Συνέντευξη
Η ομηρική Ιλιάδα που ετοιμάζονται να παρουσιάσουν ο Στάθης Λιβαθινός και η ομάδα του είναι ίσως η περισσότερο αναμενόμενη παράσταση του φετινού Φεστιβάλ Αθηνών. Χωρίς να φοβάται την πεντάωρη διάρκειά της, είναι έτοιμος να αναμετρηθεί με το καταγωγικό αυτό κείμενο της παγκόσμιας λογοτεχνίας μεταφέροντάς το στη θεατρική σκηνή. Όσο μπορεί να είναι ποτέ κανείς έτοιμος για το... ακατόρθωτο, όπως μας είπε γελώντας σε κάποιο από τα διαλείμματα των προβών. Για να προσθέσει αμέσως μετά: «Η εμπειρία είναι μοναδική, ασυνήθιστη και υπέροχη. Περνάω πάρα πολύ καλά, αλλά όλοι θα κριθούμε από το αποτέλεσμα... Είναι από τις λίγες φορές που οι πρόβες, που κάνουμε καθημερινά από τον Σεπτέμβριο, εκτός από μέρος μιας ενδιαφέρουσας δημιουργικής διαδικασίας, είναι, για μένα και τους ηθοποιούς, ένας προσωπικός πλουτισμός που δεν θα επαναληφθεί εύκολα».
Καταπιάνεστε με ένα έπος που στο επίκεντρό του έχει τον θυμό, την αγανάκτηση, τη βία και τον πόλεμο... Δεν περισσεύουν όλα αυτά στην εποχή μας;
Οι γέφυρες με την εποχή μας είναι πολλές και κοινές. Ο πόλεμος, η παράνοια των ανθρώπων, ο παραλογισμός της βίας, ο θυμός, η αγανάκτηση εμφανίζονται από την πρώτη λέξη του έπους: Μήνιν άοιδε θεά... Ο Όμηρος, χρησιμοποιώντας αυτή τη λέξη στην αρχή, την καθιστά θέμα του, αλλά ταυτόχρονα δεν αναμασά ποτέ ένα μοτίβο. Η σκέψη του έχει μια τρομερή διαλεκτική, συνεχή ροή και κίνηση. Είναι ο μάστορας του προτσές. Όταν θέτει ένα θέμα, το βλέπει αμέσως μετά στην εξέλιξή του και στην αλλοίωσή του. Έτσι ο θυμός δεν μένει θυμός, γίνεται μανία, παράνοια... Όμως όλα αυτά τα θέτει για να μιλήσει στο τέλος για κάτι άλλο, πολύ πιο ουσιαστικό και αναγκαίο σε κάθε εποχή, που είναι η κατανόηση μεταξύ των γενεών και των ανθρώπων. Γι' αυτό ο πόλεμός του δεν έχει τελικά ούτε νικητή ούτε ηττημένο.
Πρόκειται για μια βία διαφορετική από αυτήν των νεωτερικών κοινωνιών, που οδηγεί στον μηδενισμό, όπως μας δείχνει ο Ντοστογιέφσκι στους Δαιμονισμένους;
Στον Ντοστογιέφσκι έχουμε άλλο είδος ανθρώπου, μια πλευρά της ανθρώπινης ψυχής που για τον Όμηρο θα ήταν αδιανόητη. Όμως και εδώ, ίσως για πρώτη φορά σε τέτοιο βαθμό, ανακαλύπτεται ο πολύπλευρος άνθρωπος. Δεν είναι τα πράγματα άσπρο - μαύρο, καλό - κακό. Έχουν σαφές στίγμα οι άνθρωποι, αλλά τίποτε δεν είναι δεδομένο, είναι κι αυτοί παραδομένοι στη ροή των γεγονότων. Με αυτήν την έννοια, ο άνθρωπος είναι «πολύ θνητός» στον Όμηρο...
Πόσο ξένη είναι για μας η πραγματικότητα που περιγράφεται στην Ιλιάδα;
Μερικά στοιχεία μάς είναι μακρινά και ακατανόητα. Όμως η ουσία των πραγμάτων, όσοι παραμορφωτικοί καθρέφτες κι αν μεσολαβούν, είναι αναλλοίωτη. Ο Όμηρος χρησιμοποιεί την εποχή για την οποία μιλά σαν έναν θρύλο. Είναι η ηρωική εποχή, στην οποία επιστρέφει γιατί αποτελεί κοινό τόπο, γιατί τις ηρωικές πράξεις τις είχε ανάγκη η κοινωνία, η ψυχή του ανθρώπου για να αποκτήσει νόημα ύπαρξης. Ο θάνατος, η ευγένεια της ψυχής, η αξιοπρέπεια αναδεικνύονται σαν αναγκαίες πραγματικότητες.
Όμως, σαν γνήσιος καλλιτέχνης χρησιμοποιεί τις συνθήκες μιας εποχής για να πει κάτι δικό του. Δεν χρησιμοποιεί τον Τρωικό πόλεμο, δημιουργεί τον «Ιλιαδικό πόλεμο», όπως τον ονόμασε ο Δ. Μαρωνίτης. Άλλωστε δεν πρόκειται παρά για 53 μέρες πολέμου, τέσσερις μάχιμες μέρες όλες κι όλες, αλλά με πόσα σημαντικά γεγονότα, κι όλα αυτά για να ειπωθεί το ουσιώδες στο τέλος: «Αν τελικά έχουμε ανάγκη τον πόλεμο, θα πολεμήσουμε ξανά».
Χρησιμοποιείτε συχνά λογοτεχνικά κείμενα στις θεατρικές σας παραστάσεις. Είναι αυτός ένας πιο πρόσφορος τρόπος να μιλήσετε για το σήμερα;
Ως άνθρωπο του θεάτρου με ενδιαφέρει να μιλάω στην εποχή μου με οποιονδήποτε τρόπο. Η Ιλιάδα συμπυκνώνει τις εμπειρίες αιώνων, όμως σε μια θεατρική παράσταση δεν με νοιάζει να προσεγγίσω το κείμενο καθεαυτό, αλλά να μιλήσω για την εποχή μου. Πιστεύω ότι πολλά επίπεδα θα χαθούν στην παράστασή μου. Ελπίζω να αναδειχθούν κάποια άλλα.
Άλλωστε δεν ξέρω αν ο Όμηρος προσφέρεται για το θέατρο. Κάνω ένα πείραμα, με τεράστια ρίσκα, για να βρω τι είναι αυτό που αντιστοιχεί στο επικό είδος, ποιος είναι ο «επικός ρεαλισμός»... Με ενδιαφέρει επίσης η υπόσταση του ραψωδού ως μονάδας στην τέχνη, ως προάγγελου του ηθοποιού, τα μοναδικά μοτίβα, πώς μπορούν να μεταφερθούν και αν έχουν λόγο ύπαρξης στο θέατρο.
Θεωρείτε ότι η παράσταση της Ιλιάδας θα είχε απήχηση στο διεθνές κοινό;
Το πιστεύω απόλυτα. Όμως πρώτα με ενδιαφέρει να δω οι δικοί μου πώς θα το καταλάβουν. Δεν ξεκινάω υπολογίζοντας πώς θα το δουν οι Εγγλέζοι, οι Γιαπωνέζοι και οι Γερμανοί. Με ενδιαφέρει αυτό που κάνω να περνάει στη δική μου γλώσσα, να ακούγεται στα ελληνικά. Να συγκινήσει και να αγγίξει τους ανθρώπους της χώρας μου. Αν συμβεί αυτό, τότε μπορεί να έχει ενδιαφέρον και για άλλους.
Δουλεύετε εδώ και αρκετά χρόνια με έναν σταθερό πυρήνα ηθοποιών. Τι είναι αυτό που τους κάνει ομάδα και όχι έναν θίασο όπως οι άλλοι;
Καταρχήν το ήθος τους, δηλαδή ο τρόπος συμπεριφοράς τους στο θέατρο, στη δουλειά και απέναντι στους νεότερους ηθοποιούς της ομάδας. Πρόκειται για ανθρώπους που είναι βαθύτατα καλλιτέχνες, ταλαντούχοι και απολύτως συνεπαρμένοι με την ιδέα του θεάτρου, με τους οποίους μας συνδέει ένα κοινό όραμα. Η σύμπνοια, η ομαδικότητα και η συλλογικότητα στον τρόπο δουλειάς νομίζω ότι διακρίνει αυτήν την ομάδα και της δίνει ένα πραγματικό νόημα. Είναι όλοι τους πλέον περιζήτητοι στο θέατρο, παρόλα αυτά ο τρόπος που ερευνούν τα κείμενα, που εργάζονται ακούραστα, που μοιράζονται τις χαρές της δουλειάς και η πίστη σε αυτό που κάνουν τους ξεχωρίζει. Αυτό τους καθιστά άξιους συνεργάτες και ανθρώπους που όχι μόνο θέλουν να προχωρήσουν μέσα από εμένα, αλλά ταυτόχρονα με προχωράνε, κι ας ξεκίνησαν ως μαθητές μου.
Είναι γνωστό ότι το όνομα του Στάθη Λιβαθινού ακούστηκε συχνά ως υποψήφιο για την καλλιτεχνική διεύθυνση του Εθνικού Θεάτρου, μολονότι, όπως λέει, «κανένας δεν μίλησε μαζί μου». Ρωτήσαμε λοιπόν πώς είδε τις εξελίξεις στην ηγεσία της πρώτης κρατικής μας σκηνής: «Το ότι δεν βρίσκομαι στο Εθνικό δεν σημαίνει ότι εύχομαι την αποτυχία του θεσμού, κάτω από οποιαδήποτε διεύθυνση. Αντιθέτως, εύχομαι στο Εθνικό και σε όλη την ομάδα που το αναλαμβάνει καλή επιτυχία. Τίποτε άλλο».
ΟΜΗΡΟΥ ΙΛΙΑΔΑ. Μετάφραση: Δ.Ν. Μαρωνίτης. Σκηνοθεσία: Στάθης Λιβαθινός. Σκηνικά - Κοστούμια: Ελένη Μανωλοπούλου Μουσική: Λάμπρος Πηγούνης. Ερμηνεία: Λευτέρης Αγγελάκης, Αργυρώ Ανανιάδου, Βασίλης Ανδρέου, Δημήτρης Ήμελλος, Νίκος Καρδώνης, Νεφέλη Κουρή, Γεράσιμος Μιχελής, Διονύσης Μπουλάς, Γιάννης Παναγόπουλος, Μαρία Σαββίδου, Χρήστος Σουγάρης, Άρης Τρουπάκης, Αμαλία Τσεκούρα, Γιώργος Τσιαντούλας, Γιώργος Χριστοδούλου - Kρουστά: Μανούσος Κλαπάκης. ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΑΘΗΝΩΝ, ΠΕΙΡΑΙΩΣ 260, Κτίριο Δ, 4-8 Ιουνίου.
