Του Λέανδρου Πολενάκη
Για τη λαϊκότητα των έργων του Λόπε ντε Βέγκα, κορυφαίου εκπροσώπου του ισπανικού Siglo de Oro («Χρυσός Αιώνας»), μιλάει ο Τάσος Λιγνάδης στο βιβλίο του «Ο Λόρκα και οι ρίζες»: «Ο Λόπε ξεκίνησε ως ποιητής, υιοθέτησε τη λαϊκή παράδοση, κοσμεί τα έργα του με λαϊκά μέτρα, η θεατρική συνταγή είναι ενσυνείδητα λαϊκοτροπική και έχει έντονη απέχθεια προς ό,τι στυλιζαρισμένο και λατινοπρεπές. Δεν είναι, άρα, δύσκολο να αντιληφθούμε γιατί ο Λόπε είναι ζωντανός ακόμη στην Ισπανία του 20oύ αιώνα και σε ολόκληρο τον κόσμο, παρ' όλο που μια πρώτη, επιφανειακή σκέψη μπορεί να καταλήξει στο συμπέρασμα ότι ένας αιώνας μηχανοκρατίας δεν μπορεί να συμβιβαστεί με το παραμύθι της λαϊκής τέχνης».
Το έργο του Λόπε «Οι τρελοί της Βαλένθια» ανεβαίνει για δεύτερη φορά σε αθηναϊκή σκηνή (την πρώτη το 2001 με το «Αμφι-θέατρο» του Σπύρου Ευαγγελάτου). «Στο (ιστορικά υπαρκτό) τρελοκομείο της Βαλένθια κάποιοι είναι τρελοί, άλλοι παριστάνουν τους τρελούς... Ένα κορίτσι και ένας νέος που υποδύονται τους τρελούς για διαφορετικούς λόγους ο καθένας, ερωτεύονται μεταξύ τους πιστεύοντας ο καθένας για τον άλλον ότι το πρόσωπο που λατρεύει είναι αθεράπευτα τρελό! Αυτό είναι το έναυσμα για έναν χείμαρρο καταλυτικών εξελίξεων που οδηγούν, μέσα από απίστευτες περιπλοκές, σε αίσιο τέλος. Λεπτό χιούμορ, ποίηση, περιπέτεια, φάρσα, όλα συνυπάρχουν σε μια σύνθεση σαγηνευτική...» (Σπύρος Ευαγγελάτος).
Στην παράσταση του θεάτρου «Αθηναϊκή Σκηνή» έχω την εντύπωση ότι η μετάφραση - διασκευή (σε πεζό) της Αλεξάνδρας Βουτζουράκη και η σκηνοθεσία του Μιχάλη Καλαμπόκη «πατούν» εν μέρει επάνω σε ένα δραματουργικό «σφάλμα». Αληθινό θέμα του έργου δεν είναι η διαλεκτική της τρέλας και της φρονιμάδας ούτε ο αγώνας επικράτησης ανάμεσα στο «είναι» και στο «φαίνεσθαι», που διέπουν, μέχρι ενός σημείου, τον «Άμλετ». Τα δύο έργα διαθέτουν, πράγματι, κάποια σημεία επαφής, που ώθησαν τη διασκευάστρια και τον σκηνοθέτη να δημιουργήσουν ένα υβρίδιο θεατρικό, ένα πλάσμα... Λοπεσαιξπηρικό, μεταμφιέζοντας τον Φλοριάνο σε Άμλετ και την Εριφύλη σε Οφηλία. Με την προσθήκη μιας «ερζάτς» τραγικής, φονικής τελικής σκηνής, που λειτούργησε, όμως, ως ουδετεροποιητής: ούτε ζεστό, ούτε κρύο. Καλό και χρήσιμο είναι κάποτε το μεταθεατρικό στοιχείο της μείξης, αλλά στην προκειμένη περίπτωση προέκυψε ένα αλλόκοτο, φοβάμαι, θεατρικό ον, ένας «κένταυρος», θα έλεγε, ίσως, ο Αριστοτέλης.
Αληθινό θέμα των «Τρελών» είναι το «παίγνιον» του «ζηλωτικού έρωτα». Ότι, δηλαδή, επιθυμούμε μέχρι τρέλας το αντικείμενο της ερωτικής επιθυμίας ενός άλλου! Αυτό, όμως, δεν διαφέρει από την παιδική, ναρκισσιστική φάση της καθηλωμένης στον εαυτό λίμπιντο... Οι «Τρελοί της Βαλένθια» έχουν, όπως είπαμε, αίσιο τέλος κωμωδίας. Οι «αρρωστοι από έρωτα» θεραπεύονται (;) ομοιοπαθητικά, με το ερωτικό ζευγάρωμα, μόλις δουν και αναγνωρίσουν το αληθινό τους ταίρι. Τέλος καλό, όλα καλά. Δεν αλληλοσφάζονται!
Έγραψαν σχετικά για τη ζηλωτική φύση της ερωτικής επιθυμίας («ο έρωτας είναι πάντα ζηλωτικός» και «επιθυμούμε πάντα το αντικείμενο της επιθυμίας ενός άλλου») σκαρώνοντας μια ολόκληρη μεταφροϋδική θεωρία («αντιοιδίπους») οι σύγχρονοι ψυχαναλυτές Ντελέζ και Γκουαταρί. Μεγάλη ανακάλυψη! Διαβάστε την ιστορία του «Αστόχαστου περίεργου» από τον «Δον Κιχώτη» (πρώτο μέρος, τέταρτο βιβλίο, κεφάλαια 23, 24) και θα δείτε ότι ο Θερβάντες... τα λέει όλα. Όπως και ο Σαίξπηρ στον «Κυμβελίνο». Με πρώτο διδάξαντα τον Βοκάκιο του «Δεκαήμερου», που και εκείνος «δανείζεται» το θέμα από λαϊκά παραμύθια και δημοτικά τραγούδια. (Βλ. τις κυπριακές παραλλαγές του «Άσματος του Μαυριανού»). Από το ίδιο ακένωτο φρέαρ αντλεί και ο Λόπε...
Οπωσδήποτε η παράσταση δεν κουράζει, οφείλω να το πω, παρά την κεκοσμημένη λογιότητα ύφους. Τέρπει, με τους γρήγορους ρυθμούς, την κινηματογραφική ροή των εικόνων, τις έξυπνες αφηγηματικές τεχνικές, την καλή μουσική (Χρήστος Γαλίτης), τους εξπρεσιονιστικούς φωτισμούς, τον ομαδικό μόχθο των ισοδύναμων συντελεστών της (Μιχάλης Καλαμπόκης Αλεξάνδρα Βουτζουράκη, Θωμάς Πανδής, Κέλλυ Ανυφαντή, Ίρις Δασκαλοπούλου, Γιώργος Δάσκαλος, Γιάννης Παπλωματάς, Γιώργος Αντωνόπουλος, Αντώνης Καραθανασόπουλος, Βασίλης Τριανταφύλλου, Χάρης Λεοντσίνι).
