Του Λέανδρου Πολενάκη
"Ιφιγένεια στην Αυλίδα" του Ευριπίδη - μια τραγωδία που ήδη από την αρχαιότητα έθετε δυσεπίλυτα προβλήματα στους μελετητές. Ο ίδιος ο Αριστοτέλης παρατηρεί στην “Ποιητική” του ότι η μεταστροφή της ηρωίδας στο τέλος του έργου, όταν απροειδοποίητα συναινεί στη θυσία της, “για το καλό της Ελλάδας”, για να ενωθούν οι Έλληνες εναντίον των Τρώων και για να πάψουν πια οι αρπαγές των Ελληνίδων, γίνεται λίγο απότομα, χωρίς την απαραίτητη δραματουργική επεξεργασία. Οι σύγχρονοι ερευνητές ερίζουν γύρω από το εάν τα πατριωτικά λόγια της κόρης ενώ οδηγείται στο σφαγείο απηχούν “ευριπιδικό” πατριωτισμό ή ένα δηλητηριώδες σχόλιο, μια μαύρη φάρσα, με την οποία αποχαιρετά ο ποιητής τον μάταιο τούτο κόσμο.
Η μεταστροφή της Ιφιγένειας δεν είναι τόσο ξαφνική ούτε απρόβλεπτη, τουλάχιστον για όσους είναι εξοικειωμένοι με τις γραφές του Ευριπίδη. Υπάρχει μία και μόνη λέξη που αρκεί για να την εξηγήσουμε. Είναι η λέξη: “Οδυσσέας”. Όταν απειλούν την κόρη ότι αν δεν συναινέσει θα την πάει σούρνοντας από τα μαλλιά στον τόπο της θυσίας ο Οδυσσέας, εκείνη απαντάει με τον “πατριωτικό” της μονόλογο: ότι δέχεται να θυσιαστεί για το καλό όλων των Ελληνίδων, για να πάψουν οι βάρβαροι να τις αρπάζουν, σουρτές από τα μαλλιά!
Δεν πρόκειται ούτε για ειρωνεία ούτε για πατριωτικό ξέσπασμα. Είναι η απελπισμένη κραυγή τής πάντοτε μόνης, αβοήθητης από εχθρούς και φίλους γυναίκας που μπροστά στον θάνατο επικαλείται και επιστρατεύει το μόνο που της απομένει: τη γυναικεία της πρώτα και ανθρώπινη ύστερα αξιοπρέπεια! Αν η Τραγωδία αποτυπώνει εν μέρει την ανατροπή του ομηρικού ανδρικού ηρωικού ιδεώδους, από την άλλη μεριά το ξαναστήνει στα πόδια του με πρωταγωνιστή μια γυναίκα! Το έργο του Ευριπίδη είναι τόσο σύγχρονο και τόσο κοντινό μας όσο δεν το φανταζόμαστε. Έρχονται στο νου μου τα εκατοντάδες νέα κορίτσια που οδηγήθηκαν στο απόσπασμα στα μαύρα χρόνια του Εμφύλιου χωρίς να κάνουν δήλωση, για ένα φιλότιμο, και μπροστά στον θάνατο, με τα στερνά τους λόγια δόξαζαν το κόμμα. Έστω κι αν ένιωθαν παρατημένες η προδομένες, κάποτε, από αυτό. Δεν ήταν ειρωνική αυτή η στάση ούτε εκδήλωση κομματικού πατριωτισμού. Ήταν μια αυθεντική κραυγή “βαθιάς ψυχής”, που τιναζόταν σε πρωτόγνωρα ύψη: είμαστε εδώ!
Παρακολούθησα προσεκτικά την παράσταση της “Ιφιγένειας εν Αυλίδι” με το ΚΘΒΕ στην Επίδαυρο, σε σκηνοθεσία του Γιάννη Καλαβριανού, μετάφραση του Παντελή Μπουκάλα, που νομίζω ότι χρειαζόταν λίγη ακόμα επεξεργασία. Με όλη την καλή θέληση, δεν μπόρεσα να καταλάβω ούτε την άποψη ούτε τον κεντρικό άξονα ούτε το σκεπτικό της σκηνοθεσίας, πού το πηγαίνει. Τσιμπάει λίγο από όλα, για να είμαστε όλοι ευχαριστημένοι. Και ολίγη ειρωνεία, και ολίγος (έως πολύς) εύκολος πατριωτισμός (για την Ελλάδα ρε...) και όλα τα τετριμμένα σύμβολα επί σκηνής, με αποκορύφωμα τον ημίγυμνο, βαμμένο γαλανόλευκο μίστερ Ελλάς του φινάλε! Με ρόλους χάρτινους, σαν κομμένους από “κόμικ.” Η Μαρία Τσιμά, με όλο τον σεβασμό στο πρόσωπό της, μια Κλυταιμνήστρα επάνω στο πατρόν της Μικρής Λουλούς. Ο Γιώργος Γλάστρας, ένας Αγαμέμνων από Ντόναλντ Ντακ. Ο Νικόλας Μαραγκόπουλος, ένας Μενέλαος - Κάπτεν Χάντοκ. Ο Θανάσης Ραφτόπουλος ένας Αχιλλέας - Ποπάυ. Η Ανθή Ευστρατιάδου μια Ιφιγένεια - Ολίβ. (Κρίμα, έτρεφα ελπίδες.) Όλοι και όλα σε προσιτές τιμές μελοδράματος. Εύπεπτα και υγιεινά... με ολίγον Ευριπίδη ως καρύκευμα.
