Το σημείωμα της προηγούμενης Κυριακής ήταν αφιερωμένο στο 13ο Φεστιβάλ Συγχρόνου Θεάτρου στην Μπρατισλάβα της Σλοβακίας. Με θεατρικές παραστάσεις και με ένα ιδιαίτερα ενδιαφέρον διεθνές συμπόσιο θεατρολόγων και κριτικών, όπου ακούστηκαν εισηγήσεις επάνω στην πρακτική και στη θεωρία του θεάτρου, με κεντρικό θέμα, πάντα, τον κόσμο και τον άνθρωπο. Επίσης ένα αφιέρωμα - ανθολόγιο, χρήσιμο και κατατοπιστικό, για το σύγχρονο ισραηλινό δράμα με εισηγήτρια τη διευθύνουσα του Φεστιβάλ, θεατρολόγο Ζουζάνα Ουλίσιανσκα. Επιστρέφω, τώρα, στις παραστάσεις.
«Κάλλος και ασχήμια» («Ομορφιά και ρύπος» η κατά λέξη απόδοση) ή «Το αναντικατάστατο του ακατονόμαστου». Ένας διπλός τίτλος - γρίφος που προδιαθέτει τον θεατή για μια παράσταση «δύσκολη» ενός «φιλοσοφικού» έργου, παιγμένου στην αυλή του υπουργείου Πολιτισμού της φιλοξενούσας χώρας!
Κάποτε (όχι πάντα), τα φαινόμενα... όπως φαίνεται, απατούν! Επειδή, αν όλα τα πράγματα στον κόσμο ήταν φαινόμενα, τότε... φαινομενική θα ήταν και η φαινομενικότητα! Επ’ αυτού ο Πιραντέλλο έχει αρκετά να μας πει. Ας γυρίσουμε, όμως, πίσω στις παραστάσεις μας.
Αντίθετα από όσα υποβάλλει ο τίτλος, το έργο (του Αντρέι Καλίνκα, σκηνοθετημένο από τον ίδιο) είναι εξόχως γήινο και υλικό, μια χαρίεσσα μουσικοχορευτική παράσταση με συμφωνικά στοιχεία και με πολύ τραγούδι, που έχει ως στόχο να εγκαταστήσει επί σκηνής ζεύγη αντιθέτων εννοιών, «κατερχόμενη» από το όλο στο μέρος αναγορεύοντας καθένα τους σε ξεχωριστή κατηγορία, όχι μόνο απ’ τη σκοπιά της αισθητικής.
Ξαναβρίσκει, ανάμεσα σε άλλα, το αρχαίο χαμένο νήμα που συνέδεε ανέκαθεν το κάλλος με την ηθική. «Αγαθό είναι το ωραίο», σε πείσμα όλων όσοι πασχίζουν να μας πείσουν περί του αντιθέτου. Αλλιώς: «Η ομορφιά θα σώσει τον κόσμο». (Ντοστογιέφσκι). Το άσχημο στη φυλακή του εντελούς έργου τέχνης παύει να είναι τέτοιο. Απολογείται πειστικά για λογαριασμό του το έργο.
Το όλο πράγμα μοιάζει να είναι, σε ορισμένο βαθμό, παράφραση σε ύφος οπερέτας της «Θείας Κωμωδίας» του Δάντη με τα τρία της μέρη (Κόλαση, Καθαρτήριο, Παράδεισος), διαμεσολαβημένα από το έργο ενός σπουδαίου Μοραβού θεολόγου, φιλόσοφου και παιδαγωγού, του Γιαν Άμος Κομένσκι ή Κομένιους (1592-1670), που θεωρείται ιδρυτής του σύγχρονου εκπαιδευτικού συστήματος.
Ανάμεσα στα έργα του δεσπόζει το «ψυχωφελές» ανάγνωσμα «Ο λαβύρινθος του κόσμου και ο παράδεισος της καρδιάς», μια επίσης παράφραση της «Θείας Κωμωδίας», όπου εκθέτει τις αρχές του αναζητώντας το πνευματικό πλάσμα της ομορφιάς. Έργο το οποίο αποτέλεσε τη «μαγιά» της λαμπρής παράστασης που μας μάγεψε, με τους ήχους, τα χρώματα, τις καλειδοσκοπικές εικόνες της και, ιδίως, με τους απαράμιλλους ηθοποιούς της.
Είδαμε, ακόμη, τον «Φόβο» του Πίτερ Λομνίσκι στο Εθνικό Θέατρο Σλοβακίας. Ένα θέαμα «ομοιοπαθητικής» μαγείας και φόβου, όπου παρελαύνουν «σειριακά» πρόσωπα και πράγματα της τρέχουσας παγκόσμιας φοβικής πραγματικότητας, «Όντα που όνομα δεν έχουν» θα έλεγε ο Καβάφης. ΄Ενας κατάλογος όλων των δυνατών ψυχαναγκαστικών εμμονών που οδηγούν τις κοινωνίες σε συλλογική νεύρωση και από εκεί στο χάος της εντροπίας. Βρισκόμαστε στην τελευταία νύχτα της γης, ενώ αδειάζουν από ενοίκους οι ουρανοί βιαστικά και ανεβαίνει η στάθμη των ωκεανών.
Η σκηνοθεσία του Ντέίβιντ Γιάραμπ στήνει ένα «παράδοξο» εκ πρώτης όψεως θέαμα, που δεν είναι, όμως, τέτοιο αν το σκεφτείς. Γεμάτο οξείες γωνίες, με κυνικό μαύρο χιούμορ, με ωραία μουσική (Γιάκουπ Κούντιακ), με λαμπρές αποστασιοποιημένες υποκριτικές μιας ασκημένης, νεανικής καλής ομάδας ηθοποιών. Η παράσταση δείχνει το ά-σχημο όπως είναι, για να το ξεπεράσει.
Κλείνω το σημείωμα κάπως συνοπτικά, λόγω έλλειψης χώρου, με αναφορά στο «Ντόμπρο» («καλό και ωραίο») του συγγραφέα Λάκο Κεράτ, σε σκηνοθεσία του Σβιετόζαρ Σπρουζάνσκι, ένα παιχνίδι σκηνικών μεταμορφώσεων, πολύ κοντά στα καυτά γεγονότα των ημερών μας, με πυκνές αναφορές στην τρέχουσα πολιτική ιστορία της χώρας, αλλά και ένα πλήθος λογοτεχνικών παραπομπών.
Η σκηνοθεσία «προβάρει» διαδοχικά, εύστοχα, εκ προθέσεως όλα τα ύφη, σαν φιλάρεσκη γυναίκα σε δοκιμαστήριο πολυκαταστήματος: από το ρεαλιστικό μέχρι τη σαπουνόπερα, από τη σάτιρα έως την παρωδία και απ’ το γκροτέσκο έως το καρναβαλίστικο. Κωμωδία και Δράμα μαζί. Με ωραία, και πάλι, μουσική (Πέτερ Ζάγκαρ), με κύριο πλεονέκτημα, επίσης, την καλή ασκημένη, δεμένη ομάδα των επτά ηθοποιών της.
