Η ροκ όπερα “Jesus Christ Superstar” (στην ελληνική της εκδοχή “Ιησούς Χριστός υπέρλαμπρο άστρο”) του Βρετανού Andrew Lloyd Webber, βασισμένη στο λιμπρέτο του Tim Rice, κυκλοφόρησε πρώτα σε άλμπουμ τον Οκτώβριο του 1970. Η τεράστια επιτυχία του παραμέρισε όλους τους δισταγμούς των θεατρικών παραγωγών, με αποτέλεσμα το έργο, γραμμένο εξ αρχής για τη σκηνή, να κάνει ένα χρόνο μετά πρεμιέρα στο Broadway και να ακολουθήσει η θριαμβευτική παγκόσμια καριέρα του. Περί τίνος πρόκειται, όμως;
Το έργο παρουσιάζει τις τελευταίες ημέρες του Ιησού επάνω στη Γη. Δραματοποιεί τα γεγονότα της Μεγάλης Εβδομάδος, από την είσοδο του Ιησού στα Ιεροσόλυμα ώς τη σταύρωσή. Επικεντρώνεται στην ανθρώπινη φύση του Χριστού, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι απορρίπτει τη θεϊκή. Επειδή έχει πίσω του την ντοστογιεφσκική εκδοχή του “Ρώσου Χριστού”.
Τα πρόσωπα των ανθρώπινων ηρώων του Ντοστογιέφσκι ενσαρκώνουν τους πρωταγωνιστές του Θείου Δράματος: ο Μίσκιν, η Ναστάσια, ο Ραγκόζιν, ο Ρασκόλνικοφ, η Σόνια, ο Αλιόσα, ο Ιβάν. Το έργο παραπέμπει στη νεότερη ρωσική αποφατική σχολή των διαπρεπών ορθόδοξων θεολόγων Μπερντιάγιεφ, Ευδοκίμοφ, Λόσκι, Φλορένσκι κ.ά., σε γόνιμο διάλογο με τον Ντοστογιέφσκι. Μόνο φιλολογικά άσχετοι, θεολογικά αδαείς και διαταραγμένα εν γένει πνεύματα θα χαρακτήριζαν ασεβές το έργο.
Η πιο πάνω σχέση αναφοράς γίνεται φανερή αν εστιάσουμε στον κεντρικό της μύθο. Μια ισχυρότατη, κοινή, πανάρχαιη λαϊκή παράδοση, που οφείλουμε να τη σεβαστούμε, αποδίδει στη Μαρία Μαγδαληνή την πράξη της “αμαρτωλής” να νίψει τα πόδια του Χριστού με το ακριβό της μύρο, παρότι η ταύτιση των δύο γυναικών δεν προκύπτει από καμία επίσημη γραπτή η προφορική πηγή. Πώς, όμως, συνδέεται το αίνιγμα της προδοσίας του Ιούδα με την πράξη της “αμαρτωλής” γυναίκας;
Για τους Δυτικούς θεολόγους ο ρόλος του προδότη, αναγκαίος ώστε να “πληρωθούν οι γραφές”, έχει ανατεθεί εξ αρχής από τον Χριστό στον Ιούδα. Αντίθετα στην ανατολική Εκκλησία, ποτισμένη με το ελληνικό πνεύμα, δεν τίθεται ζήτημα ανατεθειμένου ρόλου. Καθένας επιλέγει μόνος, τραγικά, τον δικό του ρόλο στο “έργο”, μικρό ή μεγάλο, σύμφωνα με το ήθος (χαρακτήρα) του: “Ήθος ανθρώπω Δαίμων”, κατά τον αρχαίο σοφό.
Το ίδιο ο Ιούδας, γίνεται “Δαίμων” του εαυτού του. Η μέσα αλήθεια του “σκάει” και τον λούζει, ταυτόχρονα με το σπάσιμο του φιαλιδίου με το μύρο από τη γυναίκα. Τα τέσσερα Ευαγγέλια αφηγούνται κλιμακωτά τη σκηνή του δράματος και τις αντιδράσεις των κοινωνών. Στο πρώτο αντιδρούν αρνητικά εν γένει “οι μαθηταί”. Στο δεύτερο “τινές των μαθητών”. Στο τρίτο ο οικοδεσπότης Φαρισαίος.
Στο τέταρτο (Ιωάννης, ΙΒ' 3-4) η αντίδραση προσωποποιείται στον Ιούδα, που κατηγορεί τη γυναίκα για “σπατάλη” του ακριβού μύρου, “το οποίο θα μπορούσε να πουληθεί και να δοθούν τα χρήματα στους φτωχούς”. Για να λάβει αμέσως την απάντηση του Χριστού: “Μην προσβάλλεις τη γυναίκα. Τήρησε το έθιμο της αυριανής ταφής μου. Επειδή εσείς θα έχετε πάντα τους φτωχούς μαζί σας, εμένα όμως όχι”. Σαν να ήθελε να πει: “Λογαριάστε με και εμένα ανάμεσα στους φτωχούς για να με έχετε μαζί σας πάντοτε”.
Η αντίδραση του Ιούδα είναι χαρακτηριστική ενός τύπου ανθρώπου τον οποίο ο Βίλχελμ Ράιχ, είκοσι αιώνες αργότερα, θα ονόμαζε “συναισθηματικά θωρακισμένο ανθρωπάκο”. Με φθόνο απέναντι στη δοτική γυναίκα, με προσκόλληση στην “αξιοποίηση” του χρήματος, με τον υποκριτικό πουριτανισμό του σε έξαρση, όλα όσα χαρακτηρίζουν τον σύγχρονο καπιταλιστικό άνθρωπο. Με την αντίδρασή του ο Ιούδας είναι σαν να ανοίγει τον δρόμο του σύγχρονου καπιταλισμού, έγραφα σε παλαιότερο μελέτημά μου, και με αυτή τη φράση κλείνω την ανάλυση του έργου.
Δεν θεωρώ τον εαυτό μου αρμόδιο να γράψει για το υπέροχο μουσικό κομμάτι. Περιορίζομαι σε λίγα για το θεατρικό. Είναι μια μεγάλη παραγωγή, με εκπληκτικά σκηνικά, κοστούμια (Μαίρη Τσαγκάρη, Παναγιώτα Κοκκορού), συναρπαστικούς ρυθμούς και ιδίως έξοχους ηθοποιούς - τραγουδιστές - χορευτές που δίνουν το άπαν τους στη σκηνή. Μια παράσταση συνόλου και λαμπρών ατομικών επιδόσεων και αναστάσιμο ήθος. Βγαίνεις με ψηλά το κεφάλι.
Στους κύριους ρόλους οι ισοκέφαλοι Αιμιλιανός Σταματάκης, Ησαΐας Ματιάμπα, Αντιγόνη Ψυχράμη, Βασίλης Αξιώτης, Γιώργος Ζαχαρόπουλος, Στέλιος Κέλερης, Κωνσταντίνος Φραντζής, Μάριος Πετκίδης.
Καλή Ανάσταση
