Η ιδιοφυία του Σαίξπηρ στον «Έμπορο», συνίσταται σε αυτό: γράφει μια «μαύρη κωμωδία» που με το ένα πόδι της πατά στον παλιό κόσμο που φεύγει και με το άλλο στους επερχόμενους νέους καιρούς. Ο «Έμπορος» διαθέτει δυο δομές, μια μυθική, μεσαιωνική, με πυρήνα της τη βουλιμία του «δράκου», τοκογλύφου Σάυλοκ (το όνομά του σημαίνει «κλειδωμένη αιδώς») για ανθρώπινο κρέας... Και μια αναγεννησιακή ρεαλιστική, «λογική» δομή, που εκθέτει ψύχραιμα και νηφάλια γεγονότα, καταστάσεις, διαγράφει χαρακτήρες, ήθη, συμπεριφορές. Με καταληκτικό σημείο τη δίκη της τέταρτης πράξης, οι δύο δομές του έργου συγκλίνουν και συναντώνται. Ο εβραίος τοκογλύφος (Σάυλοκ) και ο Βενετσιάνος χριστιανός έμπορος (Αντόνιο) είναι δύο ρόλοι που αλληλοσυμπληρώνονται για να γίνουν στο τέλος ένας· όχι μόνο χωρίς Αιδώ, αλλά στο εξής και χωρίς Δίκη! Το γράμμα του νόμου που επικαλείται ο δράκος - τοκογλύφος και καλείται να εφαρμόσει ο δόγης - δικαστής δεν κάμπτεται στο τέλος από το έλεος και από την επιείκεια, γενικές αρχές του δικαίου, αλλά μόνο από ένα νομικίστικο τέχνασμα, ένα τυπολατρικό σόφισμα... Και το έργο κλείνει, έτσι, με ένα κρίσιμο ερωτηματικό. Το «παιχνίδι» της σύντομης πέμπτης πράξης αφήνει τους νικητές μετέωρους, να γιορτάζουν αμέριμνοι το πανηγύρι της κατακτημένης ελευθερίας και του έρωτά τους... Ο μόνος που έχει συνείδηση των καινούργιων δεσμών που φθάνουν, ο μόνος που ακούει τον υπόγειο ξέφρενο καλπασμό του νέου, τοκογλυφικού καπιταλισμού, είναι ο Σάυλοκ. Γι' αυτό είναι η πτώση του πολύ μεγάλη. Γι' αυτό μένει στο τέλος μόνος, αποδιοπομπαίος. Γι' αυτό είναι τραγικό πρόσωπο. Ο Σαίξπηρ έβλεπε πολύ μακριά, ως την εποχή μας και ακόμη πιο πέρα.
Στην ωραία μετάφραση του Μίνου Βολανάκη (που εκδίδεται για πρώτη φορά στο πρόγραμμα), με τα όμορφα σκηνικά - κοστούμια (Πάτσας, Μετζικώφ), ο Σπύρος Ευαγγελάτος έστησε μια ευανάγνωστη, δουλεμένη, λιτή παράσταση σε ύφος «σπουδής» της Αναγέννησης, κατά προτίμηση Leonardo Da Vinci, με ιστορική προοπτική, ημιφωτισμένο βάθος, μορφές κιαροσκούρο. Κύριο προσόν της, οι πολύ καλές υποκριτικές.
Ο Νικήτας Τσακίρογλου (Σάυλοκ) δεν παίζει μόνο με την άφθαστη τεχνική του, αλλά «πνευματώνει» επίσης τον ρόλο, του εμφυσά ψυχή. Ένα πραγματικό αριστούργημα ενός «μαιτρ». Θα πρέπει οι νέοι ηθοποιοί οπωσδήποτε να τον δουν.
Ο Λάζαρος Γεωργακόπουλος δίνει «γεμάτα» τον μελαγχολικό και ερωτευμένο «έμπορο - ιππότη», Αντόνιο. Η Μαρία Σκουλά (Πόρσια) είναι, όπως πάντα, εντελώς βυθισμένη σε αυτό που κάνει. Ο Μάξιμος Μουμούρης ένας καλός και αναγνωρίσιμος «Μπασάνιο». Ο Δημήτρης Καραμπέτσης, ένας άψογος δόγης - Πόντιος Πιλάτος. Ο Θανάσης Κουρλαμπάς, ένας καίριος Γκρατσιάνο - αναδυόμενο μεσαίο στέλεχος της «Γαληνοτάτης Δημοκρατίας». Η Τζίνη Παπαδοπούλου (Νερίσα), με ευγένεια υποκριτική και σκηνική χάρη. Η Χριστιάννα Μαντζουράνη (Τζέσικα) διαθέτει πρόσωπο, πάτημα, γερή παρουσία. Ο Γιώργος Ψυχογιός δίνει αδρά τους δυό του ρόλους (Σπανιόλος πρίγκηπας και εβραίος Τουμπάλ). Ο Γεράσιμος Σκαφίδας (πρίγκηπας του Μαρόκου, φύλακας)... ένας πληθωρικός Ανατολίτης. Απολαυστικός ο αεικίνητος «Λάνσελοτ» του Παντελή Δεντάκη. Ικανοποιητικοί οι Θωμάς Γκαγκάς (Σολάνιο, Γέρο - Γκόμπο), Κώστας Κορωναίος (Λορέντζο, ακόλουθος).
*
Στο «Θέατρο Αθηνών» επισημαίνω μια πραγματικά ενδιαφέρουσα... ελληνική εκδοχή των «Ευτυχισμένων ημερών» του Μπέκετ... σε κωμική παραλλαγή, με χιούμορ ντόπιο, βαλκανικό αντί του βρετανικού και με αρκετό αυτοσαρκασμό. Είμαι από εκείνους που υποστηρίζουν ότι τα έργα του Μπέκετ είναι πρώτα από όλα κωμωδίες και ύστερα ο,τιδήποτε άλλο. Πρόκειται για τον σπαρταριστό μονόλογο της Ελένης Γκασούκα... με τίτλο: «Εγώ η Γωγώ». Το σκηνοθέτησε η ίδια απολαυστικά, με την χαρισματική Ελισάβετ Κωνσταντινίδου, που «πλέκει δαντέλα», κυριολεκτικά, τον ομώνυμο ρόλο. Και με την ελπιδοφόρο, βουβή παρουσία του νεότατου Νίκου Πιζάνη. Σκηνικά - ενδυματολογική επιμέλεια της Μαρίας Φιλίππου, φωτισμοί Κατερίνας Μαραγκουδάκη, μουσική επιμέλεια Πάνου Σουρούνη. Το συστήνω, σαν ένα κωμικό ξανάσασμα στη βαρβαρότητα των καιρών μας.
