Live τώρα    
21°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Ελαφρές νεφώσεις
21 °C
20.2°C23.6°C
2 BF 62%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Ελαφρές νεφώσεις
20 °C
17.4°C22.5°C
2 BF 64%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
18 °C
18.2°C19.9°C
4 BF 68%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Σποραδικές νεφώσεις
24 °C
21.0°C24.8°C
4 BF 46%
ΛΑΡΙΣΑ
Αίθριος καιρός
22 °C
21.9°C23.5°C
3 BF 40%
Η ανεξάρτητη θεατρική σκηνή στην Αμερική του Τραμπ
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Η ανεξάρτητη θεατρική σκηνή στην Αμερική του Τραμπ

Της Ακτίνας Σταθάκη*

"Σε κάποια στιγμή αισιοδοξίας, ενθάρρυνα μια φίλη μου συγγραφέα να αναζητήσει περισσότερες ευκαιρίες. Γύρισα και της είπα με επιμονή ‘Μα δεν θέλεις η δουλειά σου να γίνει πιο γνωστή, να είσαι κομμάτι του πολιτισμού;’. Το σκέφτηκε για μια στιγμή και μετά γύρισε και με ρώτησε ‘ποιου πολιτισμού;’”

(Joseph Keckler, On the Redemption of American Culture)

Την ώρα που γράφονται αυτές οι γραμμές, η Αμερική βρίσκεται στην 31η ημέρα του κυβερνητικού κλεισίματος, το μεγαλύτερο στην Ιστορία της, που ο Πρόεδρος Τραμπ επέλεξε προκειμένου να αποσπάσει χρηματοδότηση για το τείχος στα σύνορα με το Μεξικό. Οι μαζικές απεργίες εκπαιδευτικών στο Λος Αντζελες έχουν μόλις λήξει, με τους εργαζόμενους να κατακτούν σημαντικές νίκες για τη βελτίωση των συνθηκών στα δημόσια σχολεία. Και η Νέα Υόρκη χάνει ακόμα ένα σημαντικό στέκι τής ανεξάρτητης καλλιτεχνικής σκηνής της, το Cornelia Street Cafe, που επί 41 χρόνια ανέδειξε καλλιτέχνες όπως η Σούζαν Βέγκα, η Ιβ Ένσλερ και άλλοι. Οι κάτοικοι του Κουίνς διαμαρτύρονται για την κατασκευή ενός γιγαντιαίου κτηρίου της Άμαζον που θα αλλάξει για πάντα τη γειτονιά του Λονγκ Άιλαντ Σίτι. Και το βιβλιοπωλείο Drama Books, το μοναδικό θεατρικό βιβλιοπωλείο της πόλης, ανακοινώνει το κλείσιμό του λόγω υψηλών ενοικίων.


Η Νέα Υόρκη χάνει ακόμα ένα σημαντικό στέκι τής ανεξάρτητης καλλιτεχνικής σκηνής της, το Cornelia Street Cafe, που επί 41 χρόνια ανέδειξε καλλιτέχνες όπως η Σούζαν Βέγκα, η Ιβ Ένσλερ και άλλοι

Προοδευτικά αντανακλαστικά

Η εκλογή Τραμπ ενεργοποίησε άμεσα τα προοδευτικά αντανακλαστικά της καλλιτεχνικής και πνευματικής κοινότητας της Νέας Υόρκης και έδωσε χώρο για ουσιαστικές πρωτοβουλίες αλληλεγγύης. Οι καλλιτέχνες δεν φοβούνται να πάρουν θέση απέναντι στην εξουσία και έχουν αποδείξει ότι είναι ικανοί για αυτοοργάνωση και δράση. Όλοι θυμούνται την αυθόρμητη απεύθυνση των ηθοποιών στο τέλος της παράστασης “Χάμιλτον” στο Μπρόντγουεϊ προς τον αντιπρόεδρο Πενς αμέσως μετά τις εκλογές: “Εκπροσωπούμε την πολυφυλετική Αμερική που αγωνιά και φοβάται ότι η κυβέρνησή σας δεν θα προστατέψει τον πλανήτη μας, τα παιδιά μας, τους ηλικιωμένους μας, δεν θα υπερασπιστεί τα στοιχειώδη δικαιώματά μας -ελπίζουμε ότι θα το κάνετε για χάρη όλων μας”- όχι τυχαία, ο δημιουργός του “Χάμιλτον” Λιν Μανουέλ Μιράντα αποφάσισε πριν λίγες εβδομάδες να σώσει, μαζί με άλλους ηθοποιούς της παράστασης, το βιβλιοπωλείο Drama Books βάζοντας τα χρήματα για να μεταφερθεί σε νέο χώρο. Πιο πρόσφατα, εν τω μέσω του κυβερνητικού shutdown και της αντιμεταναστευτικής ρητορικής, το μουσικό φεστιβάλ Globalfest στο Μανχάταν διακηρύσσει ότι “στη σκιά της αντιμεταναστευτικής υστερίας, καλλιτέχνες από την Παλαιστίνη, το Μεξικό, τη Μοζαμβίκη, τη Νότια Αφρική, την Ουκρανία και την Κολομβία καταργούν τα σύνορα έστω για ένα βράδυ”.


Flaco Navaja

Αυτοαναφορικός φορμαλισμός

Ενώ όμως οι ίδιοι οι Αμερικανοί καλλιτέχνες εμφανίζονται πολιτικοποιημένοι, η ίδια η τέχνη δεν φαίνεται να είναι - τουλάχιστον όχι πέρα από κάποια ασφαλή όρια κοινώς αποδεκτών πολιτικών (και πολιτικά ορθών) απόψεων. O Ιανουάριος είναι ο φεστιβαλικότερος μήνας της Νέας Υόρκης με τουλάχιστον δέκα διαφορετικά φεστιβάλ να λαμβάνουν χώρα ταυτόχρονα, τα πιο σημαντικά εκ των οποίων (Under The Radar, Prototype, American Realness) δίνουν συστηματικά βήμα σε νέους ανερχόμενους καλλιτέχνες και ομάδες. Αν λοιπόν ο προγραμματισμός του Ιανουαρίου αποτελεί ένδειξη, τότε μπορούμε να πούμε ότι η νεανική αβάν γκαρντ της Αμερικής φαίνεται να ασφυκτιά ανάμεσα σε εναν αυτοαναφορικό φορμαλισμό αφενός και στην τυραννία του προσωπικού αφηγήματος αφετέρου. Και ενώ ο πρώτος είναι κάτι με το οποίο είμαστε εξοικοιωμένοι στην Ευρώπη και την Ελλάδα, το δεύτερο αποτελεί σε μεγάλο βαθμό μια αμερικανική ιδιαιτερότητα.


Joseph Keckler

Κυριαρχία του προσωπικού αφηγήματος

Η κυριαρχία του προσωπικού αφηγήματος (συνήθως με τη μορφή τής επί σκηνής παρουσίασης της ατομικής ή οικογενειακής βιογραφίας του καλλιτέχνη ή προσωπικών εμπειριών) ως του αποκλειστικού πρίσματος προσέγγισης και κατανόησης της πραγματικότητας παρατηρείται σε όλη την γκάμα των αμερικανικών παραστατικών τεχνών, από το ρεαλιστικό έργο χαρακτήρων μέχρι το devised και τον σύγχρονο χορό. Η πρακτική αυτή έχει τις ρίζες της αφενός στην παράδοση του δυτικού αστικού δράματος, που παραμένει έως σήμερα η ισχυρότερη επιρροή στο αμερικανικό θέατρο (όπου ο μοναχικός ήρωας ή η οικογένεια αποτελούν τον πυρήνα της δράσης), και αφετέρου στον απελευθερωτικό λόγο κινημάτων όπως ο φεμινισμός και η μεταποικιοκρατική θεωρία, τα οποία προτάσσουν το αφήγημα των καταπιεσμένων ομάδων ως απάντηση στο αφήγημα μιας κυρίαρχης κουλτούρας ή τάξης που για αιώνες κατέπνιγε τις εμπειρίες και παραδόσεις των μειονοτήτων. Για τον λόγο αυτό η επιλογή της προσωπικής ιστορίας αποτέλεσε ιστορικά το κατεξοχήν εργαλείο μειονοτικών καλλιτεχνών, ένα μέσο επιβεβαίωσης της ταυτότητάς τους και της ιστορίας τους απέναντι στη λευκή Αμερική. Στο σύγχρονο πολιτιστικό τοπίο, η επιλογή αυτή καλλιεργείται και ενισχύεται επιπλέον τόσο από τις πολιτικές ταυτότητας που κυριαρχούν στον αμερικανικό δημόσιο λόγο όσο και από τον τρόπο χρηματοδότησης των τεχνών, που προωθεί συστηματικά τη διαφορετικότητα και την πολιτισμική και ταυτοτική πολυφωνία.

Προς έναν νέο συντηρητισμό;

Το ερώτημα που τίθεται είναι κατά πόσο σε ένα περιβάλλον αυξανόμενης μισαλλοδοξίας και οικονομικής ανισότητας η πρόταξη της προσωπικής ιστορίας ως του κυρίαρχου τρόπου θέασης της πραγματικότητας δεν οδηγεί σε έναν νέο συντηρητισμό. Αυτό που παρατηρεί κανείς μεταξύ των νέων καλλιτεχνών είναι ότι το προσωπικό αφήγημα παύει να είναι το όχημα όπου μια εναλλακτική συλλογικότητα αρθρώνει έναν νέο λόγο ή οραματίζεται τον εαυτό της, αλλά γίνεται αυτοσκοπός που εμποδίζει τον επί σκηνής δημιουργό από τη βασική λειτουργία του θεάτρου: να σχετιστεί με τον κόσμο έξω από αυτόν, να σκεφτεί με όρους ευρύτερους, και γιατί όχι πιο φιλόδοξους, από την επαναδιατύπωση της καθημερινότητας. Το πρόβλημα αυτό ήταν εμφανές στην πλειονότητα των παραστάσεων που μπορούσε κανείς να παρακολουθήσει στη διάρκεια του Ιανουαρίου στη Νέα Υόρκη. Έτσι, για παράδειγμα, η βραβευμένη Αφροαμερικανίδα Marjani Forte Saunders, χορογράφος και χορεύτρια με εκπληκτική σκηνική δύναμη και προσωπικότητα, στο έργο της “Memoirs of a Unicorn” έμοιαζε να ασφυκτιά μέσα σε μια αφήγηση βασισμένη σε ιστορίες του πατέρα της από το Άρκανσο, σκηνοθετημένες σε μια σειρά εικόνων που αποσκοπούν στο να “ανασυνθέσουν και να αναρωτηθούν πάνω σε θέματα της μαύρης ταυτότητας, ανδρικής ταυτότητας και μητρότητας”. Μια προσέγγιση αμφίβολης δραματουργικής συνοχής που έπνιγε αντί να υποστηρίζει τον ίδιο τον χορό.


Από την παράσταση “50/50 old school animation” των Peter Mills Weiss και Julia Mounsey, μια απολογία για τη βία προς τις γυναίκες

Σε άλλες περιπτώσεις, μια αφήγηση που θα μπορούσε να ξεπεράσει τα στενά όρια της ατομικής εμπειρίας και να εξελιχθεί σε έναν ευρύτερο προβληματισμό περιορίζεται από την έλλειψη φιλοδοξίας. Ο λόγος για την παράσταση “50/50 old school animation” των Peter Mills Weiss και Julia Mounsey, μια απολογία για τη βία προς τις γυναίκες. Στο πρώτο μέρος, η μικρόσωμη Julia Mounsey αναλύει την ηδονή που λαμβάνει από το να βασανίζει ψυχολογικά την καλύτερή της φίλη. Μας λέει ότι η ιδέα για την παράσταση προέρχεται από το ομώνυμο καρτούν που κυκλοφορεί στο Ίντερνετ, όπου μια γυναίκα δεμένη σε έναν περίπλοκο μηχανισμό βασανίζεται και τεμαχίζεται με λέιζερ. Ιδωμένο υπό το φως των δολοφονιών νέων γυναικών στην Ελλάδα, το θέμα αλλά και η φαινομενικά μη πολιτικά ορθή προσέγγισή του από τους καλλιτέχνες θα μπορούσε να έχει ιδιαίτερη δύναμη. Παρ’ όλα αυτά, το στοίχημα χάνεται στο δεύτερο μέρος της παράστασης όπου βλέπουμε μια τυπική νέα κοπέλα (η φίλη/θύμα των βασανισμών;) χαμένη μέσα στην ανόητη φλυαρία μιας άδειας καθημερινότητας και η αρχική ιδέα του έργου δεν εξελίσσεται προς καμία κατεύθυνση.

Καλλιτέχνης και κοινό

Στις σπάνιες περιπτώσεις όπου το προσωπικό αφήγημα συνδιαλέγεται με τον κοινωνικό χώρο που το δημιουργεί, τότε μπορούμε να μιλήσουμε για μια ευτυχή συγκυρία όπου καλλιτέχνης και κοινό συναντιούνται και συνδιαλέγονται σε έναν κοινό τόπο, ειδωμένο μέσα από μια νέα ποιητική ματιά. Τέτοια είναι η περίπτωση του νεαρού Joseph Keckler, συνθέτη και οπερατικού τραγουδιστή, που παρουσίασε τη σύγχρονη όπερα-καμπαρέ “Train with no midnight” στο φεστιβάλ σύγχρονης όπερας Prototype. Ένα μελαγχολικό ποίημα για μια Αμερική που χάνεται μέσα σε μια κρεατομηχανή εμπορευματοποίησης των πάντων, μια προσωπική διαδρομή σε ένα τρένο παραμονή Πρωτοχρονιάς, το οποίο, περνώντας μέσα από πολιτείες και χρονικές ζώνες, χάνει την αλλαγή του χρόνου, παραμένοντας στάσιμο σε μια στιγμή εκτός ορισμένου ημερολογιακού χρόνου. Οι χίπστερς του Μπρούκλιν, οι αρουραίοι του μετρό, τα ντάινερ και οι έρημες πλατφόρμες του τρένου στην αμερικανική επαρχία συνθέτουν τον προσωπικό κόσμο του Keckler και ένα ρέκβιεμ για έναν πολιτισμό παρακμής, για μια Αμερική που σιγά - σιγά θάβεται κάτω από τόνους πολυτελών σκουπιδιών.

Evolution of a Sonero

Στον αντίποδα της μελαγχολίας του Keckler, ο Flaco Navaja, Πορτορικανός από το Μπρονξ, τραγουδά την προσωπική του εξέλιξη ως σονέρο, τραγουδιστής της σάλσα. Το “Evolution of a Sonero”, που παρουσιάστηκε στο πλαίσιο του φεστιβάλ Under the Radar, είναι μια ερωτική εξομολόγηση στη μουσική, στο Μπρονξ και στην πορτορικανική κοινότητά του, στη Νέα Υόρκη. Ο αριστερός θείος και ο πατριώτης πατέρας, Πορτορικανοί πιστοί στην ανεξαρτησία του νησιού, το Μπρονξ με τους μοναχικούς άστεγους, τη νεανική παρανομία και τα ναρκωτικά, οι πρώτοι δίσκοι, η διαδρομή με τον Έλληνα ταξιτζή στο Μανχάταν όταν γεννιέται το πρώτο παιδί (“γιατί ας μη γελιόμαστε, ποιος θέλει να γεννήσει σε νοσοκομείο του Μπρονξ;”) είναι τα κεφάλαια μιας ζωής που ανοίγονται μπροστά μας σαν τις ενότητες σε ένα τραγούδι σάλσα και, όπως η σάλσα, αναδύουν μια ακατανίκητη χαρά και όρεξη για ζωή. Για πρώτη φορά το θέατρο, κατεξοχήν πεδίο της λευκής, οικονομικά άνετης μέσης τάξης, είναι γεμάτο Πορτορικανούς όλων των τάξεων και ηλικιών. Ο μεσήλικας Πορτορικανός κύριος δίπλα μου, με εργατική φόρμα και με λίγα αγγλικά στο λεξιλόγιό του, στη διάρκεια της παράστασης κάθε τόσο γυρνάει χαμογελαστός προς εμένα συγκατανεύοντας σαν να μου λέει “ακριβώς έτσι όπως τα λέει είναι”. Κι έτσι γινόμαστε και οι δύο κομμάτι της ιστορίας του Flaco, εκείνη τη στιγμή ακριβώς οι τρεις μας μοιραζόμαστε μια εμπειρία, μια κοινωνία συντελείται, πριν ξαναβγούμε ο καθένας στον δρόμο γεμάτοι με χαρά και λίγο περισσότερη ανθρωπιά.

* Η Ακτίνα Σταθάκη είναι είναι θεατρολόγος, ιδρύτρια του Between the Seas Festival of Mediterranean Performing Arts (www.betweentheseas.org)

 

Η κυριαρχία του προσωπικού αφηγήματος σε όλη την γκάμα των αμερικανικών παραστατικών τεχνών έχει τις ρίζες της αφενός στην παράδοση του δυτικού αστικού δράματος που παραμένει έως σήμερα η ισχυρότερη επιρροή στο αμερικανικό θέατρο και αφετέρου στον απελευθερωτικό λόγο κινημάτων όπως ο φεμινισμός και η μεταποικιοκρατική θεωρία, τα οποία προτάσσουν το αφήγημα των καταπιεσμένων ομάδων ως απάντηση στο αφήγημα μιας κυρίαρχης κουλτούρας ή τάξης που για αιώνες κατέπνιγε τις εμπειρίες και παραδόσεις των μειονοτήτων

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL