Live τώρα    
25°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Αίθριος καιρός
25 °C
23.2°C25.8°C
2 BF 33%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
24 °C
23.4°C26.8°C
2 BF 33%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
21 °C
20.0°C24.8°C
2 BF 49%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
21 °C
20.2°C21.0°C
2 BF 69%
ΛΑΡΙΣΑ
Ελαφρές νεφώσεις
25 °C
24.0°C24.9°C
2 BF 33%
Τι είναι ο άνθρωπος;
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Τι είναι ο άνθρωπος;

Φωτογραφία: Εύη Φυλακτού

Του Λέανδρου Πολενάκη

Η Δύση προσέλαβε τον ελληνικό πολιτισμό μέσα από δική της οπτική: αναγόρευσε την κλασική ελληνική αρχαιότητα σε πρότυπο ελευθερίας, ισονομίας και ανθρωπισμού, βλέποντας μόνο τη φωτεινή, όχι την αθέατη, σκοτεινή, όπως της Σελήνης, πίσω όψη της. Η Αναγέννηση πίστεψε ότι άπαξ και ο Οιδίπους έλυσε το αίνιγμα της Σφιγγός με τη λέξη “άνθρωπος”, είχαμε ξεμπερδέψει πια διά παντός με τα τέρατα. Οραματίστηκε τη βασιλεία του ανθρώπου ως όντος λογικού και άρχισε να χτίζει έναν πολιτισμό που θα μετέφραζε τον κόσμο σε αποκλειστικά “λογικές” κατηγορίες. Τα αποτελέσματα σήμερα, ορατά. Επειδή εξακολουθεί να μένει τραγικά αναπάντητο το ερώτημα “Τι είναι ο άνθρωπος;”.

Από τον Αισχύλο έως τον Ευριπίδη και από την “Ορέστεια” έως τις “Βάκχες”, η τραγωδία είναι ένα θέατρο πολιτικό, που μιλάει για τα πολιτικά και άλλα πάθη των καιρών της. Επειδή, ουδέποτε υπήρξε ενιαίος, αδιαίρετος και συμπαγής ο αρχαιοελληνικός κόσμος, όπως τον φαντασιώθηκαν οι μεγάλοι διανοητές της Αναγέννησης. Αντίθετα, ήταν γεμάτος ρωγμές, που η τραγωδία διόλου δεν επιχειρεί να κρύψει. Αντίθετα, τις επισημαίνει. Ο πολιτικότερος ενδεχομένως, με την πιο πάνω έννοια, τραγικός ποιητής είναι ο Ευριπίδης. Πάλεψε, όπως ο μεγάλος προκάτοχός του, ο Αισχύλος, με τα “τέρατα” μιας κοινωνίας η οποία πίσω από τη δημοκρατική της όψη έτρεφε το “αυγό του φιδιού.” Ο Αισχύλος προειδοποιούσε, ο Ευριπίδης έβλεπε και κατέγραφε. Ανήκουν και οι δύο στην αιωνιότητα.

“Ηλεκτρα” και “Ορέστης” είναι δύο από τα πιο άμεσα πολιτικά δράματα του Ευριπίδη, διαλεγόμενα και διαπλεκόμενα με την ιστορία του καιρού τους και με τα προβλήματα μιας κοινωνίας η οποία (σας θυμίζει κάτι;), πίσω από την πρόσοψη του ευκαιριακού “διαφωτισμού” της, έτρεφε βαθύ μίσος και σκοτάδι, αγόμενη και φερόμενη από εκείνους που εξόρισαν τον Γοργία και τον Πρωταγόρα, που ανάγκασαν σε αυτοεξορία τον ίδιο τον Ευριπίδη (όπως είχαν κάνει τριάντα χρόνια πριν με τον Αισχύλο), που ροκάνισαν τη δημοκρατία φθείροντας τους θεσμούς της, εξόπλισαν το δολοφονικό χέρι των “τριάκοντα” και, φορώντας το άλλο προσωπείο τους, καταδίκασαν, με “δημοκρατικές διαδικασίες”, τον Σωκράτη εις θάνατον.

Για να μην μακρηγορώ, ο πολιτικός κώδικας της “Ηλέκτρας” είναι κάπως περισσότερο προσιτός στον σύγχρονο θεατή, αντίθετα με τον κώδικα του “Ορέστη”, που απαιτεί εξειδικευμένες γνώσεις πέραν των θεατρολογικών, ιστορικές, φιλολογικές, ανθρωπολογικές. Το ότι και οι δύο τραγωδίες αποτελούν εκτεταμένα σχόλια στην “Ορέστεια” δεν βοηθάει, επειδή και η “Ορέστεια” είναι, ακόμη, παρά τις χιλιάδες σελίδες που έχουν γραφτεί γύρω από αυτή, μια αχαρτογράφητη ήπειρος που ένα νησάκι της μόνο έχει εξερευνηθεί.

Παρακολουθήσαμε στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου την παράσταση της Commedie - Francaise με “Ηλέκτρα” και “Ορέστη” (δύο σε ένα) σε σκηνοθεσία του Ίβο Βαν Χόβε. Προσωπικά δεν είμαι βέβαιος αν τα δύο αυτά έργα, παρότι ανήκουν στον ίδιο μυθικό κύκλο, μπορούν εύκολα να συνδυαστούν στο πλαίσιο μιας ενιαίας παράστασης. Ωστόσο το προσπερνώ. Επισημαίνω πρώτα τους ταλαντούχους και ασκημένους Γάλλους ηθοποιούς, αλλά για άλλου είδους θέατρο, κλειστών χώρων, που απαιτεί έναν λεπτολόγο κώδικα χειρονομιών και εκφράσεων του προσώπου, αρμόζοντας περισσότερο στο ευρωπαϊκό και αμερικανικό αστικό, κοινωνικό, ψυχολογικό δράμα δωματίου (Ίψεν, Στρίντμπεργκ, Ο’ Νιλ κ.ά). Όχι στην τραγωδία.

Ειδικά για την “Ηλέκτρα” της Commedie - Francaise, έχω να παρατηρήσω ότι η σκηνοθεσία την είδε υπό το πρίσμα της ρωμαϊκής εκδοχής, ως ένα πανηγύρι τρέλας, αίματος και φόβου. “Θέατρο σκληρότητας” και “βάρβαρη κωμωδία” για να χρησιμοποιήσω δύο σύγχρονους όρους. Αλλά από αυτό το σημείο μέχρι το καθαρό “σπλάτερ”, με εξάλειψη ολοσχερή σχεδόν του λυρικού στοιχείου, είναι πάρα πολύ μεγάλη η απόσταση.

Για τον “Ορέστη” τώρα: όταν ένα έργο δεν το καταλαβαίνεις, άφησέ το καλύτερα ήσυχο, μην το παρωδείς. Η παρωδία είναι δύσκολη, φίλε μου. Είδαμε, έτσι, ανάμεσα σε άλλα, έναν Απόλλωνα με τα νυχτικά του να λέει στο τέλος τα δικά του, χωρίς κανείς από τους ήρωες να τον παίρνει στα σοβαρά. Και με την ανθρωποσφαγή να επαναλαμβάνεται ως φάρσα πάνω στις στέγες των Ατρειδών.

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL