεπέρασε σε βία και τρόμο οποιαδήποτε προγενέστερη ιστορική περίοδο, εκπλήσσει ακόμα με τους δυσοίωνους "καρπούς" του, είτε σε επίπεδο ιστορικών αναλύσεων είτε μέσα από διαφορετικές εκφάνσεις τέχνης και θεάματος. Μπορεί η θέαση της βίας να προκαλέσει εθισμό, "ηδονιστική σαγήνη" ή, αντίθετα, να οδηγήσει σε προβληματισμό;

Ο Λούντβιχ Μπάουερ έγραφε προφητικά το 1932 ότι "το τρένο της Ιστορίας τρέχει προς τον νέο Μεσαίωνα, τον ολοκληρωτισμό του οποίου δεν είμαστε ακόμη σε θέση να συλλάβουμε". Ήταν εύστοχος τουλάχιστον για την απίστευτη θηριωδία που ακολούθησε λίγα χρόνια αργότερα... Ορισμένοι ιστορικοί έχουν προσεγγίσει το ζήτημα της ναζιστικής βίας από τη σκοπιά της "σαγήνης" που προκαλούσε σε στρατιώτες και αξιωματικούς.

Ακόμα και σήμερα δυσκολευόμαστε να συλλάβουμε την έκταση του φαινομένου: Ακριβώς την ίδια μέρα με τη σφαγή στο Δίστομο, εξελίσσεται στο Οραντούρ της Γαλλίας η απίστευτη θηριωδία με τη δολοφονία 642 αμάχων -ανάμεσά τους ήταν 207 παιδιά... Η τομή που συνιστά στην ανθρώπινη ιστορία η βαρβαρότητα του ναζισμού αποτυπώνεται στη φράση του Αντόρνο πως δεν έχουμε πια δικαίωμα να γράφουμε ποίηση μετά το Άουσβιτς.

Αλλά το θέμα των ημερών είναι ο "Τζόκερ" και τα κρυφά ή φανερά νοήματά του. Αλίμονο όμως αν περιμένουμε σήμερα από μια ταινία να μας δώσει τις πολιτικές / κοινωνιολογικές αναλύσεις που χρειαζόμαστε. Ταυτόχρονα, ας μην κάνουμε το λάθος να υποτιμήσουμε την καταλυτική σημασία τους θεάματος.

Όπως έχει διαπιστώσει εδώ και χρόνια ο Ντεμπόρ και ανέλυσε με διαφορετική προσέγγιση αλλά εξίσου εύστοχα ο Αγκάμπεν, οι σύγχρονες δυτικές κοινωνίες μετασχηματίζονται σταδιακά σε "κλειστό σύστημα θεάματος": Ό,τι μένει εκτός θεάματος ατροφεί ως κοινωνική οντότητα. Για να το διατυπώσουμε διαφορετικά, το "κράτος του θεάματος" δεν εδράζεται πλέον σε κοινωνικές σχέσεις, αλλά, σαν μια παράδοξη εξίσωση, κατατείνει στη διάλυσή τους...

Όταν η προβολή του «Joker» στις Ηνωμένες Πολιτείες συνοδεύεται με προειδοποιήσεις των αρχών πως οι κινηματογραφικές αίθουσες θα επιτηρούνται από την αστυνομία (!) για το ενδεχόμενο να προκληθούν ταραχές, αντιλαμβανόμαστε ότι βρισκόμαστε στο μεταίχμιο δύο κόσμων. Μόνο που ο "κυρίαρχος" κόσμος μοιάζει να είναι αυτός της οθόνης, δυστυχώς. Οι όποιες εκδηλώσεις βίας, που συναρτώνται με το θέαμα, είναι παρακολούθημα της κατάστασης στην οθόνη, μια σπασμωδική προσπάθεια του "πραγματικού" κόσμου να επιβεβαιώσει ακόμα την ύπαρξή του.

Στον "Τζόκερ" του Τοντ Φίλιπς ο αντιήρωας της Γκόθαμ Σίτι, βγαλμένος, θεωρητικά, από το χάρτινο σύμπαν της DC, αποκτά με αυτή την ταινία ένα πολλαπλό βάθος χαρακτήρα, σαν καλειδοσκόπιο, που αναδεικνύεται στην οθόνη με τη μοναδική ερμηνεία του χαμαιλέοντα Χοακίν Φίνιξ:

Είναι ο Άρθουρ Φλεκ, ένας περιθωριοποιημένος άνδρας που ζει με την κατάκοιτη μητέρα του και πασχίζει να κάνει καριέρα ως stand up κωμικός. Εργάζεται ως κλόουν, χωρίς ιδιαίτερη επιτυχία. Στην οθόνη μια Γκόθαμ Σίτι που παραπέμπει άμεσα στη Νέα Υόρκη πριν από την εφαρμογή της πολιτικής του "zero tolerance", της "μηδενικής ανοχής", που στόχευε "να καθαρίσει την πόλη από κάθε λογής σκουπίδια, ακόμη και τους ανθρώπους – σκουπίδια"...

Η σκηνοθεσία εμπνέεται από την αναγέννηση του αμερικανικού σινεμά της εποχής -η πόλη που βλέπουμε στην ταινία αναπόφευκτα φέρνει στο μυαλό την ανθρωπογεωγραφία που πρωτοείδαμε στον "Άνθρωπο από τη Γαλλία" του Φρίντκιν, στον "Ταξιτζή" του Σκορσέζε, στη "Σκυλίσια μέρα" του Λουμέτ... Καθώς μάταια ψάχνει να βρει κάποιο στήριγμα στην καταθλιπτική Γκόθαμ, ο Άρθουρ - Φίνιξ, μια διαλυμένη ανθρώπινη οντότητα, υποχρεώνεται να κρυφτεί πίσω από μια μάσκα: θα γίνει η μάσκα. Τότε, παραδόξως, "ζωντανεύει" κόβοντας κάθε δεσμό με ανθρώπους, κοινωνικές συμβάσεις, ακόμη και από το δικό του παρελθόν...

Πού παραπέμπει αυτή η παράδοξη μορφή στην οθόνη; Στην κομέντια ντελ άρτε οι μάσκες δεν είναι χαρακτήρες αλλά "χειρονομίες", ο θεατρικός ρόλος ακυρώνεται, η ταυτότητα του ηθοποιού καταστρέφεται. Η μάσκα παρεμβάλλεται αποφασιστικά ανάμεσα στο κείμενο και την εφαρμογή του δημιουργώντας μια πρωτόγνωρη κατάσταση "απελευθέρωσης".

Τελικά, πρέπει να φοβόμαστε τη βία στην οθόνη για ανήλικους ή ακόμα και ενήλικους; Αξίζει να μνημονεύσουμε μια έρευνα που πραγματοποιήθηκε από τον δόκτορα Τζόρνταν Γκράφμαν του Εθνικού Ινστιτούτου Υγείας της Αμερικής και δημοσιεύτηκε στο περιοδικό "Social Cognitive and Affective Neuroscience":

Σε πειράματα με 22 αγόρια ηλικίας 14 έως 17 ετών διαπιστώθηκε ότι η θέαση βίαιων σκηνών λειτουργεί «ύπουλα» στον εγκέφαλο. Ο εθισμός στη βία, όπως έδειξαν οι απεικονίσεις του εγκεφάλου, συμβαίνει περισσότερο όχι όταν οι σκηνές που παρακολουθούν οι νέοι είναι ακραία βίαιες, αλλά, αντίθετα, όταν παρακολουθούν σκηνές ήπιας ή μέτριας βίας. Πράγμα που δείχνει ότι οι συναισθηματικές αντιδράσεις τους αμβλύνονται έτσι πιο αποτελεσματικά. Η έντονη βία φαίνεται να προκαλεί αντίδραση, δεν εξοικειώνει με τη χρήση της, όπως είναι η επικρατούσα άποψη...

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL