Του Λέανδρου Πολενάκη
“Μαγικός ρεαλισμός” είναι μια φράση που εισήχθηκε για πρώτη φορά στη γλώσσα μας ως λογοτεχνικός όρος, ενώ αποτελεί κάτι ευρύτερο. Μέσω της αργοπορημένης γνωριμίας μας με τον λατινοαμερικανικό πολιτισμό, χάρις κυρίως στα “Εκατό χρόνια μοναξιάς” του Κολομβιανού Γκαμπριέλ Γκαρσία Μαρκές, το μυθιστόρημα που έπεσε σαν βόμβα, κυριολεκτικά, πριν λίγες δεκαετίες, αναταράσσοντας τα νερά της λιμνάζουσας, εφησυχασμένης αναγνωστικής μας παράδοσης.
Τι γνωρίζουμε για τη λατινοαμερικανική κουλτούρα πέρα από κάποιες “φολκλορικές” προσεγγίσεις; Τι συνδέει και τι χωρίζει τον εξορθολογισμένο σύγχρονο πολιτισμό μας με τον επιζώντα “μαγικό” κόσμο της προκολομβιανής Αμερικής;
Ο μύθος στην αρχέγονη σημασία του, ως συμπυκνωμένη αλήθεια και όχι ψεύδος, είναι το αυθεντικό συγκολλητικό στοιχείο των πολιτισμών του “Ορθού Λόγου” με τους ονομαζόμενους “Μαγικούς πολιτισμούς”. Επειδή αυτό που ονομάζουμε “Ορθό Λόγο” αναδύθηκε για πρώτη φορά στην αρχαία Ελλάδα, θεμελιωμένος, όμως, γερά πάνω στο “παρά τον λόγον” της υπόγειας, έγκλειστης, “παράλογης” Ερινύας. Σε αντίθεση με τον ορθολογισμό της Δύσης που δεν ριζώνει πουθενά και χτίζει στον αέρα. Αυτή είναι η κρίσιμη διαφορά. Το ξεπέρασμα της τοτεμικής φάσης του πολιτισμού συνέβη άπαξ στην Ιστορία της ανθρωπότητας (αυτή είναι η αυθεντική προσφορά των Ελλήνων στον παγκόσμιο πολιτισμό) στην αρχαία Ελλάδα, με τον παραμερισμό του τερατώδους τοτεμικού προσωπείου. Που δεν εξοβελίστηκε, όμως, εντελώς, για χάρη του ανθρώπινου προσώπου, αλλά μπήκε, απλώς, στην άκρη, γινόμενο περιφερειακό. Σε αντίθεση με τους πολιτισμούς της Δύσης που το εξοβέλισαν εντελώς, με καταστροφική συνέπεια, μεταξύ άλλων, τη γέννηση τυφλών εθνικισμών. Και με τους προκολομβιανούς πολιτισμούς, που το διαφύλαξαν ακέραιο ως κεντρικό σωστικό στοιχείο ταυτότητας στις έως τώρα “μαγικές” γιορτές - τελετές τους. Η Ελλάδα βρίσκεται στο σταυροδρόμι αυτών των πολιτισμών επικοινωνώντας με τους μεν και με τους δε. Κάτι που μπορεί να αποδειχθεί μεγάλη ευεργεσία για την επιβίωσή μας σε έναν κόσμο που συνεχώς αλλάζει με “διαστημικές” ταχύτητες.
Έκανα αυτή τη σύντομη εισαγωγή για να μπορέσουμε να καταλάβουμε τι συμβαίνει σήμερα στη πολύπαθη Λατινική Αμερική και ιδιαίτερα στην Κολομβία. Οι “αγνοούμενοι”, σε δραματουργία και σκηνοθεσία των Χάιντι και Ρόλφ Αμπντελχάλντεν στο Φεστιβάλ Αθηνών, στην Πειραιώς 260, με τον κολομβιανό θίασο Mapa Teatro, είναι μια ανατριχιαστική αλληγορία για τη βία στην Κολομβία στο β' μισό του 20ού αιώνα, στο μεταίχμιο παραστασιακών αναφορών και μέσων, θέατρο, βίντεο, εικαστικά, μύθο, χορό, τραγούδι, αφήγηση. Ένα σουρεαλιστικό, μαγικό όραμα για τη σύγχρονη λατινοαμερικανική Ιστορία. Στο μεταίχμιο γιορτής και θανάτου, όπου ο τελετουργικός θάνατος παραδοσιακά είναι γιορτή και η γιορτή λειτουργεί ως όχημα σκηνικό για τη σύγχρονη ατελετούργητη προσέγγιση του θανάτου από επιθέσεις απαγωγές, στρατιωτικά χτυπήματα, ένοπλες συγκρούσεις, αντεπιθέσεις κ.λπ. Ενσωματώνει τεχνικές όπως τελετή, μίμηση, παραλλαγή, παρενδυσία, προσομοίωση κ.ά. “Αυτό που κάνουμε”, δηλώνουν σε συνέντευξή τους οι αυτουργοί της παράστασης Χάιντι και Ρόλφ Αμπντερχάλντεν, “σε καμία περίπτωση δεν είναι θέατρο ντοκουμέντο. Οι παραστάσεις μας είναι μπολιασμένες με αρκετή δόση μυθοπλασίας, γι’ αυτό και προτιμάμε τον όρο ‘εθνο-μυθοπλασία’, που αναδεικνύει τη μόνιμη τριβή μεταξύ πραγματικού και πλασματικού. Εμπεριέχει επίσης το παιχνίδι, καθώς αναφέρεται στη συλλογική ικανότητα του παίζειν. Δεν κάναμε μια μεταγραφή της πραγματικότητας, δημιουργήσαμε μια παράσταση ντοκουμέντο, που, όμως, τη διακατέχει η δική μας επινοημένη πλοκή”. Σωστά. Η παράσταση, στηριγμένη σε μια έξοχη, δεμένη ομάδα ηθοποιών - χορευτών - ακροβατών - μουσικών και εικαστικών, ακολουθεί τους δικούς της εγγενείς κώδικες, δοσμένους, όμως, με τρόπο αφαιρετικό και συνάμα συνθετικό. Έτσι ώστε ο μέσος Ευρωπαίος θεατής που δεν κατέχει από “μαγικές” κουλτούρες να μπορεί ευχερώς να συμπληρώνει τα κενά βλέποντας την όλη εικόνα. Χρονικό, μαρτυρία, μυθοπλασία, μαγική γιορτή που δεν ωραιοποιεί -αλλά δείχνει- όλα μαζί σε ένα πακέτο.
