Μια οπερέτα, την Κόρη της καταιγίδος του Θεόφραστου Σακελλαρίδη, που παρουσιάζει ένα εναλλακτικό σχήμα μουσικού θεάτρου, οι Όπερες των Ζητιάνων, υποδέχεται την εορταστική περίοδο το Δημοτικό Θέατρο Πειραιά, στον "φυσικό" της χώρο, χωρίς να χάσει κανένα από τα απόλυτα επίκαιρα στοιχεία της, όπως λέει ο Χαράλαμπος Γωγιός, που αποκατέστησε το μουσικό υλικό και έχει τη μουσική διεύθυνση της ορχήστρας. Λίγο πριν την παρουσίαση στο Βερολίνο της περσινής επιτυχίας της ομάδας Air Rossini ή Είμαστε το 1%, μια ανελέητη μουσική σάτιρα της οικονομικής ελίτ, ο μουσικοσυνθέτης μιλάει για την παράσταση στο ΔΘΠ, θαυμάζοντας μάλιστα για "το θάρρος τους να πειραματιστούν με πράγματα λίγο ασυνήθιστα!"
Συνέντευξη στον Σπύρο Κακουριώτη
* Μιλήστε μας λίγο για την Κόρη της καταιγίδος... Πρόκειται για ένα λησμονημένο έργο;
Ο Σακελλαρίδης είναι, κατά κοινή ομολογία, ο σημαντικότερος δημιουργός αυτού του παρεξηγημένου είδους, της ελληνικής οπερέτας. Η Κόρη της καταιγίδος είναι γραμμένη αμέσως μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, πιστή μεταφορά μιας γαλλικής φάρσας στα καθ' ημάς. Παρουσιάστηκε τον Ιούλιο του 1923 στο θέατρο Πανελλήνιον με μεγάλη επιτυχία, παίχτηκε αρκετά και, όπως η πλειονότητα των έργων οπερέτας, εξαφανίστηκε μετά τον πόλεμο.
* Αυτό σημαίνει ότι τεκμήρια για τα έργα αυτά δεν σώζονται;
Σώζεται ένας πολύ μεγάλος αριθμός, αυτό όμως δεν σημαίνει ότι είναι προσβάσιμα. Το Αρχείο Σακελλαρίδη βρίσκεται στο Θεατρικό Μουσείο. Εκεί αναζητήσαμε το υλικό το 2011, μετά όμως το Μουσείο έκλεισε, έτσι σήμερα πλέον δεν είναι προσβάσιμο, μαζί με δεκάδες έργα του Σακελλαρίδη και άλλο πολύτιμο υλικό. Ένα άλλο μεγάλο κομμάτι βρίσκεται στο Αρχείο της ΕΡΤ, το οποίο επίσης δεν είναι προσβάσιμο πια... Πάνω που άρχισε να κινείται η σχετική έρευνα, αναγκαστικά θα σταματήσει μετά το κλείσιμο των δύο αυτών συλλογών.
* Τι σας έλκει σε αυτό το είδος του μουσικού θεάτρου;
Αν δεν κατανοούμε το χθες, είναι δύσκολο να κατανοήσουμε το σήμερα. Μετά τη γενιά του '30, ουσιαστικά θεωρήθηκε ελληνικό ό,τι έχει ρίζες στον λαϊκό πολιτισμό. Αυτό όμως δεν ανταποκρίνεται σε ό,τι πραγματικά συνέβαινε. Η Ελλάδα ήταν πάντα ένα μεγάλο χωνευτήρι. Από τη στιγμή που επικράτησε το ιδεολόγημα ότι ελληνικό είναι μόνο το λαϊκότροπο, όλη αυτή η κληρονομιά απαξιώθηκε και το αποτέλεσμα ήταν να γίνουμε καλλιτεχνικά μονόφθαλμοι. Ειδικά η παράδοση του αστικού μουσικού θεάτρου, με κορωνίδα την οπερέτα του Μεσοπολέμου, πατά σε δυτικά πρότυπα, αλλά ο τρόπος που τα αφομοιώνει είναι μοναδικός, χαρακτηριστικός για τη μεσοπολεμική κοινωνική συνείδηση και εξαιρετικά δημιουργικός.
* Το έργο έριχνε μια κριτική ματιά στην εποχή του;
Στο ελληνικό αστικό μουσικό θέατρο τα έργα διαδραματίζονται στο απόλυτο τώρα, που παρουσιάζεται χωρίς διάθεση εξωραϊσμού ή εξιδανίκευσης, αλλά με τρομερά δηκτική ματιά σχετικά με τις κοινωνικές παθογένειες. Η τολμηρότητα της θεματολογίας κάποτε σοκάρει, φανερώνοντας μια πολύ ζωντανή αυτοσυνείδηση. Η μουσική της οπερέτας μπορεί να μην είναι η μουσική που θα θέλαμε να έχουμε, όμως πραγματικά ρίζωσε στον ελληνικό αστικό πολιτισμό.
* Η δική σας ματιά πάνω στο έργο δεν αφορά κάποια νοσταλγική αναβίωση, υποθέτω...
Σεβόμαστε την ίδια την οδηγία του πρωτοτύπου, που στην πρώτη σελίδα γράφει: «Εποχή: Σύγχρονος». Οι προσπάθειες αναβίωσης του είδους έγιναν πάντα μέσα από μια νοσταλγική ματιά, που μας θυμίζει την παλιά καλή εποχή, όταν η αστική Αθήνα ήταν ωραία κ.λπ. Κι όμως, τα έργα αυτά καταδεικνύουν την παθογένεια της εποχής τους. Αυτό που προσπαθούμε να κάνουμε είναι να «προσγειώσουμε» το υλικό εκεί που ανήκει, απαλλάσσοντάς το από κάθε νοσταλγική συμπαραδήλωση και να το αντιμετωπίσουμε τόσο ως ιστορική μαρτυρία όσο και ως κατάδειξη πολιτιστικών φαινομένων που αφορούν την οικογένεια, τον γάμο, τη συζυγική πίστη. Η μοναδική ουσιώδης διαφορά είναι πως το έχουμε μεταφέρει από το αστικό στο μικροαστικό περιβάλλον.
* Σε σχέση με την παράσταση στο Φεστιβάλ Αθηνών θα υπάρχουν διαφοροποιήσεις;
Τώρα βάζουμε την οπερέτα στο σπίτι της, σε ένα θέατρο με ιταλική σκηνή, αψίδα προσκηνίου, τάφρο ορχήστρας, μικρότερο και πιο εστιασμένο σκηνικό χώρο. Αυτό απαιτεί διαφορετική διαρρύθμιση, αλλά και διαφορετική προσέγγιση στον ήχο: θα παρουσιαστεί χωρίς μικρόφωνα, όπως ήταν αρχικά. Η βασικότερη διαφορά όμως είναι ότι τώρα θα χρησιμοποιήσουμε την πρωτότυπη ενορχήστρωση, για πλήρη συμφωνική ορχήστρα και χορωδία, τα μέλη των οποίων συμμετέχουν εθελοντικά.
* Τα τελευταία χρόνια βλέπουμε να πληθαίνουν οι ανεξάρτητες ομάδες λυρικού θεάτρου. Πού το αποδίδετε αυτό;
Πριν την οικονομική κρίση οι λόγοι ήταν κυρίως αισθητικοί. Προσπαθώντας να βρούμε ένα μοντέλο παραγωγικής διαδικασίας που να επιτρέπει πειραματισμούς, με αισθητική ευελιξία, έπρεπε να κινηθούμε έξω από τους οργανωμένους φορείς και τις μεγάλες φόρμες. Όταν προστέθηκε και η οικονομική κρίση, δεν υπήρχε άλλος τρόπος. Οι αμοιβές πλέον έχουν ελάχιστες διαφορές από τα θεσμικά θέατρα και οι ομάδες πολλαπλασιάστηκαν εντυπωσιακά. Πιστεύω πως ζούμε ένα «νέο κύμα» ανεξάρτητης όπερας στην Ελλάδα, που αναγνωρίζεται ήδη και στο εξωτερικό.
* Όμως παρά την κριτική σας στο "ιδρυματοποιημένο θέαμα", όπως το χαρακτηρίζετε, ανακοινώθηκε η συνεργασία σας με την ΕΛΣ όταν μεταστεγαστεί στη νέα της έδρα.
Από τις εφημερίδες έμαθα ότι ανακοίνωσαν την πρόθεσή τους να εντάξουν κάτω από την ομπρέλα τους προσπάθειες σαν τη δική μας. Θα εξαρτηθεί από τους πραγματικούς όρους συνεργασίας, την κατεύθυνση κ.λπ. Σας διαβεβαιώ πάντως ότι στη δική μας ομάδα ποτέ δεν κάναμε κάτι με απώτερο στόχο να συνεργαστούμε με τους θεσμικούς φορείς. Η δική μου δουλειά, τουλάχιστον, ιδίως τα τελευταία χρόνια, προσπαθεί να έχει μια πολύ σαφή ιδεολογική και πολιτική διάσταση, η οποία δεν συμβαδίζει πάντα με την έννοια της θεσμικότητας.
info
Η ΚΟΡΗ ΤΗΣ ΚΑΤΑΙΓΙΔΟΣ του Θεόφραστου Σακελλαρίδη. Μουσική διεύθυνση: Χαράλαμπος Γωγιός. Σκηνοθεσία: Αλέξανδρος Ευκλείδης. Αναβίωση σκηνοθεσίας: Αγγέλα Σαρόγλου. Σκηνικό-κοστούμια: Κωνσταντίνος Ζαμάνης. Ερμηνεύουν: Δημήτρης Ναλμπάντης, Βάσια Ζαχαροπούλου, Πένυ Δεληγιάννη, Μαρισία Παπαλεξίου, Κωστής Ρασιδάκις, Ιωάννα Φόρτη, Ελένη Λιώνα, Χρήστος Κεχρής, Σοφιάννα Θεοφάνους. Συμμετέχουν μέλη της Αθηναϊκής Συμφωνικής Ορχήστρας Νέων και το Πειραϊκό Φωνητικό Σύνολο Libro Coro. ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟ ΠΕΙΡΑΙΑ, 25-26, 28-30/12, 1-2, 4-6/1.
