Live τώρα    
18°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Αίθριος καιρός
18 °C
14.5°C19.6°C
3 BF 59%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Σποραδικές νεφώσεις
16 °C
13.5°C17.7°C
1 BF 73%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
17 °C
14.3°C16.6°C
2 BF 63%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
16 °C
14.8°C18.0°C
1 BF 58%
ΛΑΡΙΣΑ
Αίθριος καιρός
16 °C
16.3°C16.3°C
1 BF 65%
Ο δαιμονικός "Σάτυρος" που τρόμαξε τον δημιουργό του
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Ο δαιμονικός "Σάτυρος" που τρόμαξε τον δημιουργό του

Του ΘΑΝΟΥ ΠΑΝΑΓΟΠΟΥΛΟΥ

Από τους προχριστιανικούς χρόνους, όταν ο άγνωστος γλύπτης της Σχολής της Περγάμου σμίλεψε τον 3ο π.Χ. αιώνα τον "Φαύνο του Μπερμπερίνι" που φιλοξενείται στην περίφημη Γλυπτοθήκη του Μονάχου, αλλά και από πιο πριν ασφαλώς, έως και τα σύγχρονα ορειχάλκινα αγάλματα ακολούθων του Διονύσου του Βούλγαρου γλύπτη Κράσιμιρ Κρούστεφ, οι Σάτυροι αποτελούν διαχρονικά προσφιλή θεματογραφία των πλαστικών τεχνών. Και βέβαια, ο κορυφαίος γλύπτης της νεώτερης Ελλάδας, ο οποίος το 2018 έχει την τιμητική του με το "Έτος Χαλεπά - 80 χρόνια από τον θάνατό του", δεν θα μπορούσε να αποτελεί εξαίρεση.

Εκτός από την 80ετία από τον θάνατό του, το 2018 κλείνουν και 140 χρόνια από την πλέον ζοφερή χρονιά που είχε ζήσει ο 27χρονος τότε Γιαννούλης Χαλεπάς. Το καλοκαίρι εκείνο εμφανίστηκαν τα πρώτα συμπτώματα της ψυχικής του διαταραχής, τα οποία κυμαίνονταν από τη μελαγχολία μέχρι τα βίαια ξεσπάσματα. Θα ακολουθούσαν έκτοτε κρίσεις, απόπειρες αυτοκτονίας, διαστήματα σιωπής, ανορεξία και αναίτια επιθετικότητα στους γύρω του. Ούτε τα ταξίδια όμως, ούτε τα ιαματικά λουτρά, ούτε τα φάρμακα θα τον βοηθούσαν και έτσι, το 1888, εγκλείστηκε για 13 έτη, 10 μήνες και 27 ημέρες στο Φρενοκομείο της Κέρκυρας, δηλαδή έως το 1902, ενώ για  40 χρόνια, από το 1878 έως το 1918, θα απουσίαζε από την καλλιτεχνική παραγωγή και τα δρώμενα. Για να επανέλθει μετά από 28 χρόνια.

Το 1878 ανήκει στον πρώτο δημιουργικό κύκλο του Χαλεπά, που είχε ξεκινήσει το 1870 με μαθητεία στη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας και καθηγητή του τον Λεωνίδα Δρόση και την Ακαδημία του Μονάχου κοντά στον Max Windmann. Ο συντηρητικός κλασικισμός της εποχής και ο ακαδημαϊσμός συζεύχθηκαν αρμονικά με τη δεξιοτεχνία του Χαλεπά και ειδικά στην απόδοση λεπτομερειών πάνω στο μάρμαρο. Δύο πολύ χαρακτηριστικά έργα αυτού του κύκλου είναι η περίφημη "Κοιμωμένη" στο Α' Νεκροταφείο της Αθήνας, "Ο Σάτυρος με τον Έρωτα" και "Η Μήδεια που φονεύει τα τέκνα της", έργο που κατέστρεψε ο ίδιος ο δημιουργός του. Τελευταίο έργο αυτής της περιόδου, που έκλεισε με την εμφάνιση της νόσου του, υπήρξε μια προτομή η οποία φέρει τα στοιχεία κλασικισμού που ενέπνεαν τότε τον Χαλεπά, αλλά και ρεαλισμού, το «Κεφάλι Σατύρου». Αυτό το δούλεψε τον χειμώνα του 1877-1878 στο εργαστήριό του στη Μαυρομιχάλη, κοντά στη Ζωοδόχο Πηγή, γειτονιά των μαρμαράδων. Αυτό το διαστάσεων 65x28x25, κατασκευασμένο από γύψο έργο, κατέληξε στην Εθνική Πινακοθήκη - Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτζου.

Ο Γιαννούλης Χαλεπάς αποπειράθηκε να καταστρέψει τα δύο τελευταία έργα εκείνης της πρώτης περιόδου. Κομμάτιασε το τεράστιο γύψινο πρόπλασμα της Μήδειας, ευτυχώς όμως δεν κατάφερε να κάνει το ίδιο και με το Κεφάλι Σατύρου, όσο και αν το προσπάθησε. Η πνευματική του υγεία θα ερεθιζόταν ακόμη περισσότερο με το "Κεφάλι του Σατύρου".

Δαιμονική όψη

Σπάνια θα βρει κάποιος άνθρωπο που να έχει δει το συγκεκριμένο έργο και να μην του ήλθε σχεδόν αυτόματα στο μυαλό η λέξη «δαιμονικό». Πρόκειται για έναν γοητευτικό άνδρα σε ώριμη ηλικία, με έντονο, διαπεραστικό βλέμμα. Το πρόσωπό του φαίνεται ακόμη πιο φοβερό με το απειλητικό του χαμόγελο που προξενεί σχεδόν αντανακλαστικά ένα αίσθημα ανησυχίας. Τα σηκωμένα φρύδια του εκπέμπουν περιφρόνηση. Όσο δε για τα πλατιά του χείλη, αυτά πολύ εύκολα θα χαρακτηρίζονταν "έκφυλα", όπως επίσης και τα "γήινα" πλατιά ρουθούνια του. «Σατανικό» θα το χαρακτήριζε, 52 χρόνια αργότερα, ο δημιουργός του, ενθυμούμενος τις ημέρες που τον περιτριγύριζε η τρέλα και την ψυχική αναστάτωση που του προξενούσε. «Έκανα όλο Σατύρους... Τότε έκανα και το κεφάλι του Σατύρου που χάρισα στον ανιψιό μου. Κόντεψα να το χαλάσω κι αυτό το ωραίο έργο. Πόσα δεν του 'χω πετάξει για να σπάσει. Δεν έσπασε όμως... Εδώ είναι πηλός που πέταξα κατ’ επάνω του. Αυτά τα μαύρα είναι μολυβιές, που τον γρατζούνισα για να του χαλάσω το ειρωνικό, το σαρκαστικό, το πειρακτικό του γέλιο. Πάνω στην τρέλα μου, νόμιζα πως με κορόιδευε, το γέλιο του με πείραζε. Όλα του με στεναχωρούσαν».

Θα ήταν άσκοπη και άστοχη μια εκ των υστέρων ανάλυση του φόβου αυτού. Η σύγχρονη επιστήμη έχει εφεύρει όρους όπως η "Automatonophobia" που είναι η φοβία για ανθρωποειδή πλάσματα (από τα κέρινα ομοιώματα που εκτίθενται στα μουσεία μέχρι τα μανεκέν που στέκονται στις βιτρίνες των μπουτίκ) ή η "Bogyphobia" με τους ανύπαρκτους "μπαμπούλες" και άλλες πολλές. Η οργιώδης φύση των Σατύρων θα μπορούσε ενδεχομένως να βάλει κάποιους σε πειρασμό να επικαλεστούν τον Φρόυντ ή τον Λακάν, όμως όλα αυτά θα ήταν απλώς εικασίες.

Η απαράμιλλη δεξιοτεχνία του Χαλεπά στο πλάσιμο, μαζί με τη ρεαλιστική φυσικότητα του προσώπου, δημιούργησαν ένα ολοζώντανο πλάσμα ταυτόχρονα απόκοσμο και καταχθόνιο, δαιμονικό και ανθρώπινο, γοητευτικό και απόμακρο, χαρούμενο και απειλητικό. Σύμφωνα με κάποιους κριτικούς, ο Χαλεπάς πέτυχε την τέλεια αναπαράσταση στο συγκεκριμένο έργο, για αυτό και δεν άντεχε να το βλέπει. Τον ενοχλούσε που πετυχαίνοντας το τέλειο ακύρωνε κάθε άλλο εγχείρημα προτού καν το ξεκινήσει. Κατ' άλλους, ήταν αυτή η τελειότητα που τον τρόμαζε, καθώς πίστευε ότι το ειρωνικό γέλιο του Σατύρου απευθυνόταν στον ίδιον. Το κεφάλι του Σατύρου αποδείχθηκε εν τέλει μία από εκείνες τις ιστορίες όπου το δημιούργημα νικά τον δημιουργό του.

Η απαράμιλλη δεξιοτεχνία του Χαλεπά, μαζί με τη ρεαλιστική φυσικότητα του προσώπου, δημιούργησαν ένα ολοζώντανο πλάσμα ταυτόχρονα απόκοσμο και καταχθόνιο, δαιμονικό και ανθρώπινο, γοητευτικό και απόμακρο, χαρούμενο και απειλητικό. Σύμφωνα με κάποιους κριτικούς, ο Χαλεπάς πέτυχε την τέλεια αναπαράσταση στο συγκεκριμένο έργο, γι' αυτό και δεν άντεχε να το βλέπει. Το κεφάλι του Σατύρου αποδείχθηκε μία από εκείνες τις ιστορίες όπου το δημιούργημα νικά τον δημιουργό του.

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL