Έναν από τους πιο εμβληματικούς καλλιτέχνες του 20ού αιώνα, τον Γερμανοελβετό ζωγράφο Πάουλ Κλέε, τιμά το Κέντρο Πομπιντού, διοργανώνοντας την πιο μεγάλη αναδρομική έκθεση στο Παρίσι, πρώτη φορά μετά το 1969.
Με 250 έργα δανεισμένα από το Κέντρο "Πάουλ Κλέε" στη Βέρνη και διάφορες διεθνείς και ιδιωτικές συλλογές η έκθεση "Paul Klee : Irony at work" ρίχνει φως στον τρόπο που ο ζωγράφος χρησιμοποιεί την ειρωνεία στα έργα του. Αυτή η νέα προσέγγιση, σύμφωνα με τους επιμελητές της έκθεσης που ξεκίνησε στις 6 Απριλίου και θα διαρκέσει έως την 1η Αυγούστου 2016, διερευνά τη σχέση του Κλέε με τους συμμαθητές του και τα άλλα κινήματα.
Ανάμεσα στα εκθέματα συμπεριλαμβάνεται και το έργο "Angelus Novus "(1920), ο θρυλικός "Άγγελος της Ιστορίας", όπως το ονόμασε ο μαρξιστής φιλόσοφος Βάλτερ Μπένγιαμιν, που δεν έχει εκτεθεί ποτέ στη Γαλλία και το οποίο μας δίνει την εικόνα του μεγέθους του Κλέε αλλά και της επιρροής τόσο σε σύγχρονούς του όσο και σε κάθε είδους συνεχιστές ή ερμηνευτές της προσέγγισης απέναντι στο έργο τέχνης και τη δημιουργική διαδικασία.
Ο κορυφαίος μαρξιστής φιλόσοφος και θεωρητικός της Τέχνης Βάλτερ Μπένγιαμιν αγόρασε το θρυλικό έργο του Κλέε "Angelus Novus" από έναν έμπορο τέχνης στο Μόναχο την άνοιξη του 1921 και το κρέμασε πάνω από το γραφείο του στο Βερολίνο: έναν φύλακα άγγελο... αν και με εκδικητικό ύφος. Όταν ξέσπασε ο πόλεμος ο Μπένγιαμιν βρισκόταν εξόριστος στη Γαλλία.
Ζώντας την άνοδο του φασισμού, έχοντας συνείδηση του γεγονότος πως η "φυσική πορεία των πραγμάτων" δεν οδηγεί "νομοτελειακά" στον εξανθρωπισμό της ζωής, ο Μπένγιαμιν, γοητευμένος από την απλότητα της εικαστικής αναπαράστασης του έργου του Κλέε "Angelus Novus", στις περίφημες θέσεις του "Περί της έννοιας της Ιστορίας" χαρακτηρίζει την απεικονιζόμενη μορφή ως προσωποποίηση της Ιστορίας: "...Έτσι φαντάζεται κανείς τον Άγγελο της Ιστορίας. Το πρόσωπό του στρέφεται στο παρελθόν. Εκεί που εμείς βλέπουμε μια αλληλουχία γεγονότων, Αυτός βλέπει μια και μόνη καταστροφή που στοιβάζει η θύελλα πάνω σε συντρίμμια και τα σαρώνει στα πόδια του. (...) Η θύελλα αυτή τον σπρώχνει συνεχώς στο μέλλον, που του στρέφει την πλάτη, ενώ τα συντρίμμια μπρος στα πόδια του στοιβάζονται ώς τον ουρανό. Η θύελλα αυτή είναι αυτό που καλούμε πρόοδο".
Η αναδρομική έκθεση χωρίζεται σε επτά κύριες φάσεις της καλλιτεχνικής και αισθητικής ανάπτυξης του έργου του Πάουλ Κλέε: "Σάτιρα και γελοιογραφία "(Τα πρώτα χρόνια), "Κυβισμός", "Μηχανικό Θέατρο" (Νταντά και Σουρεαλισμός), "Κονστρουκτιβισμός" (Bauhaus), "Μια ματιά στο Παρελθόν" (δεκαετία '30),"Πικάσο (τα έργα του Κλέε μετά την αναδρομική του Πικάσο στη Ζυρίχη το 1932) και "Χρόνια της κρίσης" (μεταξύ της ανόδου των ναζί, του πολέμου και της ασθένειας).
Ο Πάουλ Κλέε γεννήθηκε στο χωριό Μίνχενμπουχζε, κοντά στη Βέρνη στις 17 Δεκεμβρίου 1879. Μεγαλωμένος μέσα σε οικογένεια μουσικών, άρχισε να ζωγραφίζει και να παίζει βιολί σε νεαρή ηλικία. Μαθήτευσε αρχικά στην Ακαδημία Καλών Τεχνών κοντά στον Γερμανό ζωγράφο Φρανς φον Στουκ.
Τον Ιούλιο του 1903 ο Κλέε αρχίζει να επεξεργάζεται μια σειρά χαρακτικών με τον τίτλο "Επινοήσεις". Επηρεάστηκε έντονα από την χρωματική πανδαισία της ιταλικής υπαίθρου, ενώ και το ταξίδι του στη Τυνησία το 1914 ήταν μια πρόκληση για το δημιουργικό του ταλέντο. Ολοκληρώνοντας το έργο του "Μπροστά στις πύλες του Καϊρουάν", ο Κλέε σημείωσε στο ημερολόγιο του την ίδια μέρα: "Το χρώμα κι εγώ είμαστε ένα. Είμαι ζωγράφος".
Το 1910 γνωρίζεται με τον Καντίνσκι και τον Φραντς Μαρκ και συνεργάζεται με το κίνημα του Γαλάζιου Καβαλάρη.
Μετά από πρόσκληση του Βάλτερ Γκρόπιους, ο Κλέε δίδαξε στη σχολή του Μπαουχάους από το 1921 έως το 1931, ξαναζωντανεύοντας και δίνοντας αίγλη στα εργαστήρια της σχολής. "Αυτή η εμπειρία ήταν σημαντική για τον Κλέε και ανεκτίμητης αξίας για τους μεταγενέστερους. Όχι μόνο γιατί τον υποχρέωσε να συνδέσει τη δουλειά του με μια κοινή προσπάθεια, αλλά και γιατί τον ανάγκασε να διατυπώσει στους μαθητές του τις αρχές της τέχνης του, που είναι και οι βασικές αρχές όλης της μοντέρνας τέχνης", γράφει ο Άγγλος ποιητής και κριτικός τέχνης Χέρμπερτ Ριντ στο βιβλίο του "Ιστορία της μοντέρνας ζωγραφικής", εκδόσεις Υποδομή, 1974.
Ο Κλέε δίδαξε επίσης στην Ακαδημία του Ντίσελντορφ από το 1931 μέχρι το 1933. Με την άνοδο του ναζισμού διαγράφεται από την Ακαδημία, καθώς ο νόμος της Νυρεμβέργης αποκλείει από τις δημόσιες θέσεις όσους δεν ανήκαν στην Άρια Φυλή. Ο ζωγράφος απαντά με την αυτοπροσωπογραφία του "Von der Liste gestrichen" (Διαγραμμένος από τη λίστα), όπου διακρίνεται ένα μεγάλο Χ στο αριστερό μέρος του κεφαλιού. Οι Ναζί θεωρούν την τέχνη του εκφυλισμένη και 17 έργα του Κλέε συμπεριλαμβάνονται στην έκθεση "Εκφυλισμένη Τέχνη" που διοργανώνει το ναζιστικό καθεστώς το 1937.
Τα τελευταία χρόνια της ζωής του, ο Κλέε ζωγραφίζει ασταμάτητα. Τα έργα του φέρουν στοιχεία από τον εξπρεσιονισμό, τον κυβισμό και άλλα κινήματα και τα σχέδια του που "έμοιαζαν με μουσικές μεταγραφές" , όπως έγραψε ο Ράινερ Μαρία Ρίλκε, δύσκολα κάποιος τα εντάσσει σε κάποια σχολή ή κίνημα.
Το 1939, ο Πάουλ Κλέε, ύστερα από 5 χρόνια συνεχούς παραμονής στην Ελβετία, υποβάλλει αίτηση για να αποκτήσει την ελβετική υπηκοότητα. Δεν θα προλάβει να γίνει δημότης της Βέρνης, καθώς πεθαίνει στις 29 Ιουνίου του 1940 στο Τιτσίνο της Ιταλίας, όπου βρισκόταν για θεραπεία.
Κωστούλα Τωμαδάκη
