Live τώρα    
18°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Αίθριος καιρός
18 °C
15.8°C19.3°C
1 BF 59%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
16 °C
11.6°C19.0°C
2 BF 64%
ΠΑΤΡΑ
Αραιές νεφώσεις
15 °C
12.0°C15.9°C
2 BF 67%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
18 °C
16.8°C19.7°C
2 BF 63%
ΛΑΡΙΣΑ
Ελαφρές νεφώσεις
11 °C
10.9°C15.7°C
0 BF 82%
Μητρικές και Πατρικές Ερινύες
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Μητρικές και Πατρικές Ερινύες

Του Λέανδρου Πολενάκη

Στην κορύφωση του Πελοποννησιακού Πολέμου η Αθηναϊκή Βουλή ψήφισε να διδαχθεί πάλι, κατά παράβαση των κρατούντων, η «Ορέστεια» του Αισχύλου, για προφανείς πολιτικούς λόγους. Αυτό στάθηκε η αφορμή, όπως λένε, για να γράψουν ο Σοφοκλής και ο Ευριπίδης τα δικά τους παράλληλα δράματα, τις δύο «Ηλέκτρες».

Χρήσιμη είναι μια παραβολή των τριών. Ο Αισχύλος αναπτύσσει τον μύθο σε τριλογία, ενώ ο Σοφοκλής σε ένα μόνο δράμα. Οι «Χοηφόροι», δεύτερο δράμα της αισχυλικής τριλογίας, αρχίζουν στον τάφο του Αγαμέμνονα. Η «Ηλέκτρα» του Σοφοκλή, μπροστά στα ανάκτορα των Ατρειδών. Μια μετάθεση αναγκαία, επειδή ο ποιητής θέλει να «εκθέσει» στους θεατές το φαύλο ήθος της Κλυταιμήστρας και του Αίγισθου. Οι θεατές του Αισχύλου δεν το είχαν ανάγκη, δεδομένου ότι γνώριζαν τα εγκλήματά τους ήδη από το πρώτο μέρος της τριλογίας. Για αυτόν τον λόγο, αντί του Ορέστη που πρωταγωνιστεί στις «Χοηφόρους», ηρωίδα του σοφόκλειου δράματος γίνεται η Ηλέκτρα, που υπέφερε τις προσβολές και την καταπίεση των φονιάδων του πατέρα της για πάρα πολύ χρόνο. Αλλά οι λόγοι αυτής της μετάθεσης δεν είναι μόνο τεχνικοί. Αφορούν και στην ουσία των δύο δραμάτων.

Κεντρική ιδέα του Αισχύλου είναι η επιστροφή του εξόριστου γιου για να εκδικηθεί τον φόνο του πατέρα του. O Ορέστης θα δικασθεί για την πράξη της μητροκτονίας από το δικαστήριο του Αρείου Πάγου στην Αθήνα, «πόλη των ανδρών», και θα απαλλαγεί με την ψήφο της Αθηνάς, επειδή «τα τέκνα ανήκουν στον πατέρα που γεννά, όχι στη μητέρα που τίκτει». Η Ηλέκτρα των «Χοηφόρων» αναμένει παθητικά την επιστροφή του Ορέστη και μόνο συμπαρίσταται ηθικά στην πράξη. Η Ηλέκτρα του Σοφοκλή είναι, αντίθετα, ενεργητική και «προάγει» κυριολεκτικά στον φόνο τον Ορέστη. Έχουμε την επιστροφή της αποδιωγμένης θηλυκής αρχής, αλλά και κάτι άλλο. Αφηγούμενος τον χρησμό του Απόλλωνα, ο Ορέστης των «Χοηφόρων» μας πληροφορεί ότι ο Θεός τον έχει περισφίξει ανάμεσα σε δύο δεινά, της τάξης των Ερινύων. Αν σφάξει τη μάνα του, ο Θεός υπόσχεται ότι δεν θα τον εγκαταλείψει στο έλεος των μητρικών Ερινύων. Αν δεν τη σφάξει, τότε θα τον εγκαταλείψει στο έλεος των εξίσου αμείλικτων πατρικών Ερινύων. Τις Μητρικές τις ξέρουμε. Ποιες είναι και πού βρίσκονται οι πατρικές, που εισάγει αρνητικά ο ποιητής;

Εδώ, στην τραγωδία του Σοφοκλή, μπορούμε, αν όχι να τις δούμε, τουλάχιστον να τις ψηλαφήσουμε. Είναι η ίδια η Ηλέκτρα, με τα δύο της πρόσωπα, το ανθρώπινο, που αιωρείται στην αρχή στοχαστικά πάνω από την ίδια της τη λύπη, και το άλλο, που αναδύεται κάθετα, σαν γυμνό σπαθί μετά την αναγνώριση, προσωπείο τρομερό μιας εν δυνάμει πατρικής Ερινύας για τον αδελφό, αν δεν πράξει... Ακόμα πιο απόλυτο είναι το σύνδρομο της πατρικής Ερινύας στην «Ηλέκτρα» του Ευριπίδη: μία ανυπότακτη, άγρια μαινάδα σε ένα αιματηρό δράμα ολοκληρωτικής μητροκτονίας. Κανένα έλεος από τα παιδιά της για τη μάνα, που παρουσιάζεται εδώ απ’ τον ποιητή πολύ πιο ανθρώπινη.

Στο θέατρο «Μίκης Θεοδωράκης» του Ρέντη, παρακολούθησα μια ενδιαφέρουσα παράσταση της σοφόκλειας τραγωδίας, σε μετάφραση Γρυπάρη, σκηνοθετημένη από τη Γιώτα Κουνδουράκη, προσεκτικά χτισμένη επάνω στο ανάστημα της δίβουλης, «μεσαίας» Ηλέκτρας, του Σοφοκλή, που μας είναι πιο γνώριμη, επειδή μας μοιάζει... Σε φωτισμούς του Γιώργου Δανέζη, λιτό σκηνικό του Χάρη Σεπαντζή. Με κυρίαρχη τη θαυμάσια μουσική του Γιάννη Ιωάννου και με την έξοχη Καλλιόπη Βέττα ως Α' κορυφαία (Β' κορυφαία η καλή Μάρα Γούλα). Το ανθρώπινο πρόσωπο της πρωταγωνίστριας φωτίζει εν πολλοίς προνομιακά η στοχαστική και λίγο κριτική ματιά επάνω στον ρόλο της πολύπλαγκτης θεατροπόρου, Μαίρης Βιδάλη... Η έμπειρη Λουκία Παπαδάκη ως Κλυταιμήστρα με «ταυρούμενον όμμα» (διψασμένο για φόνο μάτι) εισάγει την αγριότητα και είναι στην περίπτωση ό,τι καλύτερο. Ο «Ορέστης» του Γιάννη Αϊβάζη έχει μέγεθος, ενώ συμπληρώνει την περσόνα του με έναν οικείο «Πυλάδη» ο Κώστας Φραγκολιάς. «Αίγισθος» με «οξείες γωνίες» ο Στέλιος Γεράνης. Κλασικός «Παιδαγωγός» ο Πέτρος Αποστολόπουλος. Εντυπωσιακά αναβαθμισμένη ποιοτικά σε σχέση με παλιότερα η Μαριλένα Κάραλη. (Χρυσόθεμις). Στην καλή χορογραφία της Φαίης Σούτου μετέχουν ισότιμα οι: Ρούλα Αντωνοπούλου, Ἐλενα Μιχαλάκη, Αλεξία Ξυγαλά, Ελένη Πετροπούλου, Δέσποινα Χαριάτη.

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL