Έχω ξαναγράψει (31.5.2015) για το Διεθνές Φεστιβάλ Σύγχρονου Δράματος που διεξάγεται κάθε χρόνο στην όμορφη Μπρατισλάβα της Σλοβακίας, με σταθερή θεματική τον άνθρωπο, δοσμένο στη δίνη μιας παγκόσμιας κρίσης, οικονομικής, υπαρξιακής, κοινωνικής και πνευματικής. Οι παραγωγές ήταν προσανατολισμένες ενάντια στην τρέχουσα μόδα του α-πολιτικού και απάνθρωπου θεάματος. Ένα θέατρο σωματικό, αλλά δίχως παραγκωνισμό του κειμένου και σκεπτόμενο πολιτικά.
Όπως και φέτος, που παρακολούθησα πάλι, μετά από ευγενική πρόσκληση και θερμή φιλοξενία των διοργανωτών, τις εκδηλώσεις του 13ου Φεστιβάλ Σύγχρονου Δράματος της Μπρατισλάβα, με πολλές θεατρικές παραστάσεις και με ένα άκρως ενδιαφέρον συμπόσιο, με θεατρολόγους και κριτικούς από όλο τον κόσμο, στις 9 - 13 Μαΐου.
«Ανάμεσα σε άλλα, το Φεστιβάλ Σύγχρονου Δράματος», γράφει η διευθύντρια του Ινστιτούτου Θεάτρου και του Φεστιβάλ, θεατρολόγος Βλαντισλάβα Φέκετε, «μας ενθαρρύνει να σκεφτούμε τις αλλαγές που υπέστη τα τελευταία δύο χρόνια το θέατρο της Σλοβακίας. Ζούμε τη σταδιακή μεταμόρφωση του σύγχρονου σλοβακικού θεάτρου, με τις πρώτες απόπειρες παραγωγής έργων που αγγίζουν πτυχές της πρόσφατης ιστορίας μας δοσμένες σε όλες τις μοντέρνες φόρμες, ιδιαίτερα εκείνη που συζητιέται πιο πολύ στις μέρες μας, του ‘Θεάτρου βύθισης’. Μια φόρμα στην οποία θα επιμείνουμε πολύ στο φετινό Φεστιβάλ».
Πράγματι, οι παραστάσεις που είδαμε διέθεταν τα πιο πάνω χαρακτηριστικά. Το «Θέατρο βύθισης» είναι μια παραλλαγή του διαδραστικού θεάτρου, όπου το κοινό παίζει ενεργό ρόλο, είτε ως ζωντανός μάρτυς - αφηγητής των δρώμενων, είτε καλούμενο να αποδώσει αυτοσχεδιάζοντας έναν ή περισσότερους χαρακτήρες. Ακόμη, όλες σχεδόν οι παραγωγές είχαν στενή σχέση με τις ιστορικές εμπειρίες των τελευταίων ετών του σλοβακικού λαού.
Το «από-γύναιο» (όπως λέμε: απ-άνθρωπο) «πρόσωπο του πολέμου», που είδαμε με την «Ομάδα δωματίου» στο θέατρο «Μάρτιν», βασίζεται στο μυθιστόρημα της κατόχου Βραβείου Νόμπελ Λευκορωσίδας Σβετλάνα Αλεξέγιεβιτς, σε δραματοποίηση της Ιβέτα Χορτβάτοβα.
Το έργο μεταφέρει προσωπικές αφηγήσεις των σοβιετικών γυναικών που έλαβαν μέρος στον «μεγάλο πατριωτικό πόλεμο» εναντίον της ναζιστικής Γερμανίας. Ακόμα πιο πολύ, προσπαθεί να εισδύσει στον ερμητικά κλειστό μέχρι σήμερα κόσμο αυτών των γυναικών.
Ο πόλεμος γράφει την Ιστορία, η Ιστορία ανήκει στους ήρωες και τους νικητές. Αλλά μετά από όσα πέρασαν, οι σοβιετικές γυναίκες δεν ένιωθαν ούτε ηρωΐδες, ούτε νικήτριες. Ο πόλεμος τους είχε στερήσει τα νιάτα, την ομορφιά, τη θηλυκότητα μαζί με την ικανότητα να αγαπήσουν και να ζήσουν μια κανονική ζωή. Αρχικά, τους ήταν απαγορευμένο να μιλούν για το αληθινό πρόσωπο του πολέμου, την απάνθρωπη σκληρότητα, τον πόνο. Ύστερα, κανείς δεν ενδιαφερόταν πια να τις ακούσει. Ένας κοινός χαρακτηρισμός τους ήταν «στρατιωτικές πόρνες» και έτσι πέρασαν το υπόλοιπο της ζωής τους μόνες, καθαρίζοντας σπίτια ή σκάλες. Αντί για σεβασμό, αντιμετώπισαν τη σκληρή ειρωνεία, τη χλεύη, την αμφισβήτηση του ρόλου τους. Αυτή είναι η υπόθεση του έργου.
Η παράσταση στηρίζεται εναλλακτικά στη συλλογική αφήγηση (χορός) και την ατομική εξομολόγηση, αλλάζοντας ανάλογα ύφος και ρυθμούς: πηγαίνει από το επικό στο λυρικό, από την κραυγή στον ψίθυρο και αντίστροφα, για να φωτίσει ιδανικά τις μορφές των γυναικών που έζησαν με το σώμα τους αυτό το ιστορικό δράμα.
Η σκηνοθεσία της Μάριαν Πέκο ιχνηλατεί χαρισματικά όχι μόνο το «αιώνιο», υπερβατικό και απρόσωπο στοιχείο της Ιστορίας, αλλά, κυρίως, το φευγαλέο, το καθημερινό, προσωπικό, με τον φόβο, την ελπίδα, την επιθυμία, τον πόθο, την ανάγκη για αγάπη των ανώνυμων, αγνοημένων γυναικών. Οργανώνει άριστα γύρω τους μια οιονεί διαδραστική παράσταση, με το κοινό να παίζει ρόλο ζωντανού «μάρτυρα» και κριτή των γεγονότων, μετέχοντας συμβολικά σε αυτά. Με «ομιλούσα» σκηνογραφία (Πάβελ Αντράσκο), με ομόλογα κοστούμια (Εύα Φρακάσοβα), με όμορφη μουσική (Ρόμπερτ Μανκοβέτσκι) και με μια ισοδύναμη, εύπλαστη, δεμένη ομάδα ικανών, ασκημένων ηθοποιών - χορευτών που δίνουν σωματική φόρμα και υλική υπόσταση στο συναίσθημα, συγχρόνως τηρώντας «αποστάσεις» (Γιάννα Όλχοβα, Εύα Γκασπάροβα, Λουσία Γιάσκοβα, Ναντιέζντα Βλαντάροβα, Ζουζάνα Ροχόνοβα, Γιάννα Κοβαλτσίκοβα, Γιαν Κόζουτς, Ντάνιελ Ζούλτσακ). Θα χρειαστεί, όμως, ακόμη ένα σημείωμα για να ολοκληρώσω αυτό το αφιέρωμα με τις υπόλοιπες παραστάσεις.
