Συνέντευξη στη Μάνια Ζούση
«... θα προσπαθήσω να διηγηθώ στον εαυτό μου μια ιστορία μήπως και τον ηρεμήσω...» λέει ο αφηγητής στο διήγημα του Σάμιουελ Μπέκετ «Το Ηρεμιστικό», το οποίο παρουσιάζεται σε θεατρική μορφή για πρώτη φορά στην Ελλάδα σε σκηνοθεσία Άσπας Τομπούλη.
«Στο ‘Ηρεμιστικό’, ένας άνθρωπος αισθάνεται το σώμα του να γερνάει, να φθείρεται. Φοβάται ότι θα πεθάνει και αποφασίζει να διηγηθεί στον εαυτό του μια ιστορία για να διώξει τον πανικό του, επιχειρώντας, όπως λέει, να τον ηρεμήσει» εξηγεί η γνωστή σκηνοθέτις που με την εμβάθυνση ενός μελετητή και την ακρίβεια ενός επιστήμονα υπηρετεί εδώ και χρόνια το θέατρο με σύνεση και βαθύ βλέμμα.
Σπουδή πάνω στην αφήγηση
Ο επινοητής και αφηγητής της ιστορίας του «Ηρεμιστικού» είναι και ο ήρωάς της. Την ίδια ώρα, δημιουργεί και αφηγείται την ιστορία. «Κατά μία έννοια ‘Το Ηρεμιστικό’ αφορά και τη διαδικασία της αφήγησης, είναι μια σπουδή πάνω στην αφήγηση. Ο αφηγητής φτιάχνει μια ιστορία όπου ήρωας είναι ο ίδιος του ο εαυτός. Είναι μια ιστορία περιπλάνησης. Βρίσκεται σε ένα απομονωμένο καταφύγιο και καταφέρνει με μεγάλη δυσκολία, καθώς δεν περπατάει εύκολα όπως μας λέει, να σταθεί όρθιος και να φτάσει στην είσοδο της πόλης, όπου παραμένει και περιπλανάται μέσα στη νύχτα. Εκεί συμβαίνουν διάφορα. Με έναν εξαιρετικά ποιητικό και μοναδικό τρόπο αφηγείται ότι τα λάφυρά του είναι οι συναντήσεις του με τους ανθρώπους. Συνεχίζει την αφήγηση και την περιπλάνησή του στην πόλη ακόμα κι όταν νομίζει ότι έχει πεθάνει. Σαν να μας λέει ότι πρέπει να προσπαθήσει κανείς για να ζήσει. Και, παρά τις δυσκολίες, τις αποτυχίες, τα προβλήματα, τον σωματικό πόνο, καταφέρνει και επιβιώνει. Πέφτει και σηκώνεται».
Μια υπόκλιση στον άνθρωπο, τη δύναμη και την παρηγοριά της αφήγησης και της ιστορίας, «Το Ηρεμιστικό», ενταγμένο στη συλλογή μικρών διηγημάτων «Πρόζες» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκη σε μετάφραση Εριφύλης Μαρωνίτη, «τα κείμενα του τίποτα», όπως λέει χαρακτηριστικά η Άσπα Τομπούλη, γράφτηκε από τον Μπέκετ το ’46 στο Παρίσι. «Τρία από αυτά, ‘Ο Διωγμένος’, ‘Το Ηρεμιστικό’ και ‘Το Τέλος’ έχουν πολλά κοινά σημεία, μεταξύ των οποίων ένας αφηγητής παρουσιάζει διάφορες εκδοχές των περίπου ίδιων καταστάσεων».
Αξεπέραστος του μοντερνισμού, ο Μπέκετ, αγαπημένος συγγραφέας σκηνοθετών και ηθοποιών, γράφει αυτά τα διηγήματα στα συντρίμμια μιας κατεστραμμένης από τον πόλεμο Ευρώπης. «Ως ενεργό μέλος της Αντίστασης, τιμήθηκε από το γαλλικό κράτος για τη δράση του» υπενθυμίζει η σκηνοθέτις, που αποκαλύπτει τη βαθιά της επιθυμία: «Πάντα ήθελα να κάνω έναν Μπέκετ και κατέληξα σ’ αυτό το αφήγημα. Μου αρέσει η αφήγηση και έχω ασχοληθεί πολύ, ειδικά τα τελευταία χρόνια. Μου φάνηκε ότι θα άξιζε τον κόπο κανείς να ασχοληθεί θεατρικά με ‘Το Ηρεμιστικό’. Ποιο είναι το θεατρικό λεξιλόγιο που μεταχειρίζεσαι σε ένα τέτοιο κείμενο, ποια η θεατρική γλώσσα. Κι επειδή αυτό είναι κάτι που πάντα με ενδιαφέρει και πάντα το ερευνώ, κατέληξα σ’ αυτό. Που επιπλέον είναι μια πολύ γοητευτική ιστορία, ένα μαγικό κείμενο. Άλλωστε, όταν ασχολείσαι με το θέατρο και δουλεύεις τόσα χρόνια, είναι φυσικό να θέλεις να συνομιλήσεις με τους μεγάλους συγγραφείς του 20ού αιώνα, κλασικούς, ανυπέρβλητους, που συνοψίζουν ό,τι καινούργιο, ό,τι παλιό, μια τεράστια παράδοση αλλά και όλα τα νεωτερικά στοιχεία. Ο Μπέκετ υπήρξε ένας μεγάλος ανανεωτής στη φόρμα του διηγήματος, του μυθιστορήματος και του θεάτρου».
Από τις πρόβες της παράστασης που παίζεται κάθε Σάββατο και Κυριακή στο Θέατρο «Φούρνος»
«Ήρωες - δείγματα του ανθρώπινου είδους»
Μία από τις ωραιότερες ιστορίες πάνω στην επιμονή του ανθρώπου να υπάρξει και να ζήσει παρά τις αποτυχίες, τις ματαιώσεις και τη φθορά, «Το Ηρεμιστικό» «είναι δύσκολο να ειπωθεί» ομολογεί η Άσπα Τομπούλη. «Είναι ροές μνήμης, πραγματικότητας, σκέψης, φαντασίωσης. Ένας λόγος σε συνεχή ροή που αλλάζει, μετατοπίζεται συνεχώς. Κείμενο τρομερά ανθρώπινο και γοητευτικό, που, ακριβώς επειδή είναι λογοτεχνικό, ο θεατής ακούει έναν άλλο λόγο. Γι’ αυτό και η δουλειά με τους ηθοποιούς είναι σχεδόν αποκλειστικά επικεντρωμένη σ’ αυτόν. Στο πώς τον χειρίζεσαι για να είναι θεατρικά αποτελεσματικός», υπογραμμίζει.
«Πρόκειται για κείμενα πολύ ανοιχτά, όπως όλα τα μεγάλα κείμενα, που μπορείς να τα ερμηνεύσεις με πάρα πολλούς διαφορετικούς τρόπους. Δύο άφυλα όντα, που τα ερμηνεύουν η Δέσποινα Σαραφείδου και ο Σπύρος Βάρελλης, αφηγούνται την ίδια αφήγηση. Οι δύο ηθοποιοί και ο αφηγητής είναι το ίδιο πρόσωπο. Σε πολύ συγκεκριμένα σημεία ο ένας αφηγητής μπαίνει μέσα στον άλλο. Είναι σαν τα πετάγματα του μυαλού. Η σκέψη που ξεφεύγει και ξαναγυρνάει, και διακλαδώνεται, και περιπλανιέται. Η προσέγγιση είναι το πώς ο κόσμος της φαντασίας, του μυαλού και της σκέψης μπορούν να αποτυπωθούν σε κίνηση και τι είδους είναι αυτή η κίνηση».
Η Άσπα Τομπούλη αποκαλύπτει το σημείο που τη συγκινεί, την ταράσσει και την μετακινεί στην παράσταση, η οποία μόλις έκανε πρεμιέρα και θα ανεβαίνει κάθε Σάββατο και Κυριακή στο Θέατρο «Φούρνος». «Υπάρχει ένα σημείο όπου ο αφηγητής μιλάει για την προηγούμενη ζωή του, κατά την οποία, όπως ισχυρίζεται, τίποτα δεν του συνέβη, τίποτα δεν συνάντησε κι έτσι ξεκινάει ένα ταξίδι με το μυαλό του. Νομίζω ότι η έννοια του ηρεμιστικού είναι η περιπλάνηση στην πόλη και μέσα στον ίδιο του τον εαυτό όπου ηρεμεί βαθύτερα, συνδιαλέγεται και ισορροπεί με τον ίδιο του τον εαυτό γνωρίζοντάς τον. Είναι ένα ταξίδι αυτογνωσίας και περιπλάνησης μέσα στην νυχτερινή πόλη και με καταπληκτικές περιγραφές. Συναντά διάφορους ανθρώπους, αισθάνεται ότι δεν μπορεί να περπατήσει, αλλά, παρ’ όλα αυτά, περπατά όλο και πιο γρήγορα. Και βέβαια, όλα ειπωμένα με ένα απίστευτο χιούμορ και τον βαθύ σαρκασμό που διαθέτει ο Μπέκετ. Οι ήρωες των έργων του δεν μας λένε ποιοι είναι. Και πολύ συχνά δεν θυμούνται ποιοι είναι. Πάντα δε βρίσκονται σε ένα κατεστραμμένο τοπίο. Θεωρώ πως αυτοί οι ελάχιστοι που ο Μπέκετ απομονώνει στη σκηνή για να πει και να παρουσιάσει αυτό που θέλει μοιάζει να είναι δείγματα του ανθρώπινου είδους».
