Pax tibi evangelista meus*
Είναι δύσκολο, μέσα σε ένα σύντομο σχετικά σημείωμα, να «χωρέσουν» ολόκληρη η πολυσχιδής προσωπικότητα και το έργο του Σπύρου Ευαγγελάτου. Ψήγματα μόνο μπορώ να πω για τον σπουδαίο σκηνοθέτη και έγκριτο φιλόλογο, τον χαλκέντερο μεταφραστή, τον ακούραστο μελετητή του αρχαιοελληνικού δράματος, τον ακαταπόνητο ερευνητή του επτανησιακού και του κρητικού θεάτρου, τον εμπνευσμένο παιδαγωγό και δάσκαλο. Ανάμεσα στα υπόλοιπα θεωρητικά έργα του ξεχωρίζουν οι σημαντικότατες μελέτες : «Προς την αλήθεια για τον Βιτσέντζο Κορνάρο και «Πάλι για τον Ερωτόκριτο - προσπάθεια προσδιορισμού του ποιητή του».
Το κείμενο που ακολουθεί, μια ελάχιστη υπόμνηση του τεράστιου σε ποσότητα και ανεκτίμητου σε ποιότητα έργου του, ας είναι μια ελάχιστη αντιπροσφορά σε όσα απλόχερα μας δώρισε.
Απόφοιτος της Δραματικής Σχολής του Εθνικού Θεάτρου (1961), πτυχιούχος της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών (1964), αριστούχος διδάκτωρ της ίδιας σχολής (1970), σπούδασε, ακόμη, θεατρολογία στο Πανεπιστήμιο της Βιέννης (1966-70) και παρακολούθησε τη θεατρική πράξη σε Γερμανία, Αυστρία, Αγγλία, Γαλλία, Ιταλία.
Μία αδικαιολόγητα λησμονημένη, ήδη ώριμη, νεανική παράστασή του, ήταν η «Κυρά της θάλασσας» του Ίψεν στο μικρό θέατρο της οδού Σίνα, που σήμερα δεν υπάρχει πια, με πρωταγωνίστρια τη μεγάλη Αντιγόνη Βαλάκου (1965). Την περίοδο 1971 - 1977 συνεργάστηκε με το Εθνικό Θέατρο σκηνοθετώντας αρχαίο δράμα στην Επίδαυρο και αλλού, ενώ στα χρόνια 1977-1980 διατέλεσε διευθυντής του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος.
Από το 1984 έως το 1987, διευθυντής της Λυρικής Σκηνής. Για να φθάσει στο τέλος του μυθικού ταξιδιού του, το καλοκαίρι του 2016, με την παράσταση του «Αμύντα» στο Ηρώδειο, πίσω από τον ανώνυμο συγγραφέα του οποίου είχε ο ίδιος ανακαλύψει, λίγα χρόνια πριν, ότι κρυβόταν ο Επτανήσιος γιατρός και λόγιος του 18ου αιώνα Γεώργιος Μουρμούρης.
Βαθύς γνώστης του παγκόσμιου θεάτρου, δίδαξε, στα πενήντα τέσσερα χρόνια που κράτησε το ταξίδι του, έργα του Σαίξπηρ, του Μολιέρου, του Λόπε Ντε Βέγκα, του Καλντερόν, του Ίψεν, του Στρίντμπεργκ, του Ο'Νηλ, του Πιραντέλλο, του Ιονέσκο και πολλών άλλων.
Το ιστορικό Αμφι-Θέατρο ιδρύθηκε από τον Ευαγγελάτο το 1975. Ευρύτερος στόχος του, διαμορφωμένος σε τρεις βασικούς δραματουργικούς άξονες, ήταν να «παιδεύσει» ένα αστικό στην κύρια σύνθεσή του θεατρικό κοινό, κάτι που σε κανονικές συνθήκες έπρεπε να αποτελεί μέριμνα κρατική, με όργανο το Εθνικό Θέατρο. Αυτό δεν έγινε ή δεν έγινε σωστά, μιας και στη χώρα μας ουδέποτε σχεδιάστηκε μια συγκροτημένη κρατική πολιτική για το θέατρο. Όλα είχαν αφεθεί στην τύχη ή στην καλή θέληση κάποιων φωτισμένων.
Το τιτάνιο αυτό έργο ανέλαβε με πρωτοβουλία δική του ο Σπύρος Ευαγγελάτος, με το Αμφι-Θέατρο, πετυχαίνοντας με τεράστιο, μακροχρόνιο αγώνα τον στόχο του. Παράλληλα και ανεξάρτητα δρούσε ο Κάρολος Κουν, επιχειρώντας με το Θέατρο Τέχνης να εκπαιδεύσει ένα λαϊκό στην κύρια σύνθεσή του θεατρικό κοινό. Οι δύο αυτές σχολές δεν αντιδίκησαν, στην πορεία τους μάλλον αλληλοσυμπληρώθηκαν.
Οι τομείς στους οποίους έδωσε έμφαση το Αμφι-Θέατρο ήταν το αρχαίο δράμα, το παλαιό και συχνά άγνωστο νεοελληνικό θέατρο (1600-1900), και οι ξένοι, κλασικοί, νεότεροι ή σύγχρονοι συγγραφείς.
Από πλευράς αισθητικής το Αμφι-Θέατρο επιδίωξε και κατόρθωσε να «δέσει» αρμονικά την παλιά, λαϊκή νεοελληνική θεατρική παράδοση με τις σύγχρονες θεατρικές διερευνήσεις και το πέτυχε διαμορφώνοντας ένα ύφος μεικτό και ενδιάμεσο που μπορούσε να «αφουγκράζεται» το κείμενο, πέρα από την ακαμψία μιας παράδοσης που απολιθώθηκε και από τις υπερβολές ενός αλαζονικού, υπερόπτη και αμαθούς «μοντερνισμού».
Σημειώνω ακόμη ότι τα προγράμματα του Αμφι-Θεάτρου, με το κείμενο του έργου πάντα, είναι σήμερα συλλεκτικά κομμάτια και κόσμημα κάθε βιβλιοθήκης.
Το πρώτο έργο που παρουσίασε το Αμφι-Θέατρο στην Αθήνα, με έδρα τότε τα Πατήσια, ήταν ο «Ερωτόκριτος» του Βιτσέντζου Κορνάρου (χειμώνας του 1975). Τον Ιούνιο του ίδιου χρόνου έδωσε τη «Λυσιστράτη» του Αριστοφάνη με τον Λευτέρη Βογιατζή στον κεντρικό ρόλο. Ακολούθησαν, τον επόμενο χειμώνα, η «Οδύσσεια» του Ομήρου και το σπονδυλωτό «Η Γενοβέφα και το παρελθόν της», μια σύνθεση από «Χάση» του Γουζέλη, «Βαβυλωνία» του Βυζάντιου, «Μερόπη» του Βερναρδάκη, «Τύχη της Μαρούλας» και «Αγαπητικό της βοσκοπούλας» του Κορομηλά, «Γενοβέφα», αγνώστου συγγραφέα.
Το καλοκαίρι του 1977 παρουσίασε τους αριστοφανικούς «Βατράχους» και τον Νοέμβριο του ίδιου χρόνου την πρώτη σκηνοθεσία του Σαίξπηρ με τον πρώιμο «Τίτο Ανδρόνικο» στον χώρο του σημερινού Θεάτρου της Οδού Κεφαλληνίας, όπου διαδέχθηκε το Ανοιχτό Θέατρο του Γιώργου Μιχαηλίδη. Ακολούθησε η οριστική εγκατάσταση του Αμφι-Θεάτρου στο ιστορικό του κτήριο της Πλάκας, με ενδιάμεσο σταθμό την «Κάβα» της οδού Σταδίου.
Ακολούθησαν πάνω από διακόσιες θεατρικές παραγωγές έργων ελληνικών ή ξένων σε δικές του ως επί το πλείστον εξαίρετες μεταφράσεις, που σκηνοθέτησε ο ίδιος, μιας απίστευτης ποικιλίας και γκάμας, που θα αναφέρω ενδεικτικά μικρό μέρος τους:
Αριστοφάνη «Πλούτος». Μολιέρου «Ταρτούφος». Αισχύλου «Ψυχοστασία» (Σύνθεση από τα αποσπάσματα του ποιητή). Κατσαΐτη «Ιφιγένεια εν Ληξουρίω». Μενάνδρου «Επιτρέποντες». Ευριπίδη «Ρήσος». Μισιτζή «Ο Φιάκας». Στανισλάβ Στρατίεβ «Το σακκάκι που βελάζει». Ευριπίδη «Ιφιγένεια εν Αυλίδι». Τσικαμάτσου «Οι μάχες του Κοξίνγκα». Σοφοκλή «Τραχίνιες». Ο’Νηλ «Το πένθος ταιριάζει στην Ηλέκτρα». Ευριπίδη «Ελένη». Γκαίτε «Φάουστ». Σαίξπηρ “Άμλετ”. Ευριπίδη «Βάκχες». Γουζέλη «Χάσης». Φώσκολου «Φορτουνάτος». Στρίντμπεργκ «Ονειρόδραμα». Καμπανέλλη «Τα τέσσερα πόδια του τραπεζιού». Χορτάτζη «Ερωφίλη». Μπύχνερ «Βόυτσεκ». Αισχύλου «Ορέστεια». Ζιώγα «Τα εφτά κουτιά της Πανδώρας». Μπέκετ «Το τέλος του παιχνιδιού»...
Ευκάματος ο κάματός σου, Σπύρο. Το ταξίδι δεν έχει τέλος
* Η φράση Pax tibi evangelista meus (Ειρήνη σε σένα, Ευαγγελιστή μου) ήταν το μότο που είχε επιλέξει ο Σπύρος Ευαγγελάτος για το Αμφιθέατρο
