Του Κυριάκου Π. Λουκάκου
Από τις 10 έως τις 15 Μαΐου 2015 και από κοινού με τον συνάδελφο, στην "Αυγή" και στην Ένωση Ελλήνων Θεατρικών και Μουσικών Κριτικών, Λέανδρο Πολενάκη βρεθήκαμε στη Μπρατισλάβα, αμφότεροι στο πλαίσιο του 11ου Φεστιβάλ «Νέου Δράματος», ο ίδιος και για την παρακολούθηση μιας νέας σλοβακικής όπερας στο νεοαναγεννησιακό κτήριο του Εθνικού Θεάτρου της Σλοβακίας, που δεσπόζει της ευρύχωρης κεντρικής πλατείας Hviezdoslavovo, χτισμένο από δύο Βιεννέζους, εγκαινιασμένο με την εθνική ουγγρική όπερα «Bánk bán» υπό τη διεύθυνση του ίδιου του συνθέτη της, Ferenc Erkel, και έχοντας στο πλάι του, αλλά σε απόσταση οπτικής αυτοτέλειας, το εξίσου ιστορικό Μέγαρο Reduta που στεγάζει τη Φιλαρμονική Ορχήστρα της Σλοβακίας.
Το εκ βάθρων αποκατεστημένο εν έτει 1953 εμβληματικό κάστρο, που δεσπόζει της παραδουνάβιας πρωτεύουσας της Σλοβακίας, υπενθυμίζει όχι μόνο την ενθρόνιση σε αυτό σειράς βασιλέων της γειτονικής Ουγγαρίας, αλλά και το όνομα Pressburg, που έφερε η Μπρατισλάβα ώς το 1918 του τέλους της καισαροβασιλικής μοναρχίας των Αψβούργων. Καταμεσής της πόλης ο Δούναβης, πλατύς, μεγαλοπρεπώς ορμητικός και πάντως ευχερώς πλωτός, εξακολουθεί να τη συνδέει ατμοπλοϊκά και πολιτισμικά με τη Βιέννη και τη Βουδαπέστη, η απόσταση από τις οποίες ουδέποτε υπήρξε συντομότερη. Οι ίδιοι αξιοποιήσαμε λεωφορείο της γραμμής, προκειμένου να βρεθούμε, σε μία μόλις ώρα από το αεροδρόμιο της μονίμως «ξορκιζόμενης» αλλά αεί δεσπόζουσας Βιέννης, στον κεντρικό σταθμό υπεραστικών λεωφορείων του προορισμού μας, σε μια διαδρομή κατά την οποία δεν συναντήσαμε ίχνος υλοποιημένων εθνικών συνόρων, στο πλαίσιο μιας εκεί προφανώς υλοποιημένης ενωμένης Ευρώπης.
Οι γεωγραφικές αυτές αναφορές δεν είναι, φυσικά, άσχετες με την ποιότητα των κρατικών δομών με τις οποίες ήλθαμε σε επαφή, αφού το Φεστιβάλ αποτελούσε οργανωτική υπόθεση του -στεγαζόμενου σε κτήριο του υπουργείου Πολιτισμού- Θεατρικού Ινστιτούτου της χώρας, τον τομέα Τεκμηρίωσης και Ψηφιοποίησης του οποίου διευθύνει η δραστήρια θεατρική κριτικός Dária F. Fehérová. Στους χώρους αυτούς, εξάλλου, όπου ξεναγηθήκαμε από την ίδια, φιλοξενείται ο fundus των παραστατικών τεχνών της Σλοβακίας και από εδώ δρομολογούνται οι δίγλωσσες εκδόσεις για το θέατρο (πρόζας και λυρικό κατά την εκεί κρατούσα διοικητική θεώρηση και πρακτική), τον χορό, τη σκηνογραφία, τα πόστερ των θεαμάτων κλπ.. Εκδόσεις που συναποκομίσαμε επιστρέφοντας στην Ελλάδα, προβληματισμένοι για δικές μας ελλείπουσες αναλογίες, που, εν πάση περιπτώσει, μάς επισημάνθηκαν και αρμοδίως.
Κρατούμε, λοιπόν, ότι, σε κτήρια όχι πολύ διαφορετικά των σκυθρωπών της δικής μας διοικητικής πραγματικότητας, ψυχανεμιζόσουν μεμιάς ατμόσφαιρα προσήλωσης σε στρατηγικούς στόχους δημόσιου πολιτισμικού συμφέροντος και απέριττης οργανωτικής σοβαρότητας. Ενδεικτικά, το ίδιο το γραφείο της γενικής διευθύντριας του Ινστιτούτου και του Φεστιβάλ, της ανοιχτόκαρδης απέναντί μας και εκ Σερβίας ορμώμενης Vladislava Fekete, όπου παρατέθηκε το μεσημβρινό γεύμα του αποχαιρετισμού στους επισκέπτες της διοργάνωσης, καλυπτόταν από πορτρέτα ιστορικών φυσιογνωμιών της κατά τα ανωτέρω εν γένει θεατρικής διαδρομής της χώρας και από κατάφορτες βιβλιοθήκες, εύγλωττες του ενδιαφέροντος για το υπηρετούμενο αντικείμενο.
Αλλά και τα ίδια τα θεατρικά έργα που παρακολουθήσαμε τις πέντε ημέρες της παραμονής μας σε αυτή -τη φτωχότερη ίσως- από τις δημοκρατίες της Ευρωζώνης παρουσίαζαν πραγματικό ενδιαφέρον. Και αυτό επειδή κατ' εξοχήν κινήθηκαν μακράν του εγκεφαλικού και αισθητικού ναρκισσισμού της ψυχαναλυτικής δαπάνης σε υπαρξιακά αδιέξοδα, με επικέντρωση, αντιθέτως, σε προβληματισμούς αντιπαράστασης με την ιστορία, ως μηχανισμό καταγραφής μνήμης και διαμόρφωσης οικονομικής και κοινωνικής πραγματικότητας, εν τέλει κρίσιμο για τη διαμόρφωση πολιτικών θέσεων, αξιακών παραδοχών και μεταφυσικών ανησυχιών.
Εν πρώτοις η νιοστή θεατρική μεταφορά του αριστουργηματικού μυθιστορήματος του Μιχαήλ Μπουλγκάκωφ «Ο Μαιτρ και η Μαργαρίτα», πρώτης ύλης μιας εισέτι αναμενόμενης αντάξιάς του όπερας, η οποία επιπλέον απέσπασε δύο βραβεία της διοργάνωσης. Η θεατρική προσαρμογή από τον Σλοβάκο σκηνοθέτη Ondrej Spišák για τον «νομαδικό» θίασο του πολωνικού Teatro Tatro, χωρίς μεν να επιλύει το -πάντως ανυπέρβλητο- πρόβλημα της μεταφοράς μεγάλων λογοτεχνημάτων σε μορφή πρόζας, συνδύασε μολαταύτα την πυκνή αφήγηση των ουσιωδών της πλοκής με διονυσιακή μείξη τεχνών και τεχνημάτων συγκροτώντας πανίσχυρη ατμόσφαιρα ακόμη και για εξόχως δυσχερείς σκηνές, όπως εκείνη της δαιμονικής πτήσης της μεταλλαγμένης σε μάγισσα Μαργαρίτας ή της Βαλπούργιας νύχτας, για τις ανάγκες της οποίας οι ολόγυμνοι συντελεστές μετέτρεψαν τον παρακείμενο της παραποτάμιας θεατρικής σκηνής χώρο σε φυσική επέκταση και παράμετρο της πλοκής επιτυγχάνοντας τη μέθεξη του κοινού με αξιοθαύμαστη επιστράτευση οργιαστικού πρωτογονισμού.
