Η «Ορέστεια» αναφέρεται σε μια «κοινωνία αμοιβαιότητας», βασικός κανόνας της οποίας είναι η ιερότητα της φιλοξενίας, με προστάτη τον Ξένιο Δία. Ο οποίος, προσβεβλημένος από την πράξη του Πάρη, εντέλλεται στον Αγαμέμνονα και τον Μενέλαο την εκστρατεία εναντίον της Τροίας, αλλά με έναν απαράβατο όρο: να μη διαπράξουν αυτά που οι σύγχρονοι πολεμοκάπηλοι αποκαλούν «κομψά» παράπλευρες απώλειες. Κάτι που ο Ζεύς μισεί. Πρόκειται για περιορισμένη εντολή. Ο Αγαμέμνων και ο Μενέλαος κάνουν το λάθος να θεωρήσουν τους εαυτούς ως φορείς πλήρους εντολής, αγνοώντας το Δίκαιο του Διός. Πράττουν στην Τροία κατά βούληση, ανεξέλεγκτα. Από εδώ θα ξεκινήσουν όλα. Η προσπάθεια της Κλυταιμνήστρας να υποκλέψει την αρμοδιότητα τιμωρίας του Διός πετυχαίνει αρχικά. (Η Κλυταιμνήστρα έχει οριακό δίκιο, που το χάνει όταν σκοτώνει αναίτια την Κασσάνδρα). Η παρέμβαση του Απόλλωνα (που προκάλεσε η Κασσάνδρα), με την επακόλουθη βαθμιαία επιστροφή του Διός (που προάγει ο Ορέστης), είναι η αρχή του τέλους της.
Παρένθεση: Αν είχαν προχωρήσει ώς το τέλος τα σχέδια της βασίλισσας, θα είχε ανακοπεί ο ανθρωπομορφικός οικουμενικός άξονας που ήδη αναπτυσσόταν προς όφελος της λατρείας του τερατώδους προσωπείου και θα είχε ματαιωθεί το πέρασμα του πολιτισμού στη μετατοτεμική του φάση. Γεγονός κοσμοϊστορικό που άπαξ συνέβη στην αρχαϊκή Ελλάδα.
Η παράσταση που σκηνοθέτησε με την ομάδα Helter Scelter ο Θάνος Παπακωνσταντίνου (κίνηση Χαράς Κοτσάλη και Νάντιας Γώγουλου) στο «Ίδρυμα Κακογιάννη» είναι μια ελεύθερη απόδοση του «Αγαμέμνονα» του Αισχύλου. (Είχαν προηγηθεί, σε ανάλογη απόδοση, «Ευμενίδες» και «Χοηφόροι», που δεν είδα). O σκηνοθέτης και διασκευαστής μοιάζει να αναστρέφει τη ροή της τραγικής τριλογίας. Βαδίζει ανάποδα, από ένα οργανωμένο κοινωνικό σύστημα, τη δημοκρατική «Πόλη των Αθηνών», στην επαναφορά της αυθαιρεσίας και της αυτοδικίας. Υπενθυμίζω ότι, ήδη από το τέλος της κλασικής αρχαιότητας είχε αρχίσει να γίνεται αισθητή η κατάρρευση του μεγαλειώδους οράματος του Αισχύλου λόγω της αδυναμίας των κοινωνιών να ακολουθήσουν. Αυτό, πιστεύω, είναι το σκεπτικό και του σκηνοθέτη, που φέρνει την άποψή του ανατριχιαστικά κοντά μας.
Η σκηνοθεσία κεντρώνεται στην κομβική «Σκηνή των αετών», που είχε ως συνέπεια την ανόσια, διεφθαρμένη, χωρίς αντικατάσταση, θυσία της Ιφιγένειας, ανοίγοντας τον πρώτο «κύκλο του αίματος». Πρόκειται για μια δραματική αφήγηση του χορού. Όλο το πολυδύναμο, πολυεπίπεδο σύστημα λόγου και πράξεων η σκηνοθεσία το μεταφέρει σε έξοχες «ομιλούσες», παλίμψηστες εικόνες. Η στρατιωτική παρέλαση -θρίαμβος του σφαγέα- νικητή εμπεριέχει εν δυνάμει το ματωμένο δείπνο με θύμα τον ίδιο, κάτω από την καταλυτική παρουσία των σαρκοβόρων αετών. Ένστασή μου, ότι θα ήθελα τους ζωντανούς αετούς και τη λαγουδίνα - Ιφιγένεια που κατασπαράζουν, λιγότερο «grafic» και πιο κοντά στις σωζόμενες αρχαϊκές, ήδη πριν από τη συγγραφή της «Ορέστειας», απεικονίσεις τους σε αγγεία. (Σκηνικά - κοστούμια Νίκης Ψυχογιού, γλυπτά Αλέκου Μπουρελιά).
Η παράσταση κινείται σε ποιητικό κλίμα καθημερινής τελετουργίας και ονείρου, με διαρκή αναφορά στα σημερινά στρατιωτικά καθεστώτα, κάτι που τη βοηθάει να πατάει στέρεα στο πραγματικό.
Σε επίπεδο υποκριτικής, ο Θάνος Παπακωνσταντίνου διαθέτει μια εντονότατη, ξεχωριστή, ανεξίτηλη, υποκριτική «σφραγίδα». Διακρίναμε, πίσω από τον μυθικό άνθρωπο που είχε ενδυθεί το σίδερο, τον γυμνό άνθρωπο της αιώνιας Ιστορίας. Η Μαρία Καλλιμάνη προσμετρά βήμα με βήμα τη «γεωμετρική» γυναίκα (που δεν διαθέτει ακόμη ενιαίο σώμα αλλά μόνο μέλη), καθώς μπαίνει επώδυνα στο παιχνίδι των διακριτών ρόλων και φύλων για να τα ενώσει σε ένα και «γίνει αυτό που πάντοτε ήταν»: η τραγική Κλυταιμνήστρα - φόνισσα.
Οι εξαιρετικές Ελένη Μολέσκη, Ιωάννα Μιχαλά, οι ικανότατοι Βασίλης Βηλαράς, Γιάννης Ασκάρογλου, Τάσος Τσουκάλης - Δημητριάδης είναι τα «άλλα» σημαντικά πρόσωπα της δυναμικής παράστασης.
ΥΓ.: Στην κριτική της Κυριακής παραλείφθηκε από τη φωτοστοιχειοθεσία μέρος της τελικής παραγράφου. Έγραφα: «...οι ηθοποιοί και ο σκηνοθέτης Μάνος Καρατζογιάννης όλοι μαζί πηγαίνουν τα ‘μουσικά’ εν Ελλάδι πιντερικά πράγματα ένα βήμα πιο πέρα. Δεν είναι λίγο».
