Του Λέανδρου Πολενάκη
Κατά τον Έγελο, στην “Αντιγόνη” συγκρούονται δύο δίκαια, το θετό, της Πολιτείας, και το άγραφο ή “φυσικό”. Μια ερμηνεία που, παρ' ότι σήμερα ξεπερασμένη, συνεχίζει να έχει πιστούς.
Δεν ανήκω σε όσους ασπάζονται την ερμηνεία του Εγέλου ούτε και την ψυχαναλυτική (Λακάν) ότι η σύγκρουση δεν είναι ανάμεσα σε θετό και φυσικό δίκαιο, αλλά ανάμεσα στην ιδιωτική επιθυμία και τη δημόσια καταστολή της. Έτσι, κατά τον μεταφραστή της τραγωδίας, Γιώργο Μπλάνα: “Η διένεξη είναι δημόσια μόνο επειδή το αντικείμενό της παρουσιάζεται με δημόσιους όρους. Κρέων και Αντιγόνη συγκρούονται για προσωπικούς λόγους. Η μανία με την οποία αντιμετωπίζονται δεν αφορά την απόδοση τιμών σε ένα νεκρό. Οι άλλοι γι' αυτούς δεν υπάρχουν, παραλογίζονται, μαστίζονται από την ανοησία που οδηγεί τον άνθρωπο στον γκρεμό...”.
Είναι μια άποψη. Κατανοείται. Αλλά ποιο είναι το θέμα; Μόνο όσοι έχουν ζήσει εμφύλιες καταστάσεις είναι σε θέση να το κατανοήσουν: ένας ήρως εμφυλίου μπορεί να έχει διπλή υπόσταση. Να είναι η ντροπή και η δόξα, η σωτηρία και η καταστροφή της χώρας του. (Η κατάρα του Οιδίποδα εμπεριέχει την ευχή ενός κοινού τάφου). Τέτοιος ο Πολυνείκης. Οι αρχαίοι το γνώριζαν καλά και για να λήξει ένας εμφύλιος δεν αρκούσε μόνο να σιγήσουν τα όπλα στα πεδία των μαχών.
Έπρεπε να τελειώσει και τελετουργικά, για να σβήσει ο αχός του αίματος “εντός τειχών”. Όπως η τελετή που γνωρίζουμε από τον Παυσανία, ίδρυσης ενός ναού αφιερωμένου στον κοινό “Δαίμονα Σωσίπολι” με μορφή φιδιού, στο οποίο είχαν μεταμορφωθεί θαυματουργά οι διττοί πρωταγωνιστές μιας εμφύλιας σύγκρουσης. Ενώ ψαλλόταν η επωδός : “Δυοίν κρατήσας έληξε Δαίμων”. (Τους πήρε και τους δύο η κατάρα και καταλάγιασε). Τέτοιο είναι το εικαζόμενο γνήσιο τέλος των αισχυλικών “Επτά Επί Θήβας”, όπως και της “Υψιπύλης” του Ευριπίδη, από τον ίδιο μυθικό κύκλο.
Αυτήν τη (διονυσιακή) δημόσια τελετή ίδρυσης κοινού μνημείου πεσόντων, αρνείται εν ψυχρώ ο μισαλλόδοξος Κρέων. Αυτό το δημόσιο αγαθό υπερασπίζεται θερμά η Αντιγόνη. Το θέμα δεν είναι ποιος από τους δύο έχει δίκιο, αλλά ποιος έχει τα κότσια, μέσα σε όλη τη Θήβα, να τελέσει την απαγορευμένη πράξη και να “πάρει απάνω του” τον Διόνυσο με το τρομερό του βάρος. Το κάνει ένα νέο κορίτσι και αυτό έχει σημασία για κάθε εποχή.
Ο Γιώργος Μπλάνας συμπληρώνει τα χορικά με δικά του ποιήματα. Δεν σχολιάζω. Η σκηνοθεσία (Χειλάκης, Δούνιας) ακολουθεί τα βήματα της παράφρασης, με αποτέλεσμα να πλησιάζει τον “γκρεμό” που λέει ο μεταφραστής και να σώζεται την τελευταία στιγμή από τις μουσικές εισβολές του απρόβλεπτου Κραουνάκη. Σκηνικά - κοστούμια της Νάθαινα, φωτισμοί Βλασσόπουλου, ο χορός (κίνηση της Στελλάτου -ξεχώρισα τη Μαρία Τζάνη), όλα υπηρετούν τις ποιητικές αυτοαναφορές του Μπλάνα.
Τρεις ηθοποιοί στους ρόλους. Η Αθηνά Μαξίμου μπεμπεδίζει αδικαιολόγητα την Αντιγόνη. Ως Τειρεσίας ανεπαρκής και ως Άγγελος, λίγο αμήχανη. Ο Αιμίλιος Χειλάκης ως Κρέων κάπως σχηματικός, ως Ευρυδίκη επιτηδευμένος. Ο Μιχάλης Σαράντης ως Αίμων, Ισμήνη, Άγγελος, σκοπός, πολύτιμο πολυεργαλείο.
