Το «Στέλλα Κοιμήσου» του Γιάννη Οικονομίδη είναι μια σημαδιακή μετασκευή της «Στέλλας Βιολάντη» του Ξενόπουλου. Πριν εξηγήσω γιατί είναι σημαδιακή, μια σύντομη ιστορική εισαγωγή.
Σε ολόκληρο το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα το νεοελληνικό θέατρο αναζητά έναν δρόμο αστικής, ρεαλιστικής γραφής. Ο Κωνσταντίνος Χρηστομάνος επιχειρεί με τη «Νέα Σκηνή» να εισαγάγει τον Ίψεν. Η πνευματική πρωτοπορία της εποχής τον υποδέχεται θερμά, δείχνοντας να κατανοεί την ουσία του. Αλλά το ευρύτερο αστικό κοινό δεν είναι έτοιμο και ο Χρηστομάνος καταστρέφεται. Ο συνεργάτης του Ξενόπουλος, ένας σπουδαίος τεχνίτης της θεατρικής φόρμας, «φτιάχνει», έπειτα από αυτά, ένα θέατρο που, εξωτερικά φέρει τα επαναστατικά γνωρίσματα του ιψενικού, στην πραγματικότητα, όμως, είναι συντηρητικό. Ο Ξενόπουλος πλάθει μια σειρά εξεγερμένων γυναικείων μορφών, κατά το πρότυπο του Ίψεν. Με τη διαφορά ότι οι ιψενικές γυναίκες επαναστατούν για τον εαυτό τους μόνο, ενώ του Ξενόπουλου για χάρη ενός άνδρα πάντα. Τα έργα του φέρουν, ασφαλώς, στοιχεία κοινωνικού προβληματισμού, με πλαίσιο τη σύγκρουση της ανερχόμενης αστικής τάξης και της καταρρέουσας αριστοκρατικής. Ωστόσο, πρόκειται για επιφάνεια. Αυτό που θέλει να επισημάνει ο Ξενόπουλος είναι η αναλγησία της καινούργιας, εμπορευματικής αστικής τάξης, ίσως χειρότερη από εκείνη των ξεπεσμένων ευγενών... Αλλά μέχρι εκεί. Δεν πηγαίνει το πράγμα στο βάθος, υποκύπτει στο περιρρέον κοινό αίσθημα και δικαιώνει στο φινάλε της «Στέλλας Βιολάντη» τον αστό έμπορο πατέρα - αφέντη, όταν αποκαλύπτεται ότι ο επίδοξος μνηστήρας της θυγατέρας του ήταν πράγματι ένας κοινός προικοθήρας. Παρά τα πιο πάνω, ο Ξενόπουλος χαρακτηρίστηκε ως «πατέρας» του νεοελληνικού θεάτρου. Ο ίδιος θεωρούσε ως κύριο έργο του, πέρα από τα επιμέρους δράματα, ότι άνοιξε καινούργιους θεατρικούς δρόμους, «που θα τους ακολουθήσουν άλλοι και θα προχωρήσουν...». Αυτό, όμως, δεν επαληθεύθηκε. Ο Ξενόπουλος γονιμοποίησε, ίσως, στα θετικά και, ιδίως, στα αρνητικά του τον νεοελληνικό κινηματογράφο των δεκαετιών ’50 - ’60, αλλά όχι το θέατρο. Με μοναδική, ίσως, εξαίρεση το σύγχρονο «Στέλλα κοιμήσου» του κινηματογραφικού Γιάννη Οικονομίδη!
Το έργο του Οικονομίδη αποκολλά τη «Στέλλα Βιολάντη» από τον μικρόκοσμο της Επτανήσου και το εποχικό στοιχείο, μεταφέροντάς το στην κυρίως Ελλάδα και στο σήμερα. Έχουμε πια να κάνουμε με το φαινόμενο του τέως προλετάριου που αναρριχήθηκε στην κορυφή, μετέχοντας ταυτόχρονα στην πλουτοκρατία και στον υπόκοσμο. Ο πρωτόγονος πατέρας - αφέντης παραμένει, ωστόσο, ενεργός, παρά την αλλαγή της κοινωνικής του κατάστασης. Η καίρια τομή συνίσταται στο ότι ο συγγραφέας δεν συντρίβει τον επίδοξο μνηστήρα της πλούσιας κόρης για να δικαιώσει τον δυνάστη πατέρα, αλλά για να την ελευθερώσει και να την υψώσει σε σύμβολο γυναικείας αξιοπρέπειας και ανθρώπινης ελευθερίας. Το αυτεξούσιο της γυναίκας επιτέλους ολοκληρώνεται. Η Στέλλα, ζωντανή ή νεκρή, δικαιώνεται. Γι’ αυτό είναι σημαδιακό το έργο του Οικονομίδη. Επειδή μοιάζει σαν να αναστρέφει, με αυτό, στις πηγές του το «ποτάμι» του νεοελληνικού θεάτρου.
Η παράσταση που σκηνοθέτησε ο συγγραφέας στη σκηνή «Νίκος Κούρκουλος» του Εθνικού (κίνηση του Αντώνη Ιορδάνου) είναι πλούσια και πληθωρική, σε ύφος σκληρού, σχεδόν ωμού ρεαλισμού, με «υπερχειλίζουσες» από ένταση υποκριτικές. (Επιμένω ότι έπρεπε να προσεχθεί και εδώ, όπως αλλού, περισσότερο η άρθρωση των ηθοποιών). Ο χρόνος ρέει σαν μέσα από μια «σεκάνς» γοργών κινηματογραφικών εικόνων, με το «μάτι της κάμερας» να καταγράφει πιστά όσα γίνονται στο περίκλειστο σπιτικό των βορείων προαστίων.
Ο Στάθης Σταμουλακάτος γράφει αδρά, λίγο βαριά, με δολοφονικές ατάκες - γροθιές τον πατέρα - αφέντη. Η Ιωάννα Κολιοπούλου δίνει συγκινησιακά και κάπως παθητικά, παίζοντας με τα μάτια, τον ρόλο της Στέλλας. Η σκηνή του τέλους, με τους δύο μόνους, ήθελε, νομίζω, περισσότερη ψυχογραφική επεξεργασία. Η Έλλη Τρίγκου, ως άλλη κόρη, εναλλάσσει άριστα τους θερμούς με τους ψυχρούς τόνους. Ο Αντώνης Ιορδάνου (θείος Τάκης) και ο Γιάννης Νιάρος (αδελφός) ηθογραφούν «σωστά». Η Μάγια Κώνστα (θεία), δεξιοτέχνις στα μαύρα πλήκτρα. Ο Αλέξανδρος Μαυρόπουλος, μια απόδοση έκτυπη του δίβουλου μνηστήρα. Η Καλλιρόη Μυριαγκού (μητέρα), εξίσου καλή στις χαμηλές και τις ψηλές νότες. Σκηνικά (Ιουλία Σταυρίδου), κοστούμια (Γιούλια Ζωιοπούλου), φωτισμοί (Βασίλης Κλωτσοτήρας) και μουσική (Μπάμπης Παπαδόπουλος) συνάδουν.
