Όταν σκεφτόμαστε τον Μαρκ Σαγκάλ, μας έρχονται στο νου πρόσωπα της υπαίθρου που περιβάλλονται από παγανιστικές φιγούρες. Μπουκέτα από λουλούδια και ζώα που "μιλούν". Αν και ο Σαγκάλ για πολλά χρόνια ήταν αποκλεισμένος από τον κόσμο της τέχνης, από την πιάτσα του κυκλώματος των μάνατζερ της εποχής, λόγω ιδιοσυγκρασίας, κατάφερε συν τω χρόνο να γίνει εμβληματική προσωπικότητα. Σμιλευτής όσο λίγοι του χρώματος, γνώστης των μύθων και της πνευματικής παράδοσης.
Δύσκολα θα μπορούσε να φανταστεί κανείς πως ο μεγάλος παραμυθάς της ζωγραφικής με τα ζωηρά χρώματα έχει και τη σκοτεινή του πλευρά. Η πιο πεσιμιστική περίοδος της ζωής του εγγράφεται κατά την εγκατάστασή του στο Παρίσι και στη συνέχεια στα χρόνια της εξορίας του στη Νέα Υόρκη, όταν ο ναζισμός έχει καταλάβει το μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης. Μια σειρά από πίνακες που δημιούργησε ο Σαγκάλ αυτήν τη ζοφερή περίοδο περίοδο, από το 1919 μέχρι το 1948, οι οποίοι δεν έχουν ξαναεκτεθεί ώς τώρα, παρουσιάζει το Εβραϊκό Μουσείο της Νέας Υόρκης, στη μεγάλη έκθεση που, με τον χαρακτηριστικό τίτλο "Ο εντυπωσιακά σκοτεινός Σαγκάλ", αφιερώνει στον ζωγράφο από 15 Σεπτεμβρίου έως τις 4 Φεβρουαρίου 2014.
Όπως αποδεικνύουν οι πίνακες της έκθεσης, ο ζωγράφος αποτυπώνει την ψυχική του διάθεση στο έργο του. Το μαύρο, το γκρι και το μπλε συνθέτουν τον χρωστήρα του αυτή τη ζοφερή περίοδο της ζωής του δημιουργού, που στο έργο του συνδύασε διαφορετικά ρεύματα, όπως τον Κυβισμό, τον Φωβισμό, όπως και τη χριστιανική ζωγραφική της ρωσικής παράδοσης. Λίγα χρόνια μετά την Οκτωβριανή επανάσταση, ο Σαγκάλ ακολούθησε τη γυναίκα και την κόρη του στο Παρίσι. Ήταν ένας δύσκολος ξεριζωμός. Μέσα σ' αυτή την περίοδο ο Ρωσοεβραίος ζωγράφος, που ώς τότε έχει ζήσει στη ρωσική επαρχία, άρχισε να συλλαμβάνει αναγκαστικά την αστική ζωή των βουλεβάρτων. Ο ζωγράφος πέφτει σε βαθιά θλίψη. Την ώρα που ο ίδιος ψάχνει στις σκιές να βρει κάτι από τον εαυτό του, ο χρωστήρας του βάφεται με τις πιο σκούρες αποχρώσεις του γκρι και του μπλε και με μαύρο επίσης. Η πολιτική μπαίνει πλέον ορμητικά στην καθημερινότητά του και ο ίδιος βρίσκεται αντιμέτωπος με μια κοινωνία που από τη μια προωθεί την καλλιτεχνική ελευθερία, από την άλλη όμως δεν παύει να κρύβει μέσα της μεγάλες και βαθιές αντιθέσεις. Δεδομένου ότι ο μυστικισμός κατέχει τη δική του θέση στη ζωή και το έργο του, αναγνωρίζει ότι "δίχως το μυστικιστικό στοιχείο, το αόρατο εντός πραγματικότητας, δεν υπάρχει ο μεγάλος πίνακας, το μεγάλο ποίημα, ούτε ένα μεγάλο σοσιαλιστικό κίνημα".
Το 1941, όταν τα γερμανικά στρατεύματα πλησίαζαν στο Παρίσι ο Σαγκάλ απέδρασε, με προορισμό τη Νέα Υόρκη. Ακόμη πιο μακριά από την πατρίδα του. Η Σταύρωση του Ιησού επανέρχεται στα μοτίβα του, δηλώνοντας εμφατικά τη βάσανο του ξεριζωμού. Το 1944 η γυναίκα του πεθαίνει. Το πένθος οδηγεί τον ζωγράφο σε ακόμη πιο μαύρους δρόμους. Ο Μαρκ Σαγκάλ αποτελεί το πρότυπο του δημιουργού που συνδέει την ποίηση, την πολιτική και τον πνευματισμό. Ο πόλεμος, η απώλεια και η Δαμόκλειος Σπάθη της μοίρας αποτελούν τις καλλιτεχνικές Ερινύες ενός σαμάνου της ευρωπαϊκής κουλτούρας, αυτές που έρχεται τώρα να αναδείξει η έκθεση στο Εβραϊκό Μουσείο της Νέας Υόρκης.
Επιμέλεια: Νι.Κου.
