Η Ελένη του μύθου στοιχειώνει πάντα τα έργα του Ευριπίδη, είτε πρωταγωνιστεί σε αυτά, είτε προβάλλει ο ίσκιος της πίσω από τους άλλους ήρωες. Ακόμη και στις «Φοίνισσες» που ανήκουν οργανικά σε άλλο κύκλο, ο ποιητής κατορθώνει να δηλώσει εμμέσως την παρουσία της. Το επεισόδιο της «τειχοσκοπίας» έρχεται κατ' ευθείαν από την «Ιλιάδα». Σε αυτήν, η Ελένη «θαυμάζει» από το ύψος του τείχους της Τροίας τους αγέρωχους Αργείους πολεμιστές. Στις «Φοίνισσες» ο Ευριπίδης υποκαθιστά την ένοχη Ελένη με την αγνή Αντιγόνη, μικρό και άπραγο κορίτσι ακόμη. Για να την επαναφέρει στο τέλος του έργου, με τη μορφή της ώριμης Αντιγόνης, που καλά γνωρίζουμε. Μια μόνο νύχτα φόνου και τρόμου στάθηκε αρκετή για να την κάνει αυτή που είναι. Με αυτό το νόμιμο τέχνασμα ο Ευριπίδης προσημειώνει, πίσω απ' το προσωπείο της Αντιγόνης, τη μεταμόρφωσή της Ελένης από ιέρεια της ρήξης σε θεά της συμφιλίωσης, που θα «εξοφλήσει» με την τραγωδία του «Ελένη».
«Ελένη», το έχω ξαναγράψει, είναι η αποκατάσταση της «φιλότητας» και η καταδίκη του «νείκους» μέσα στην ψυχή του ανθρώπου. «Ελένη» είναι η αρχή του έρωτα απέναντι στην αρχή του θανάτου, θα έλεγε σήμερα ο Φρόυντ. Ο Ευριπίδης δεν αποκαθιστά μόνο τη λαβωμένη φήμη μιας γυναίκας, αλλά προάγει την ίδια την τραυματισμένη ουσία του ανθρώπου σε αξία καθολική. Δεν συνάδει διόλου με την άποψη των σοφιστών για τον άνθρωπο ως (ποσοτικό) μέτρο αξίας, ερήμην της ομορφιάς του κόσμου. Αντίθετα, την απορρίπτει. Ζητάει, ξανά και πάλι, πίσω, την κλεμμένη του ομορφιά. Δεν πρόκειται, όμως, για την ομορφιά ως αισθητική και μόνο κατηγορία, κάτι που οι αρχαίοι αγνοούσαν. Ελένη = καθολική ομορφιά = αρετή. ΄Ερωτας = η ομορφιά του κόσμου ακέραιου, πέραν των επί μέρους μορφών του. Κάτι που πρέπει να μας γίνει βίωμα σήμερα, σε μια εποχή έκπτωσης του ανθρώπου μέσα στο άσχημο. Την ώρα που επωάζεται το αυγό του φιδιού, που η ασχήμια γέννησε. Δεν πρόκειται για τραγικωμωδία λοιπόν, αλλά για μια αμφίσημη τραγωδία που κάθεται μέσα μας -όπως ο έρωτας- και γελάει. Τέτοιο πρέπει να είναι το γέλιο της Ελένης, όχι ειρωνικό, αλλά αναστάσιμο.
Τι κατάλαβε από την «Ελένη» ο νέος σκηνοθέτης Δημήτρης Καραντζάς στην Επίδαυρο; Όχι πολλά, φοβάμαι! Με αφορμή το έργο του Ευριπίδη, που εξέλαβε ως παρωδία της τραγωδίας, ασχέτως όσων λέει στις συνεντεύξεις του, θέλησε να παρωδήσει τον κλασικιστικό τρόπο ανεβάσματος των τραγικών. Για να συνεχισθεί το πράγμα ως παρωδία κωμειδυλλίου, σε περισπούδαστο, μελοδραματικό ύφος μπουλουκιού. Όχι από σκηνοθετική άποψη, πιστεύω, αλλά εξ ανάγκης, επειδή δεν του έβγαινε αλλιώς! Για να παρωδήσεις κάτι, πρέπει να κατέχεις τους κώδικές του!
Πέραν του προφανώς οξύμωρου σχήματος, παρωδία της παρωδίας, τίθενται σοβαρότατα θέματα αισθητικής, φωνητικής και υποκριτικής. Ο λόγος δεν έφθανε στο κοίλο και οι μορφές, αδούλευτες, παρέπαιαν, έσβηναν, μέσα στον χώρο του υπαίθριου θεάτρου. Οι σκοπίμως «άτσαλες» χειρονομίες των άπειρων ηθοποιών (κίνηση της Σταυρούλας Σιάμου) αποσπούσαν εκβιαστικά το νευρικό και αμήχανο γέλιο μιας μερίδας των θεατών. Το «τρεχαλητό» τους παρέπεμπε σε άσκηση πρωτοετών σπουδαστών Δραματικής Σχολής. Τη μείξη των χορικών με τα διαλογικά ποιος την σκέφτηκε; Μια Ελένη με μουστάκι αποτέλεσε την τραγελαφική κορύφωση του όλου δράματος. Η ανύπαρκτη σκηνογραφία υποδυόταν την άποψη (Ιωάννα Τσιάμη), η μουσική του Ανρί Κεργκομάρ «φτωχή», και οι φωτισμοί του Αλέκου Αναστασίου σχεδόν ανύπαρκτοι. Η μετάφραση του Δημήτρη Δημητριάδη «απρόσεκτη». Π.χ., δεν λέμε: «Η Ελένη στον τάφο», μια έκφραση που παραπέμπει σε νεκρή. Λέμε: «Η Ελένη επάνω στο μνημείο», μια έκφραση που παραπέμπει στην ικέτιδα. Για τους ρόλους, θα ήταν εντελώς ανώφελο να μιλήσω. Σέβομαι τον κόπο των νέων παιδιών που συμμετείχαν ως απλοί ναύτες σε αυτήν τη «γαλέρα». Αλλά κάτι γράφει ο Αισχύλος επ' αυτού, στους «Επτά επί Θήβας». Καλό είναι να το ψάξουν. (Χαρά Ιωάννου, Ιωάννα Κολιοπούλου, Αντώνης Πριμικύρης, Δημήτρης Σαμόλης, Γιάννης Κλίνης, Άρης Μπαλής, Θύμιος Κούκιος, Ελίνα Ρίζου, Ευδοξία Ανδρουλιδάκη).
