"Ο Γκόρκι παρατηρεί και περιγράφει τη γενιά του και τη ρωσική κοινωνία που κοχλάζει”, λέει για τους “Παραθεριστές” η σκηνοθέτις Μαρία Μαγκανάρη με αφορμή την πρεμιέρα του έργου στις 18 Νοεμβρίου και κάθε Σάββατο και Κυριακή στην εφηβική σκηνή της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών. Ενός έργου “για την πορεία χειραφέτησης των ηρώων αλλά και την άρνηση στην ενηλικίωσης που έχει να κάνει με τη ζωή”, όπως σημειώνει.
“Οι παραθεριστές” πρωτοπαρουσιάζονται το 1904, χρονιά θανάτου του Τσέχοφ και πρεμιέρας του “Βυσσινόκηπου”, και ο Γκόρκι “αφιερώνει το έργο στον σπουδαίο ομότεχνο” και μοιάζει να συνεχίζει το νήμα της ζωής των ηρώων του, από εκεί που εκείνος το άφησε. “Είναι σαν να παρακολουθούμε τι γίνεται στις ντάτσες μετά τον ‘Βυσσινόκηπο’”, εξηγεί η σκηνοθέτις που δεν διστάζει να αποκαλύψει πως την συγκινεί η αναφορά στον Τσέχωφ “γι’ αυτούς που θα έρθουν μετά από εμάς, πιο αποφασισμένοι και πονηροί, και θα μας σαρώσουν σαν σκόνη από αυτήν τη γη”.
* Τι είναι αυτό που διαθέτουν “Οι παραθεριστές” και σας γοητεύουν;
Πρόκειται για έργο όπου δεν δεσπόζει το πολιτικό υπόβαθρο των περισσοτέρων έργων του στρατευμένου συγγραφέα, ωστόσο υπάρχει μια πολιτική θέση, που αποτελεί και ένα από τα νήματα της υπόθεσης και της δραματουργίας. Εξίσου ισχυρό είναι κι ένα στοιχείο υπαρξιακό, που έχει να κάνει με τον άνθρωπο, τις αντιφάσεις του και τις σχέσεις του. Μιλάει πάρα πολύ για τους ανθρώπους της γενιάς του αλλά και της γενιάς μας. Ο τρόπος που αντιμετωπίζει τα αδιέξοδα ή το αίσθημα του κενού, τις ματαιώσεις ή τις ακυρώσεις, τόσο σε κοινωνικό όσο και περισσότερο, σε προσωπικό επίπεδο, είναι πολύ συγκινητικός και ευαίσθητος. Είναι σαν να εμπεριέχει όλο το πρώιμο κομμάτι της ψυχανάλυσης. Κι επίσης έχει και μια φοβερή ποιητικότητα.
* Ποιοι είναι “Οι παραθεριστές”;
Μιας πολύ μεγάλης διάρκειας θεατρικό έργο, γραμμένο το 1904, όταν ο Γκόρκι ήταν ήδη πολιτικοποιημένος αλλά όχι ενεργός στο κομμουνιστικό κόμμα με το οποίο ήρθε σε μεγάλη επαφή έναν χρόνο αργότερα και σε τέτοιο βαθμό μάλιστα που φυλακίστηκε στην πρώτη επανάσταση. Το έργο που δεν ανεβαίνει πολύ συχνά, κυκλοφορεί σε μετάφραση της Άννας Βαρβαρέσου, που βασίζεται σε διασκευή που είχαν κάνει ο Πέτερ Στάιν και ο Ότο Στράους το 1974 για την Σαουμπίνε σε ύφος κινηματογραφικό. Εμείς επιλέξαμε να δουλέψουμε πάνω στο πρωτότυπο που αποτελείται από τέσσερις πράξεις με συγκεκριμένη δομή και συνομιλεί με πιο θεατρικούς κώδικες.
Στην πρώτη πράξη τα πρόσωπα μας συστήνονται, μας λένε το αίτημά τους. Στην δεύτερη σαν να γίνονται κάποιες συμμαχίες ανάμεσά τους, σαν να βρίσκουν πού θα σταθούν, δίπλα σε ποιον. Στην τρίτη πράξη προχωρούν σε εξομολογήσεις και στην τέταρτη διαλύονται. Προσπάθησα να ακολουθήσω αυτήν τη δομή του Γκόρκι.
Πρόκειται για μια παρέα Ρώσων διανοούμενων που παραθερίζει σε μια ντάτσα. Γιατροί, δικηγόροι, μηχανικοί και συγγραφείς αναζητούν σε ατέρμονες συζητήσεις και σε πρόσκαιρα ειδύλλια το νόημα της ζωής. Ο νεαρός Βλας αρνείται να ενσωματωθεί σε αυτή την πραγματικότητα, την οποία χλευάζει με το ανυπόφορο χιούμορ του. Ένας ανεκπλήρωτος έρωτας θα αποτελέσει την αφορμή για να αρχίσει να επικοινωνεί με τα συναισθήματα και με τις βαθιές του επιθυμίες. Έξω από την ντάτσα, η κοινωνία βράζει, η πρώτη ρωσική επανάσταση είναι καθ' οδόν και όλοι οι ήρωες, αργά ή γρήγορα, θα κληθούν να πάρουν θέση απέναντι στην κοινωνική αδικία.
* Με ποια έγνοια προσεγγίσατε το έργο για να απευθυνθείτε στους έφηβους;
Το κομμάτι της ενηλικίωσης και της άρνησης προς αυτήν διακατέχει τους περισσότερους από εμάς. Η διασκευή μας επικεντρώνεται περισσότερο σε δύο πρόσωπα που είναι και τα νεαρότερης ηλικίας και παρακολουθεί την πορεία της χειραφέτησής τους. Υπάρχει κι ένα άλλο πρόσωπο κομβικό, μια γιατρίνα, ένα εξαιρετικά σύγχρονα αποτυπωμένο πρόσωπο για το 1904. Διαζευγμένη, ανεξάρτητη, αυτόνομη, που ο Γκόρκι βλέπει σε αυτήν τον άνθρωπο που θα είναι ο φορέας των νέων ιδεών. Επηρεάζει μάλιστα και τα άλλα δυο πρόσωπα να κάνουν κάτι χρήσιμο για την κοινωνία.
* Η σκηνοθετική σας γλώσσα πλησιάζει προς μια χειρονομία και υπόμνηση ή προς ένα μανιφέστο;
Η πρόθεσή μου είναι να ξεκινώ πάντα από το κείμενο, να προσπαθώ να το καταλάβω, το ίδιο και οι ηθοποιοί. Από εκεί και πέρα, ένα κομβικό σημείο σκηνοθετικό, δραματουργικό, ακόμα και σκηνογραφικό, είναι το ότι έξι πρόσωπα παίζουν όλους τους ρόλους. Όλοι οι ηθοποιοί είναι συνεχώς στη σκηνή και μοιάζει να βρίσκονται σε μια διαχρονική συνθήκη παραθερισμού. Το καμαρίνι τους, σαν μια σκηνική πλατφόρμα, φιλοξενεί όλο το έργο. Με μια εκ προοιμίου αποδοχή ενός θεατρικού παιχνιδιού και μιας σύμβασης που με ενδιέφερε και σε σχέση με την εξοικείωση των εφήβων με έναν άλλον κόσμο.
* Πόσο και πώς σας έχει εμπνεύσει η Ρωσία του 1904 και ποια είναι η κατάθεσή σας στην επέτειο της ρωσικής επανάστασης;
Η ρωσική επανάσταση είναι κοσμοϊστορικό γεγονός. Μια τεράστια ιστορία σε όλα τα επίπεδα, πολιτικό, κοινωνικό, ιστορικό, πολιτισμικό, που με συγκινεί πολύ και εμπεριέχεται στο έργο με πολλούς τρόπους. Ένας από αυτούς είναι οι πρωτότυπες μουσικές του Χαράλαμπου Γωγιού, πολύ κομβικές για το έργο και την εξέλιξή του. Ακούγονται τραγουδιστά αποσπάσματα από μια γυναικεία φωνή σε στίχους του “Κομμουνιστικού Μανιφέστου”. Ο Γκόρκι είναι εντυπωσιακό πως αντιμετωπίζει ζητήματα μισογυνισμού και σεξισμού που δεν έχουν λυθεί έως σήμερα. Και η αίσθηση ότι κάτι έχει σαπίσει και ξεκινάμε για κάτι καινούριο. Αυτήν την αίσθηση ήθελα να έχει το έργο. Και πρέπει να την βρούμε πάλι και εμείς. Να πάμε προς κάτι καινούργιο. Την έχω και εγώ αυτήν την ανάγκη. Υπάρχει μια αμηχανία παγκοσμίως σε σχέση με το πού βρισκόμαστε και το πού πάμε. Είχα την ανάγκη μέσα από την παράσταση να αναζητήσω τη φόρα που έδωσε αυτή η επανάσταση, οι ιδέες της οποίας αποτελούν ένα διαρκές πεδίο όπου επανέρχομαι.
