Κανένας Έλληνας συνθέτης αυτή την στιγμή δεν προκαλεί τόσο τον εαυτό του να υπερβαίνει κάθε φορά τα όρια της γραφής του και δεν χρησιμοποιεί τέτοια ποικιλία εκφραστικών μέσων, τόσο στα πρωτογενή έργα του όσο και στις πάρα πολλές επενδύσεις του κυρίως για θεατρικές αλλά και για χορευτικές παραστάσεις και λιγότερο για κινηματογραφικές ταινίες, όσο ο Δημήτρης Καμαρωτός. Καμία Ελληνίδα ηθοποιός της γενεάς της δεν έχει ασχοληθεί τόσο πολύ και σε τέτοιο βάθος με το αρχαίο δράμα όσο η Αμαλία Μουτούση. Υλοποιώντας μιαν ιδέα του πρώτου έρχονται τώρα για να παρουσιάσουν μια δική τους και διαφορετική από οποιαδήποτε προηγούμενη εκδοχή της τραγωδίας του Ευριπίδη «Ιππόλυτος» σε μια παραγωγή μεν της Στέγης Ιδρύματος Ωνάση αλλά στον ιστορικό χώρο του Φιλολογικού Συλλόγου Παρνασσός από τις 7 μέχρι και τις 11 Ιουνίου. Ο εμπνευστής του εγχειρήματος και η όχι απλά πρωταγωνίστρια αλλά ερμηνεύτρια όλων των ρόλων του έργου μίλησαν στην Αυγή όχι μόνο για το γιατί αλλά και για το «πως» του.
*Καταρχήν θεωρείς αυτή την παράσταση περισσότερο μουσική, θεατρική ή εξίσου αμφότερα;
Αναμφίβολα είναι και τα δύο. Στη βάση της όμως είναι μουσική, η μουσική δεν είναι απλά η αφορμή αλλά η αφετηρία της. Για αυτό άλλωστε και δεν υπογράφω απλά την μουσική αλλά την μουσική δραματουργία της που είναι κάτι πολύ διαφορετικό. Θα έλεγα λοιπόν ότι είναι μια παράσταση που συνδυάζει το μουσικό και το θεατρικό στοιχείο δίχως μεν κανένα από τα δύο να κυριαρχεί αλλά ξεκινώντας από το πρώτο.
*Πώς σου προέκυψε αυτή η ιδέα; Εσύ έκανες την πρόταση στην Στέγη;
Ναι, εγώ το πρότεινα και η ιδέα δεν είναι τωρινή, αυτή είναι η τρίτη φορά που το επιχειρώ. Η πρώτη ήταν με την τραγωδία του Σοφοκλή «Αίας» με την Αμαλία Μουτούση και ακολούθησαν οι «Ευμενίδες» του Αισχύλου με την Στεφανία Γουλιώτη, μιαν επίσης εξαιρετική ηθοποιό με πολύ καλή αίσθηση της μουσικής. Είναι λοιπόν κάτι που με απασχολεί εδώ και καιρό και δεν θα σταματήσει, όπως όλες σχεδόν οι δουλειές μου ΄έτσι και αυτό το project είναι για εμένα έρευνα ταυτόχρονα με την υλοποίηση του. Η διαδικασία αυτή λοιπόν σίγουρα δεν τελειώνει εδώ, είναι ένας σταθμός σε μια εξελικτική πορεία που θα συνεχιστεί για πολύ ακόμα. Η αιτία της ήταν και παραμένει η ίδια, το πόσο με ενδιαφέρει και με προκαλεί η μουσική αίσθηση του ίδιου του λόγου του αρχαίου δράματος.
*Και γιατί «Ιππόλυτος» αυτή τη φορά;
Δύο είναι τα στοιχεία που με ελκύουν τόσο σε αυτή την τραγωδία. Το πρώτο είναι ότι δείχνει την πολύ υψηλή θερμοκρασία στην οποία μπορούν να φτάσουν οι ανθρώπινες σχέσεις. Το δεύτερο είναι ότι θίγει το στοιχείο της πίστης. Οχι της θρησκευτικής πίστης όπως εκλαμβάνομε συνήθως σήμερα την λέξη αλλά γενικότερα της πίστης. Της πίστης σε οτιδήποτε, μιαν ιδέα, ένα πράγμα, έναν άνθρωπο που στερείται οποιασδήποτε λογικής βάσης. Το είδος πίστης με την οποία μπορεί ένας άνθρωπος να περάσει ολόκληρη την ζωή του και να καταλήξει στην δυστυχία, την ματαίωση ή και την καταστροφή όταν διαπιστώσει ότι δεν ήταν παρά μια αυταπάτη.
*Είναι αξιοθαύμαστο πάντως το πόσο όχι απλώς επίκαιρα αλλά διαχρονικά είναι τα αρχαία τραγικά κείμενα, δεν συμφωνείς;
Φυσικά και νομίζω ότι, χωρίς την ελάχιστη δόση «εθνικής υπερηφάνειας», αυτό είναι ένα φαινόμενο μοναδικό στον κόσμο. Ακόμα δηλαδή και κορυφαίοι δημιουργοί, δραματουργοί όπως ο Σέξπιρ έχουν έργα που δεν είναι του ιδίου επιπέδου με τα αριστουργήματα τους. Μόνο τα κείμενα των αρχαίων τραγωδιών διαθέτουν αυτή την διαχρονικότητα αλλά και την παγκοσμιότητα και αυτό το καταλαβαίνεις όταν βλέπεις παραστάσεις τους σε άλλες χώρες ή και σε άλλη γλώσσα οι οποίες, αν είναι καλές, διατηρούν ακέραια τα νοήματα και το μεγαλείο τους. Από αυτή την πλευρά είμαστε τυχεροί, όχι φυσικά επειδή είμαστε εξ αίματος συνεχιστές, αλλά γιατί κατοικώντας στον ίδιο τόπο και μιλώντας την εξέλιξη της δικής τους γλώσσας είμαστε σε προνομιακή θέση ως προς την πρόσληψη τους.
*Υπάρχει λόγος που η παράσταση δεν πραγματοποιείται στην Στέγη;
Ναι, αφού μου δόθηκε η δυνατότητα επιλογής διάλεξα το κτίριο του Φιλολογικού Συλλόγου Παρνασσός. Ο λόγος είναι ότι αυτή η νεοκλασική αίθουσα παίζει καθοριστικό ρόλο στην παράσταση, γίνεται δομικό στοιχείο της δραματουργίας. Την χειριζόμαστε άλλωστε με πολύ διαφορετικό τρόπο από ότι σε άλλες παραστάσεις που πραγματοποιούνται εκεί. Η σκηνή είναι τοποθετημένη αντίθετα από εκεί όπου βρίσκεται κανονικά και οι θέσεις των θεατών είναι γυρισμένες προς τα μέσα έτσι ώστε η Αμαλία να μπορεί να παίζει και ανάμεσα τους. Στο σημείο της κανονικής σκηνής βρίσκομαι εγώ έτσι ώστε να έχω οπτική επαφή μαζί της και εκείνη μαζί μου αλλά να μην είμαι ορατός από τους θεατές, είμαι πίσω τους. Δεν ήθελα η παρουσία μου μαζί με τα όργανα και τα μηχανήματα μου να αποσπά ούτε στο ελάχιστο την προσοχή τους από το έργο.
*Είχες σκεφτεί κάποια άλλη ή και άλλον ή η Αμαλία Μουτούση ήταν εξαρχής η μόνη σου επιλογή;
Οχι, ούτε που μου πέρασε από το μυαλό άλλος ή άλλη αν και, όπως προανέφερα, η Στεφανία Γουλιώτη είναι επίσης πολύ καλή ηθοποιός και δεν είναι βέβαια η μόνη. Όμως η σχέση μου με την Αμαλία είναι διαφορετική από ότι με οποιαδήποτε άλλη ή άλλον. Συνεργαζόμαστε τριάντα χρόνια, γνωρίζουμε λοιπόν πολύ καλά καθένας πως λειτουργεί ο άλλος και στην πραγματικότητα αυτό που κάνουμε δεν το ξεκινήσαμε με τον «Αίαντα» αλλά από την αρχή. Η έρευνα μας πάνω στη σχέση μουσικής και λόγου ή, καλύτερα, στις μουσικές δυνατότητες της εκφοράς του λόγου στην αρχαία τραγωδία είχε ξεκινήσει ήδη από τις τόσες ανάλογες παραστάσεις που κάναμε μαζί με τον Μιχαήλ Μαρμαρινό αλλά και με τον αείμνηστο Λευτέρη Βογιατζή, από την αρχή στα κείμενα των ρόλων της υπήρχαν σημειώσεις και οδηγίες καθαρά μουσικές. Είναι μια διαδικασία που άρχισε μαζί με την συνεργασία μας και θα συνεχίζεται για όσο μπορούμε και αντέχουμε, όπως και κάθε έρευνα ουσιαστικά δεν τελειώνει ποτέ. Και για να πω επίσης την αλήθεια πολύ δύσκολα μπορώ να σκεφτώ άλλον ηθοποιό που θα έπρεπε να ερμηνεύσει μόνος του όλους τους ρόλους του έργου και δεν θα τρόμαζε πριν καν αρχίσουμε πρόβες!
*Θεωρείς ότι έχει καλύτερη σχέση με την μουσική και αντίληψη της από άλλους ηθοποιούς;
Σίγουρα, πριν από όλα έχουμε κάνει μαζί και αμιγώς μουσικές παραστάσεις στις οποίες ερμήνευσε τραγούδια μου. Και αυτή τη φορά ήταν πιο απαραίτητο από ποτέ να συμβαίνει αυτό, καταρχήν ενώ υπήρχαν πολύ καλές μεταφράσεις του κειμένου παρήγγειλα στον Νίκο Φλέσσα μια νέα η οποία να εξυπηρετεί τους σκοπούς της παράστασης όπως την είχα φανταστεί και σχεδιάσει. Το κείμενο που πήρε στη συνέχεια η Αμαλία ουσιαστικά ήταν μια παρτιτούρα, όχι με την μορφή σημειογραφίας αλλά με οδηγίες για τις αναπνοές της, για το που πρέπει να ανεβάσει την ένταση της φωνής της και που να την κατεβάσει. Είναι ένα κομβικό στοιχείο της διαδικασίας καθώς έθεσα στον εαυτό μου τον περιορισμό να μην έχω αυτόνομες πήγες ήχου. Ο ήχος μου προέρχεται από την φωνή ή μάλλον καλύτερα από την αναπνοή της.
*Πώς λειτουργεί δηλαδή το σύστημα με το οποίο παράγεται ο ήχος που αποτελεί το όχημα για την μουσική σου;
Η αναπνοή της Αμαλίας μέσω ενός ειδικού συστήματος που έφτιαξα φτάνει σε μηδενικό χρόνο σε μιαν οθόνη στην οποία αναλύεται φασματικά. Αυτός είναι ο μόνος ήχος που έχω στην διάθεση μου, είναι ο ήχος τόσο για τα ακουστικά όσο και για τα ηλεκτρονικά όργανα που χρησιμοποιώ και ταυτόχρονα πάνω στην ανάλυση των συχνοτήτων του παίζω ζωντανά, αυτοσχεδιάζοντας και μη, ό,τι είναι να παίξω.
*Με ποιο τρόπο ελέγχεις όλη αυτή την διαδικασία, μέσω πληκτρολογίου;
Έχω δοκιμάσει και άλλους τρόπους αλλά κανένας δεν λειτουργεί τόσο καλά όσο τα πνευστά. Οχι επειδή το όργανο που έχω σπουδάσει και κατέχω καλύτερα είναι το κλαρινέτο αλλά γιατί για πολλούς λόγους είναι τα πιο κατάλληλα. Ενας από αυτούς είναι φυσικά ότι και τα πνευστά λειτουργούν με τον αέρα που αναπνέουμε, όπως ακριβώς και η ανθρώπινη φωνή.
*Τι ακριβώς είναι αυτές οι μάσκες ήχου;
Οι μάσκες ήχου ουσιαστικά υποκαθιστούν τις μάσκες που φορούσαν οι ηθοποιοί στην αρχαία τραγωδία. Δεν πρόκειται απλά για διαφορετικά μουσικά θέματα αλλά για μια συνολικά διαφορετική διαμόρφωση του ήχου η οποία σηματοδοτεί την αλλαγή από τον έναν χαρακτήρα στον άλλο καθώς του υποδύεται όλους η Αμαλία. Θέλαμε αυτές οι αλλαγές των προσώπων να είναι απολύτως ξεκάθαρες και βοηθάμε όσο μπορούμε τον θεατή σε αυτό χρησιμοποιώντας ακόμα και ειδικούς υποτίτλους.
*Πιστεύεις ότι τελικά ο θεατής θα εισπράξει ακέραιο το περιεχόμενο αλλά και το νόημα της τραγωδίας;
Αυτό είναι το πρώτιστο μέλημα μας! Μπορεί το εγχείρημα να έχει πολλαπλό ενδιαφέρον για εμάς αλλά το ζητούμενο εντέλει δεν μπορεί παρά να είναι αυτό, ο θεατής να απολαύσει μια διαφορετική μεν αλλά άρτια και καλή παράσταση του αρχαίου δράματος. Αυτό είναι η αγωνία και το στοίχημα μας.
Γνωρίζοντας την ποιότητα της μέχρι τώρα δουλειάς αμφοτέρων εμείς θα προβλέψουμε ότι το συγκεκριμένο στοίχημα έχει ήδη κερδηθεί εκ των προτέρων....
Ενθουσιασμένη φανερά με το project η Αμαλία Μουτούση παραμένει όμως ψύχραιμη όπως πάντα, αφοσιωμένη σε αυτό που κάνει και προβληματίζεται μόνο για το πως θα δεχθούν την τόσο ανανεωτική αυτή πρόταση οι θεατές.
*Θα έλεγες ότι είναι περισσότερο μια μουσική παράσταση, θεατρική ή σε ίσο βαθμό και τα δύο;
Σίγουρα είναι και τα δύο. Είναι μια παράσταση που συναποτελείται από το μουσικό και το θεατρικό στοιχείο αλλά είναι κάτι περισσότερο από το άθροισμα τους, κάτι άλλο. Μια νέα, διαφορετική πρόταση μας πάνω στο αρχαίο δράμα.
*Ποια ήταν η μεγαλύτερη δυσκολία που αντιμετώπισες και αντίστοιχα η μεγαλύτερη πρόκληση και ενδιαφέρον που παρουσιάζει αυτό το project για εσένα;
Η μεγαλύτερη δυσκολία προφανώς είναι ότι πρέπει να υποδυθώ τόσους πολλούς ρόλους σε πραγματικό χρόνο, δίχως ούτε ένα δευτερόλεπτο ανάπαυλας από τον ένα στον άλλο και χωρίς την βοήθεια διαφορετικών κουστουμιών, μακιγιάζ κ.λπ. Από την άλλη βέβαια αυτό δεν μπορεί παρά να είναι μια πολύ ενδιαφέρουσα πρόκληση για κάθε ηθοποιό. υπάρχει όμως και κάτι άλλο που προσωπικά βρίσκω πάρα πολύ ενδιαφέρον, ότι σε αυτή την παράσταση εγώ και ο Δημήτρης εξαρτώμαστε απόλυτα ο ένας από τον άλλο. Οτιδήποτε κάνει ο ένας βασίζεται και στη συνέχεια βέβαια αντίστοιχα επηρεάζει αμεσότατα αυτό που θα κάνει ο άλλος. Ένα από τα βασικά πράγματα που λέμε στον θέατρο είναι ότι δεν υπάρχεις χωρίς τον άλλο. Αν και όμως το λέμε και το πιστεύουμε και προσπαθούμε πάντα να το εφαρμόζουμε διαπιστώνεις κάποιες φορές και ενώ συνεργάζεσαι με άξιους συναδέλφους ότι είναι ανέφικτο, δεν μπορεί να λειτουργήσει. Για αυτό βλέπουμε πολλές φορές σπουδαίους ηθοποιούς όχι μόνο να νιώθουν αλλά και να είναι αληθινά μόνοι πάνω στη σκηνή. Η όσμωση μας με τον Δημήτρη είναι φυσικά δοκιμασμένη επί χρόνια και πάρα πολύ καλή αλλά το ότι αυτή τη φορά πρέπει να συμβεί στον απώτατο βαθμό καθιστά για εμένα το εγχείρημα ακόμα πιο ενδιαφέρον.
*Συμφωνείς με τον Δημήτρη ως προς την μοναδική διαχρονικότητα και παγκοσμιότητα των αρχαίων τραγικών κειμένων;
Είναι δυνατόν να διαφωνήσω; Για εμένα η αρχαία τραγωδία, περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο θεατρικό είδος, είναι το πιο πλήρες από υποκριτικής πλευράς, περιέχει όλα όσο χρειάζεται ένας ηθοποιός. Με αυτήν έχω ασχοληθεί περισσότερο από κάθε άλλο στην διαδρομή μου, αυτή επίσης είναι το μοναδικό είδος που έχω διδάξει και διδάσκω σε νέους ηθοποιούς και ακόμα την εξερευνώ και αισθάνομαι ότι έχω πολλά ακόμα να μάθω για αυτήν. Και επίκεντρο βέβαια των τραγωδιών ήταν ο λόγος, τα κείμενα τους, αυτά είναι που τους προσδίδουν όλη τους την δύναμη.
*Πέραν από την μουσική συνοδεία των τραγωδιών για την οποία γνωρίζουμε ελάχιστα καθώς δεν θα έχουμε ποτέ την δυνατότητα να την ακούσουμε υπάρχει και η μουσικότητα του ίδιου του κειμένου, έτσι δεν είναι;
Μα αυτή έρχεται πρώτη, είναι ίσως και η σημαντικότερη! Η ποίηση του Σεφέρη για παράδειγμα δεν χρειάζεται μουσική, είναι από μόνη της. Η μουσική της είναι η ίδια η γλώσσα της. Ακόμα και διαβάζοντας την «ακούμε» αυτή την μουσική της μέσα από τις λέξεις της. Στην περίπτωση των αρχαίων τραγικών κειμένων, όπως και κάθε σημαντικού κειμένου, με την θεατρική εκφορά τους ο λόγος τους αποκτά υλική υπόσταση, γίνεται ήχος. Με άλλα λόγια παύουμε πια να αφουγκραζόμαστε την μουσική που ενυπάρχει στο κείμενο και την ακούμε πλέον ως τέτοια.
*Πιστεύεις ότι ο θεατής θα εισπράξει μια ακέραια παράσταση του «Ιππόλυτου»;
Το ελπίζω και αυτό προσπαθούμε αλλά στην πραγματικότητα πιστεύω ότι θα υπάρξουν όλων των ειδών οι αντιδράσεις. Σε κάποιους θα αρέσει πολύ η παράσταση, σε άλλους λιγότερο ή και καθόλου, μερικοί δεν θα την καταλάβουν καν...Για αυτό λέω πάντα ότι ο πιο σημαντικός παράγοντας στο θέατρο δεν είναι ο ηθοποιός αλλά ο θεατής. Όλοι μας – δεν εξαιρώ ούτε τον εαυτό μου ως θεατή – πηγαίνουμε σε μια παράσταση κουβαλώντας τις σκέψεις, τα προβλήματα, ακόμα και τις προκαταλήψεις μας. Δεν λέω φυσικά να απωλέσουμε την κριτική μας ικανότητα, Λέω μόνο να πηγαίνουμε σε μια παράσταση όσο πιο «άδειοι» γίνεται και άρα ανοιχτοί, έτοιμοι όχι μόνο να απολαύσουμε αλλά ακόμα και να εκπλαγούμε. Οπως ακριβώς και στην ζωή....
