"Η παράσταση 'Τα παραβάν' με ακολουθεί σχεδόν από το 1983. Ήταν μία από τις πρώτες παραστάσεις που είδα φτάνοντας στο Παρίσι, σε σκηνοθεσία του Πατρίκ Σερό, και εντυπωσιάστηκα πολύ που τα ξαναείδα. Υπήρχαν πράγματα που με συγκλόνισαν και μου δημιούργησαν καλή διάθεση και χαρά, την οποία ήθελα κατά κάποιον τρόπο να προσφέρω κι εγώ κάποια στιγμή”.
Ο σκηνοθέτης και καθηγητής Υποκριτικής και Σκηνοθεσίας στη Σχολή Καλών Τεχνών του ΑΠΘ Δαμιανός Κωνσταντινίδης μιλά με αναλυτική δεινότητα και πάθος για το μυθιστορηματικών διαστάσεων και επικής κλίμακας έργο, ένα “είδος διαθήκης του Ζενέ για το θέατρο”, αλλά και σταθμός για τον ίδιο, το οποίο ανεβαίνει για πρώτη φορά στην Ελλάδα το Σάββατο 30 και την Κυριακή 31 Ιουλίου στο Φεστιβάλ Αθηνών, στην Πειραιώς 260, τριάντα χρόνια από τον θάνατο του συγγραφέα και πενήντα από την πρώτη παράσταση στο Παρίσι.
Πλαίσιο και αφορμή για τη συγγραφή του είναι ο πόλεμος της Αλγερίας, καθώς ο Ζενέ γράφει «Τα παραβάν» σχεδόν παράλληλα με τον πόλεμο που ξεκινά με τις πρώτες εξεγέρσεις και επιθέσεις κατά των γαλλικών στρατευμάτων το 1952-53. Μια πρώτη εκδοχή δημοσιεύεται το 1961, ενώ η συνθηκολόγηση των Γάλλων και η αποχώρηση των γαλλικών δυνάμεων γίνεται το 1962.
«Το έργο διαδραματίζεται σε χωριό αραβικής αποικίας, η οποία δεν κατονομάζεται και ο ίδιος ο Ζενέ δεν θέλει να συνδεθούν τα τεκταινόμενα στο έργο του με τα πραγματικά ιστορικά γεγονότα. Δεν είναι τυχαίο που εμφανίζει αποικιοκράτες οι οποίοι έχουν μάλλον αγγλικά ονόματα» εξηγεί ο σκηνοθέτης, προσθέτοντας ότι ο συγγραφέας χρησιμοποίησε τη γαλλική εισβολή στην Αλγερία για να ανατρέψει τα πρότυπα του ηρωισμού, της ηθικής και της στράτευσης.
«Δεν είναι τυχαίο, επίσης, ότι κάνει βουτιά στον χρόνο. Ενώ είμαστε σε κάποιο σκηνικό, ξαφνικά γυρνά πίσω, στο 1840, περίπου στην αρχή της αποικιοκρατίας, και παρουσιάζει φιγούρες αποικιοκρατών και άλλων που συνυπάρχουν μαζί τους. Υπάρχουν οι Άραβες που θα επαναστατήσουν, οι Λεγεωνάριοι και όλα τα φρούτα της εποχής» αναφέρει ο Δ. Κωνσταντινίδης για ένα έργο με σαφείς πολιτικές εμπνεύσεις. Επισημαίνει, ωστόσο, πως ο ίδιος ο Ζενέ «δεν έχει καθαρή πολιτική θέση που να συμφωνεί με μια αριστερή ή δεξιά ιδεολογία. Είναι πέρα από αυτό, και στο τέλος αυτός που θεωρείται κεντρικός ήρωας βρίσκεται μπροστά στο δίλημμα να ενταχθεί στην επανάσταση ή να ζήσει στο περιθώριο. Επιλέγει το δεύτερο και τον σκοτώνουν για να τον κάνουν σύμβολο μετά θάνατον και, παρά τη θέλησή του, να τον εκμεταλλευτούν».
«Τα παραβάν», αναστάτωσαν τη γαλλική κοινωνία το 1966, όταν ανέβηκαν στο θέατρο Οντεόν, σε σκηνοθεσία Ροζέ Μπλεν, δημιούργησαν μεγάλο σκάνδαλο με διαδηλώσεις έξω από το Εθνικό Θέατρο, υπήρξε επερώτηση στη Βουλή ενώ ο Αντρέ Μαλρό, ως υπουργός Πολιτισμού, υπερασπίστηκε το έργο και το δικαίωμα ενός εθνικού θεάτρου να το ανεβάζει.
«Ο πόλεμος της Αλγερίας υπήρξε μια βαθιά πληγή για τους Γάλλους» σημειώνει ο σκηνοθέτης. «Σκοτώθηκαν άνθρωποι, οι εθνικιστές ήταν εναντίον και οι αριστεροί θεώρησαν ότι ο πόλεμος δεν αντιμετωπίστηκε σοβαρά».
Μυστηριώδες και γοητευτικό, το παραβάν είναι το κυρίαρχο σκηνικό αντικείμενο στην παράσταση, πολλά από αυτά μπαίνουν το ένα μέσα στο άλλο και έχουν ζωγραφισμένα πάνω τους στοιχεία σκηνικού, σε ένα σύμπαν όπου το θεατρικό συνυπάρχει με το πραγματικό, ο διάλογος με την αντιπαράθεση και τη σύγκρουση. Τα παραβάν κρύβουν και αποκαλύπτουν την αλήθεια, το ψέμα, σκηνές και πρόσωπα και άλλοτε προστατεύουν, είναι αυτά που δίνουν την κίνηση της παράστασης και το τέμπο. Τα επτά παραβάν χρησιμοποιούνται με πολλούς τρόπους, καθώς έχουν δύο όψεις που λειτουργούν ξεχωριστά.
«Θέλησα να κάνω μια παράσταση που να περιλαμβάνει όλο το σύμπαν του Ζενέ, όπως και την ενασχόλησή του με τον θάνατο, που είναι ένα από τα θέματα της παράστασης. Σαν να θέλει να δείξει τον θάνατο καθ' οδόν, την πορεία του ή τη ζωή ως πορεία θανάτου, καθώς προς το τέλος τα περισσότερα πρόσωπα πεθαίνουν και βλέπουμε να επανεμφανίζονται και να έχουν τη δυνατότητα να σχολιάσουν την προηγούμενη ζωή τους, που τη βλέπουν να διαδραματίζεται μπροστά τους ή πάνω στη Γη όσο αυτοί είναι νεκροί. Και να μιλούν για τον χρόνο και τον μη-χρόνο. Ο Ζενέ επιχειρεί εδώ να συνομιλήσει με όλους τους μεγάλους του παρελθόντος, τους τραγικούς, τον Αριστοφάνη, τον Σαίξπηρ, τον Μπίχνερ, τον Ίψεν, ακόμα και από Ιονέσκο και Μπέκετ φαίνεται να γνωρίζει πολύ καλά, σαν να έχει την εποπτεία όλου του μέχρι τότε γνωστού θεάτρου, και όλο αυτό προσπαθεί να το χωρέσει σε ένα έργο και να το μεταπλάσει καταστώντας το αγνώριστο».
Έργο το οποίο χωρίζεται σε 16 εικόνες που δίνουν την αίσθηση ότι κάθε μία είναι ένα μικρό έργο μέσα στο έργο και η κάθε μία απαιτεί και άλλον τρόπο χειρισμού.
"Για τον Ζενέ είναι ένα έργο ζωής. Είναι το τελευταίο του έργο. Ύστερα από αυτό δεν γράφει τίποτα άλλο για το θέατρο, κατά κάποιον τρόπο είναι ένα είδος θεατρικής διαθήκης που συνοδεύει με πολλές σημειώσεις, όπου λέει πως φαντάζεται και τι είναι γι' αυτόν θέατρο".
Η Δήμητρα Κονδυλάκη, θεατρολόγος, σύμβουλος για το σύγχρονο ελληνικό θέατρο στο Φεστιβάλ Αθηνών και επιμελήτρια της μετάφρασης του “Τα παραβάν”, σημειώνει πως ο Ζενέ χρησιμοποιεί για άλλη μια φορά το υλικό του για να αντιστρέψει τα στερεότυπα της ηθικής, του ηρωισμού, της ομορφιάς και να απορρίψει την οποιαδήποτε στράτευση -αποθεώνοντας τη θεατρικότητα. Εκείνο που τον ενδιαφέρει στο συγκεκριμένο έργο είναι ο μηχανισμός της Ιστορίας, όχι η περίπτωση, ή το αρχετυπικό σχήμα ή η συγκυρία. "Τα παραβάν" αποτελούν ηχηρή απάντηση στο πάντα καυτό ερώτημα: κατά πόσον μπορεί το άτομο να συστρατευθεί με το κοινωνικό ρεύμα του καιρού του. Κατά τον Ζενέ «πρόκειται για μια πραγματική τραγωδία, έναν διάλογο κωφών» καταλήγει η κ. Κονδυλάκη.
Info
Μεταφραστική ομάδα: Ειρήνη Κωστούλα - Αργυρού, Μαρία Μηνόγιαννη, Χρυσούλα Φουρνάρη
Διεύθυνση & επιμέλεια μετάφρασης / δραματουργία: Δήμητρα Κονδυλάκη
Σκηνικά - Κοστούμια: Αντώνης Δαγκλίδης
Φωτισμοί: Ελευθερία Ντεκώ
Μουσική: Κωστής Βοζίκης
Κίνηση: Ίρις Νικολάου
Μακιγιάζ: Μελίνα Γλαντζή
Παίζουν (με σειρά εμφάνισης): Δήμητρα Χατούπη, Χρήστος Παπαδόπουλος, Έλλη Μερκούρη, Δέσποινα Σαραφείδου, Ρεβέκκα Τσιλιγκαρίδου, Λεωνίδας Μαράκης, Κίμων Κουρής, Ιωσήφ Ιωσηφίδης, Στέλλα Βογιατζάκη, Αγγελική Λεμονή, Θύμιος Κούκιος, Ορέστης Καρύδας.
