Αντίθετα με άλλους πεζογράφους της γενιάς του '30 που έχουν σχεδόν ξεχαστεί, ο Καραγάτσης δείχνει μια εκπληκτική αντοχή στον χρόνο. Πού, άραγε, οφείλεται αυτό; Η απάντηση δεν είναι εύκολη ούτε μονοσήμαντη. Καταρχάς η γραφή του είναι «λαϊκή» με την ουσιαστική σημασία του όρου. Και ο ρεαλισμός του δεν είναι του συρμού. Εξηγούμαι. Όχι μόνο δεν μιμείται δουλικά τον νατουραλισμό του Ζολά και τον ψυχολογισμό του Φλωμπέρ, όπως είπαν πολλοί, αλλά βρίσκεται στους αντίποδες. Ο αισθησιασμός που διέπει τα κείμενά του είναι αρχαϊκής μορφής, παγανιστικός και ειδωλολατρικός, ανάλογος με τον αισθησιασμό του Παπαδιαμάντη. Ο έρως, και για τους δύο (σταχυολογώ την εμβληματική φράση του Σκιαθίτη: «Το δρεπανηφόρον έρως - θέρος»), δεν είναι ένα ρομαντικό συναίσθημα, είναι, πριν από όλα, σάρκα. Είναι μια τρομερή δύναμη της φύσης που ξεσπά κάποτε ακράτητη, σαρώνοντας τα πάντα στο πέρασμά της. Ιδίως, ο έρωτας της γυναίκας, που εύκολα μεταπίπτει σε παρόρμηση θανάτου. Με αυτήν την έννοια η «Μαρίνα» της Μεγάλης Χίμαιρας δεν είναι μόνο μια μεταλλαγμένη «Μήδεια», όπως έχει επισημανθεί, είναι και μια παραπλανημένη «Φόνισσα», που θα βρει υγρό θάνατο, «μεταξύ της θείας και της ανθρωπίνης δικαιοσύνης».
Την ίδια αντίληψη για τον έρωτα συναντάμε στον Όμηρο, στους τραγικούς και στα δημοτικά μας τραγούδια. Το αίσθημα ενοχής απέναντι στη σωματικότητα, που γέννησε και καλλιέργησε ο δυτικός κυρίως χριστιανισμός, άφησε, ως φαίνεται, αλώβητη την ελληνική λαϊκή ψυχή, ώστε να μπορεί «να αρπάζει τον πόθο απ' την ουρά», κατά τη ρήση του Πάμπλο Πικάσο, που αντλεί τις εικόνες του από τις ίδιες μαύρες μεσογειακές ρίζες. Εδώ, κάτω απ' το κάθετο φως του καλοκαιριού, τίποτα δεν μπορεί να κρυφτεί και η σάρκα γίνεται διαφανής. «Όλα γυμνά τριγύρω μας, όλα γυμνά εδώ πέρα... Εδώ τα πάντα ξέστηθα κι αδιάντροπα λυσσάνε. Αστέρι είν' ο ξερόβραχος και το κορμί φωτιά 'ναι... » (Παλαμάς). Πώς να το αντέξει αυτό μια ξένη, μια Γαλλίδα, αμάθητη στο καθαρό φως, μεγαλωμένη με τα νάματα του σεμνότυφου ευσεβισμού και του πουριτανικού ορθολογισμού;
Αυτό είναι το θέμα του μυθιστορήματος του Καραγάτση Η Μεγάλη Χίμαιρα, που διαδραματίζεται στην εποχή του μεσοπολέμου. Με πρόσχημα την περίπτωση μιας ξένης, μιας Γαλλίδας που το ελληνικό φως την «έκαψε», θηρεύει τα αιώνια. Αγγίζει την αμαρτωλή και αγνή συνάμα, δαιμονική λαϊκή ψυχή, που δεν «χωράει» σε μεσοβέζικες καταστάσεις και που αναγνωρίζει ακόμη τους ήρωές του ως «σάρκα του».
Η παράσταση του θεάτρου «Πορεία» (θεατρική διασκευή Στρατή Πασχάλη, σκηνοθεσία Δημήτρη Τάρλοου, κίνηση - χορογραφία της Ζωής Χατζηαντωνίου) είναι μια πιστή φωτογραφική απεικόνιση της ευημερούσας αστικής συριανής κοινωνίας του μεσοπολέμου. Αλλά το μυθιστόρημα του Καραγάτση δεν είναι φωτογραφία. Η διεισδυτική ματιά του φθάνει κάτω από την επιφάνεια, εκεί όπου πάλλει η αληθινή ζωή. Περισσότερο «θέατρο» διέθεταν, μπορώ να πω, τα ωραία κινηματογραφικά του Χρήστου Δήμα, απ' τη λοιπή παράσταση που ακολουθούσε νοσταλγικούς, νεορεαλιστικούς ρυθμούς. Ο χορός στο σπίτι των Ρεΐζηδων δόθηκε ως κοινή χοροεσπερίδα, ενώ είναι παρωδία όπερας «μπαρόκ», με εφιαλτικό τέλος. Τα σκηνικά - κοστούμια εποχής της Ελένης Μανωλοπούλου δεν βοηθούσαν για να βγούμε από το τέλμα του χρόνου. Η ρεαλιστική διδασκαλία των ρόλων, όχι απόλυτα σωστή επιλογή. Το κλίμα του έργου είναι ονειρικό. Οι φωτισμοί του Αλέκου Αναστασίου στηρίζουν τη σκηνοθεσία και η μουσική της Κατερίνας Πολέμη προσθέτει το στοιχείο του απροόπτου.
Στο δεδομένο πλαίσιο, οι ηθοποιοί έδωσαν ό,τι μπορούσαν καλύτερο. Η Αλεξάνδρα Αϊδίνη, με θεατρικό ένστικτο γερό, μπόλιασε τη Μαρίνα με όνειρο και την πήγε πέρα. Ο Νίκος Ψαρράς (Γιάννης) στάθηκε εκεί ακριβώς όπου τον όρισε η σκηνοθεσία, στον ρόλο ενός «πλεϊμπόι με σημασία». Ο Όμηρος Πουλάκης (Μηνάς), με την έξοχη «πινελιά» του τέλους, κερδίζει κάτι περισσότερο από φευγαλέες εντυπώσεις. Η Σοφία Σεϊρλή είναι μια «γεμάτη» Ρεΐζενα και η Αλίκη Αλεξανδράκη δίνει τη «λαϊκή» Αννεζώ ως ηρωίδα τραγωδίας. Η Ηλιάνα Μαυρομμάτη και στους δύο της ρόλους, στέρεη. Σε έναν απρόοπτο περιπαικτικό ρόλο - φλασιά... ως είδωλο του συγγραφέα, σοβαρός και λυπημένος ο Δημήτρης Τάρλοου, μεταμορφωμένος.
