Του Λέανδρου Πολενάκη
Όταν πρωτοπαρουσιάστηκε το 1981 ο "Γάμος” στο "Θέατρο Τέχνης” σε σκηνοθεσία του Κάρολου Κουν, αιφνιδίασε το κοινό και δίχασε την κριτική, μεγάλο μέρος της οποίας το εξέλαβε ως "φωτογραφική”, νατουραλιστική απεικόνιση ενός "Δράματος τιμής”.
Όπου ο "πατέρας - αφέντης” ξεπλένει την πληγωμένη τιμή του πρώτα με το αίμα της βιασμένης κόρης του, την οποία σπρώχνει σε αυτοπυρπόληση, και ύστερα με μια μακάβρια τελετή γάμου του ετοιμοθάνατου, καμένου θύματος, με τον θύτη, που "σκεπάζει”, κουκουλώνει οριακά το σκάνδαλο.
Ωστόσο το έργο βάζει το μαχαίρι βαθύτερα στην πληγή. Μέσα στον "Γάμο” τρέχουν ταυτοχρόνως δύο "σενάρια”. Το ένα είναι όπως περιγράψαμε πιο πάνω. Το δεύτερο είναι η ανατομία ενός βιασμού και όσα έπονται: ένας δεύτερος "βιασμός” του θύματος από την οικογένεια, την κοινωνία, τους θεσμούς.
Αληθινό θέμα του έργου, άρα, δεν είναι μόνο ο γάμος, είναι κυρίως ο βιασμός. Ένα έγκλημα ειδεχθές, τόσο παλιό όσο ο κόσμος. Και ο κανιβαλικός τρόπος με τον οποίο τον αντιμετωπίζει σήμερα ακόμα η "απελευθερωμένη”, δήθεν, εποχή μας.
Το θέατρο του Ποντίκα εγγράφεται στην κεκαμμένη επιφάνεια μιας φυσικής γλώσσας, με λέξεις που εκθέτουν τα πράγματα στη στιγμιαία λάμψη τους, όταν ονοματίζονται για να υπάρξουν ακαριαία, πέφτοντας ανάμεσα στο μιλημένο και το αμίλητο στοιχείο της γλώσσας.
Διακρίνουμε να διευρύνεται το σχίσμα στο άλλοτε συμπαγές σώμα της γλώσσας στον βαθμό που υποδύεται το άλλο-της, μια "γραφή που θέλει να μιλήσει". Και στο μέτρο που η επιβεβλημένη σιωπή του θύματος της θυσίας εισέρχεται στο ρήγμα της ιστορίας ως "βλέμμα που ματώνει". Τέτοια είναι η περίπτωση της αισχυλικής Ιφιγένειας: "αφήγηση σφηνωμένη στα πλευρά μιας παράστασης που αιμορραγεί". Από εδώ ξεκινά η πορεία στα τοπία της οδυσσεϊκής περιπλάνησης του Μάριου Ποντίκα.
Ο συγγραφέας μας είναι ο κατ' εξοχήν "φωτογράφος της γλώσσας". Την αιχμαλωτίζει σε στημένα "ενσταντανέ της". Όχι στο «είναι”, αλλά στο "φαίνεσθαί της". Παρακολουθούμε ως θεατές τον οντολογικό βιασμό της γλώσσας, σε "ρελαντί” ρυθμό και σε χρόνο αφηγηματικό, να ανακλάται στα βουβά ντουβάρια μιας έρημης πόλης, τους μόνους μάρτυρες ενός ενδοοικογενειακού μακελειού. Και το φασματικό είδωλο του πατέρα - αφέντη να "ξεπλένει” με το αίμα της βιασμένης κόρης του, τη λαβωμένη "τιμή” του.
Με τη διαφορά ότι δεν τον βλέπουμε, όπως τον είδε η παλαιότερη κριτική, δέσμιο αποκλειστικά των συλλογικών αντιλήψεων της κοινότητας, άλλως μιας κοινής, "αμίλητης”, συλλογικής αντίληψης περί τιμής. Είναι, επίσης, τραγικός δεσμώτης μιας αχαλίνωτης, παραληρηματικής ιδιωτικής φαντασιωτικής, "μιλημένης” γλώσσας, της οποίας αδυνατεί να διαρρήξει τα δεσμά.
Ο Ποντίκας, ουσιαστικά αριστοτελικός, γνωρίζει ότι η θεμελίωση της γλώσσας δεν μπορεί ποτέ να είναι λογική, αλλά αδιαπραγμάτευτα οντολογική. Με αυτόν τον απαράβατο κανόνα πάντα, και χωρίς εκπτώσεις, χτίζει αθόρυβα, μεθοδικά, πέτρα - πέτρα, το νεοτραγικό θέατρό του.
Για την παράσταση στο "Θέατρο Σταθμός”, σε σκηνοθεσία Κώστα Παπακωνσταντίνου και Αγγελικής Μαρίνου: Είναι μια "καλή” παράσταση υπό προϋποθέσεις, με δεδομένο το ότι στηρίζεται αποκλειστικά στο πρώτο "σενάριο” που διατρέχει το έργο, μιας "νατουραλιστικής” φωτογραφικής απεικόνισης ενός τυπικού ελληνικού "δράματος τιμής". "Έργο τρόμου” σχεδόν, με ψήγματα μόνο ελέους τραγικού, στη μορφή της "μητέρας”, που απέδωσε με γνώση, μέτρο, ευαισθησία η Βάσω Καμαράτου.
Ο "Πατέρας” του Ελισσαίου Βλάχου διδάχθηκε, φοβάμαι, ως μια γκροτέσκα, μονοκόμματη καρικατούρα "πατέρα - αφέντη”, χωρίς αποκλειστική ευθύνη του καλού τυπίστα ηθοποιού γι’ αυτό. Η Μαργαρίτα Τρίκκα στον ρόλο της βιασμένης έδωσε αγώνα καλό μιας προσωπικής προσέγγισης, με τα μάτια κυρίως.
Κατά τα άλλα πλήρως ακινητοποιημένη, με ανοιχτά σκέλη, στη γυναικολογική κλίνη. Την πρόδιδε η καθ' υπερβολήν άμεση, ρεαλιστική, σε όλη τη διάρκεια της παράστασης, αμήχανη, ασκεπής, επίμονη έκθεση των ιδιωτικών μορίων.
Σημειώνω τη "γεμάτη” παρουσία της Μυρτώς Πανάγου ως "κακής αδελφής". Οι Δημήτρης Κουτρουβιδέας και Δημοσθένης Ξυλαρδιστός διατύπωσαν "σωστά” και διακριτά, "κινηματογραφικά”, τους πολλούς ρόλους τους. Δεν θα αντιδικήσω με τα σκηνικά - κοστούμια (Βίκυ Πάντζιου), τη μουσική (Βασίλης Κουτσιλιέρης), τους φωτισμούς (Γιώργος Αγιαννίτης).
