Του Λέανδρου Πολενάκη
Ο διαχωρισμός του θεάτρου του Στρίντμπεργκ σε περιόδους, νατουραλιστική και μυστικιστική, που ώς τώρα επικρατούσε, δεν διατηρεί πλέον την ίδια ισχύ. Σήμερα, τα θεμέλια της καθαρά νατουραλιστικής θεώρησης των πραγμάτων, της τέχνης και της ζωής, έχουν εκ βάθρων κλονιστεί, κυρίως μετά τα πορίσματα της σύγχρονη φυσικής. Χωρίς να κινδυνεύουμε να παρεξηγηθούμε ως μεταφυσικοί, μπορούμε σήμερα να πούμε ανέτως ότι η πιστή αντανάκλαση της πραγματικότητας στον “καθρέφτη” του θεάτρου, ο “νατουραλισμός” που εισήγαγε ο Στανισλάβσκι, δεν είναι παρά μια παγίδα. Επειδή μπορεί να γνωρίζουμε τι είναι ο καθρέφτης... αλλά δεν έχουμε ιδέα τι είναι η πραγματικότητα. Ο ίδιος ο Στρίντμπεργκ δήλωνε, άλλωστε, ότι το θέατρό του είναι “ένα κουτί με διπλό πάτο” καλώντας μας να βρούμε το κουμπί που ελευθερώνει το κρυφό ελατήριο και ανοίγει το καπάκι.
Με αυτήν την έννοια, ο “Χορός του θανάτου”, που θεωρείται παραδοσιακά ως έργο “νατουραλιστικό”, είναι συγχρόνως το πιο απόκρυφο και “μυστικιστικό” έργο του Στρίντμπεργκ. Νατουραλισμός και μυστικισμός χορεύουν αγκαλιασμένοι τον μεσαιωνικό “Χορό του θανάτου” που εμπνέει τον τίτλο. Ένα έργο στοιχειωμένου νατουραλισμού, όπου όλα τα θηρία, τελώνια, ξωτικά, στοιχειά κ.ά. της βόρειας μυθολογίας συνυπάρχουν με τους ενοίκους του αστικού σπιτιού, στην κρεβατοκάμαρα, στην κουζίνα, στο σαλόνι, παραμονεύοντας πίσω από έπιπλα και κουρτίνες, πότε θα πατήσει ο ανυποψίαστος και ρηχά εξορθολογισμένος αστός το “κουμπί” της περιέργειας ή της ανίας για να πηδήσουν έξω και να τον παρασύρουν στον δαιμονικό χορό τους. Όλα είναι δαίμονες, ακόμη και τα άψυχα, τηλέφωνο, καθρέφτης, κρεβάτι, ρολόι. Ο άνθρωπος, όπως το διατυπώνει ο Ηράκλειτος μοναδικά: “...όταν πέφτει η νύχτα... ζωντανός στον ύπνο αγγίζει τα όρια του νεκρού και στον ξύπνο τα όρια του κοιμισμένου”. Αυτά μας αφηγείται ο Στρίντμπεργκ στον “Χορό του θανάτου”: το όνειρο ενός νεκρού που, ζωντανός, είδε τον πάτο της αβύσσου.
Είναι σχεδόν απαράβατος κανόνας να παίζεται αυτό το έργο “νατουραλιστικά”, σαν ψυχολογικό “δράμα δωματίου”, γύρω από έναν βαλτωμένο και αποτυχημένο γάμο. Αντίθετα, στην παράσταση του “Χορού...” στο θέατρο Μεταξουργείο, σε σκηνοθεσία του Άκη Βλουτή, στην ωραία μετάφραση Μπελιέ είδαμε για πρώτη φορά να σπάζει το ρεαλιστικό πλαίσιο και να δίνεται ο “Χορός του θανάτου” ιδωμένος από την αθέατη πλευρά του: ως ένα παραλλαγμένο μεσαιωνικό δρώμενο της συλλογικής ψυχής, που δεν έχει κόψει τον ομφάλιο λώρο με το όλον και “αμαρτάνει” σήμερα, παίζοντας το δράμα της σύγχρονης ατομικής ψυχής, εγκλωβισμένης στην αστική εθιμοτυπία και στην ίδια της την ατομικότητα. Ένα "κουτί με διπλό πάτο", κατά τη ρήση του ίδιου του συγγραφέα, που ο σκηνοθέτης, Άκης Βλουτής, βρήκε το κρυφό “κουμπί” για να ελευθερώσει το ελατήριο και να αναπηδήσουν οι ζωντανές δαιμονικές μορφές, ως προσωπεία νεκρών ψυχών. Το έργο αποδόθηκε σαν νεκρικός διάλογος, κάτω από τον σκοτεινό ουρανό ενός Άδη επίγειου, που φωτίζουν ξαφνικές αστραπές μεγαλείου.
Η διδασκαλία και απόδοση των ρόλων πετυχαίνει τα μέγιστα. Η Δήμητρα Χατούπη βαθαίνει στο άπειρο την εικόνα της παγιδευμένης διπλά, σαν μέσα σε αντικριστούς καθρέφτες, γυναίκας - ηρωίδας. Ο Άκης Βλουτής πλησιάζει από όλες τις πλευρές, δαιμονική και ανθρώπινη, θύτη και θύματος, πρισματικά τον “ίλαρχο”. Ο Βασίλης Ευταξόπουλος, με εύγλωττες σοφές σιωπές και παύσεις, παίζει χαρισματικά τον καταλύτη “τρίτο”. Τα σκηνικά - κοστούμια του Νίκου Αναγνωστόπουλου “ομιλούν”, οι φωτισμοί του Δημήτρη Λογοθέτη μέρος της σκηνοθεσίας και η μουσική του Κώστα Ζησιμόπουλου “γράφει”.
