Επί είκοσι λεπτά της ώρας η χορεύτρια Χαρά Κότσαλη εκφωνεί με ένταση και πάθος τον τελευταίο λόγο που έγραψε λίγο πριν από τη σύλληψη και δολοφονία της η Ρόζα Λούξεμπουργκ για την «επανάσταση που θα ορθωθεί ξανά ανακοινώνοντας: Ήμουν, είμαι, θα είμαι!»
Καθ' όλη τη διάρκεια της εκφώνησης αναπηδά μπροστά από ένα μικρόφωνο που βρίσκεται σε ψηλότερο σημείο από την ίδια, επιχειρώντας να ακουστεί ο λόγος όσο πιο πολύ και όσο πιο δυνατά γίνεται. Θυμίζει τα γυναικεία πρόσωπα των έγκλειστων αγωνιστριών που υψώνονται με πείσμα πίσω από τα ψηλά κάγκελα του στενού παράθυρου μιας φυλακής, για να δουν για ελάχιστα λεπτά τον δικό τους άνθρωπο. Και την ίδια στιγμή είναι η νέα, σύγχρονη γυναίκα που διαδηλώνει στους δρόμους για καταπατημένα δικαιώματα και στερημένες ελευθερίες, κρατώντας αγέρωχα τη σημαία της αντίστασης στην κεφαλή μιας πορείας.
Πρόκειται για τη νέα περφόρμανς της χορογράφου Σοφίας Μαυραγάνη με τίτλο «Lady R.», εμπνευσμένη από την εμβληματική προσωπικότητα της Ρόζας Λούξεμπουργκ, που θα παρουσιαστεί αύριο στις 7 μ.μ. και στις 9.30 μ.μ. στην πλατεία Αυδή στο Μεταξουργείο, στο πλαίσιο της Documenta 14 και εντός του έργου δημόσιας τέχνης της Κροάτισσας καλλιτέχνιδας και ακτιβίστριας Σάνια Ίβκοβιτς, «Μνημείο στην Επανάσταση».
«Η ιδέα της Σάνια είναι η κατασκευή ενός μνημείου, αναπαράσταση εκείνου που έχτισε στο Βερολίνο ο Λούντβιχτ Μις Βαν Ντερ Ρόε για τη Λούξεμπουργκ και τον Καρλ Λίμπκνεχτ και το οποίο καταστράφηκε από τους ναζί, προσδίδοντάς του τα χαρακτηριστικά μιας δημόσιας σκηνής για τη σύγχρονη ταξική πάλη και τα δικαιώματα των εργατών και των γυναικών» μας εξηγεί η χορογράφος.
Μια άλλη εκδοχή του μνημείου θα παρουσιασθεί στο Κάσελ από τις 10 Ιουνίου έως τις 17 Σεπτεμβρίου.
«Η Κροάτισσα εικαστικός θέλει να αποτελέσει το νέο μνημείο μια πλατφόρμα διαλόγου προώθησης θεμάτων που αφορούν την κοινωνική ανισότητα, τη θέση της γυναίκας και θέματα αγωνιστικότητας και πάλης. Πάνω σε αυτήν τη θεματική θα παρουσιασθούν τέσσερις δράσεις, μια από τις οποίες είναι η εικοσάλεπτη περφόρμανς 'Lady R.', όπου θα επιχειρήσουμε την αντιπαράθεση της Ρόζας με το σώμα και το έργο της.
Όλο αυτό εντάσσεται σε μια διευρυμένη ιδέα που θέλω να μελετήσω και αφορά ιστορικούς λόγους και πώς αυτοί μπορούν να ειπωθούν σήμερα. Πώς, δηλαδή, αυτές οι λέξεις του παρελθόντος αντηχούν στις μέρες μας. Αν έχουν νόημα για εμάς και ποιος είναι ο τρόπος να τους εκφέρουμε» υπογραμμίζει η Σοφία Μαυραγάνη, με αφορμή τη «Lady R.», που διαπραγματεύεται το ζήτημα της αναβίωσης των λέξεων της Λούξεμπουργκ μέσα από τη σύμπραξη της ερμηνεύτριας Χαράς Κότσαλη και της μουσικού Μάρθας Μαυροειδή.
Η χορογράφος μιλά για ένα «κείμενο που έχει τη βαρύτητα του τέλους». «Ο λόγος της Ρόζας είναι πάρα πολύ δύσκολος, μεστός, με πάρα πολλές πληροφορίες και ιστορικές λεπτομέρειες που αφαιρέθηκαν προς διευκόλυνση του θεατή και ακροατή που δεν γνωρίζει το πλαίσιο της εποχής. Το κείμενο ακούγεται ακριβώς όπως έχει γραφτεί και μεταφραστεί από το Ίδρυμα Ρόζα Λούξεμπουργκ. Το στοίχημα είναι να 'παλέψουμε' μαζί του, κάνοντάς το να ακουστεί με την αισθητική και τη διεισδυτικότητα που μας ικανοποιεί σήμερα, απευθυνόμενο σε έναν σύγχρονο ακροατή - θεατή».
Η επιλογή της πλατείας Αυδή στο Μεταξουργείο έγινε, καθώς σύμφωνα με τους διοργανωτές της Documenta 14, το περίφημο εργοστάσιο μεταξιού του Αθανάσιου Δουρούτη, όπου σήμερα στεγάζεται η Πινακοθήκη του Δήμου Αθηναίων, αποτέλεσε το τοπόσημο μιας ιστορικής αθηναϊκής εκβιομηχάνισης αλλά και μιας εργατικής συνοικίας όπου οι γυναίκες εργάτριες, αριθμητικά περισσότερες των ανδρών, αμείβονταν με λιγότερο από τον μισό μέσο ανδρικό μισθό.
Η Σάνια Ίβκοβιτς, ανταποκρινόμενη σε αυτά τα ιστορικά στοιχεία, αναπαριστά το ιστορικό μνημείο του Λούντβιχτ Μις που συμβολίζει τόσο την αντίσταση στον φασισμό όσο και τον αγώνα ενάντια στην οικονομική και κοινωνική ανισότητα. Ένα μνημείο που συμπεριλαμβάνει ακόμη και την ιστορία της Αθήνας ως κέντρου της ελληνικής αντίστασης κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Με αυτόν τον τρόπο η Κροάτισσα εικαστικός επιχειρεί την δημιουργία μιας πλατφόρμας - πρόσκλησης για τους ανθρώπους της πόλης να συμμετάσχουν σε μια συζήτηση, διάλογο και αφορμή για σκέψη, γύρω από σειρά ερωτημάτων που είναι κρίσιμα στον καθορισμό του μέλλοντος μιας ενωμένης Ευρώπης : Ποια η σχέση ανάμεσα στον αντιφασισμό και στα εργατικά δικαιώματα σήμερα; Ποιες κατηγορίες υφίστανται τον αποκλεισμό από αυτά τα δικαιώματα, όπως η απλήρωτη οικιακή εργασία των γυναικών και η εργασία των μεταναστών αλλά και ποιες μορφές μπορεί να πάρει σήμερα η διεθνής αλληλεγγύη;
«Με συγκινεί η φιγούρα της Ρόζας Λούξεμπουργκ, τη γνώρισα καλύτερα διαβάζοντάς τη, κατανοώντας περισσότερο αυτά που έλεγε, σύνθετα και τεκμηριωμένα. Υπήρξε πρότυπο γυναίκας των αρχών του 20ού αιώνα που επιβλήθηκε σε ανδροκρατούμενους χώρους με την άποψή της και τη δυναμικότητά της, τις ιδέες και την παρουσία της, και δεν έκανε κανέναν συμβιβασμό στον τρόπο που σκεπτόταν» υπογραμμίζει η Σοφία Μαυραγάνη, για «τη Ρόζα που έγινε ταινία και γκράφικ νόβελ παραμένοντας ο εκρηκτικός συνδυασμός μιας τρομερά ευαίσθητης και δυναμικής γυναίκας».
Το μνημείο του Μις και η Σάνια Ίβκοβιτς
Παραγγελία του Γερμανικού Κομμουνιστικού Κόμματος ως φόρος τιμής στη Γερμανική Επανάσταση του 1918-19, το μνημείο του Mις κατασκευάστηκε το 1926 από κόκκινα τούβλα τα οποία συγκεντρώθηκαν από διάτρητα από σφαίρες κατάλοιπα κτηρίων που είχαν υποστεί ζημιές ή είχαν καταστραφεί κατά την εξέγερση των Σπαρτακιστών.
Με βάση την ιδέα ενός μνημείου για την αντίσταση, κατασκευασμένου από κατακερματισμένα κατάλοιπα μιας εξέγερσης που συνετρίβη, η σύγχρονη εκδοχή του καθιστά τη συλλογή τούβλων κεντρικό στοιχείο της διαδικασίας. Ακολουθώντας τη μέθοδο του Mις για επανάχρηση παλιών τούβλων που φέρουν ακόμα τα σημάδια του πολιτικού αγώνα, μέσω αυτής της πρωτοβουλίας, θα συλλεγούν τούβλα από τόπους ιστορικής σημασίας και βιομηχανικά κτήρια που καταστράφηκαν λόγω της σύγχρονης αναδιοργάνωσης της παραγωγής και εργασίας.
Έτσι, η τελική κλίμακα και μορφή του μνημείου, παρ' ότι θα μνημονεύει τους αγώνες του παρελθόντος, θα καταμαρτυρεί ταυτόχρονα τη σύγχρονη, υπαρκτή αντίσταση και θα καθιστά ορατούς τους σημερινούς αγώνες, σε μια Ευρώπη με αυξανόμενη οικονομική ανισότητα, αντιμεταναστευτικό ακροδεξιό λαϊκισμό, ξενοφοβία, αύξηση του ποσοστού των γυναικών μεταξύ των φτωχών και ολοένα πιο θεσμοποιημένο καθημερινό ρατσισμό και κοινωνικό αποκλεισμό.
