Του Χριστόφορου Κατσαδιώτη*
Το Μουσείο Πικάσο στο Παρίσι άνοιξε ξανά τις πόρτες του. Τη πρώτη μόνον ημέρα, περισσότεροι από πέντε χιλιάδες διψασμένοι για τέχνη επισκέπτες στάθηκαν στην ουρά αναμονής, η οποία ξεπερνούσε τα εκατό μέτρα.
Έναν χρόνο μετά τον θάνατο του Πικάσσο, το 1974, αποφασίστηκε να γίνει ένα μουσείο αφιερωμένο σε αυτόν, ενώ την προηγούμενη χρονιά οι κληρονόμοι χιλιάδων έργων του καλλιτέχνη δεν μπορούσαν να πληρώσουν τους φόρους κληρονομιάς και τα παρέδωσαν στο γαλλικό κράτος. Στην καρδιά, λοιπόν, της ιστορικής περιοχής του Μαρέ, στην οδό Ντε Θορινύ, βρίσκεται το αρχοντικό του 17ου αιώνα «Ξενοδοχείο του Αλατιού» του Λόρδου του Φοντνώ, ο οποίος ήταν και εισπράκτορας των φόρων του αλατιού.
Η τελευταία ανακαίνιση ξεκίνησε το 2009 και τελείωσε πριν από λίγες ημέρες, από τον αρχιτέκτονα Ζαν - Φρανσουά Μποντά, ο οποίος, με σεβασμό στα στοιχεία που φανερώνουν την ιστορία του κτηρίου, ανακαίνισε 15 αίθουσες, για να φιλοξενήσουν τα περισσότερα από 5.000 έργα του Πικάσο. Περιλαμβάνει έργα ζωγραφικής, γλυπτά, σχέδια, κολλάζ και κατασκευές, κατά τη διάρκεια όλης της ζωής του (1881-1973).
Η έκθεση είναι χωρισμένη σε περιόδους και ξεκινάει με τα πρώτα του έργα, όταν, δίπλα στον πατέρα του, ο οποίος ήταν καθηγητής ζωγραφικής, παίρνει τα πρώτα του μαθήματα. Σε ηλικία δεκατεσσάρων ετών, ήδη ζωγραφίζει με τέτοιο τρόπο, που αντιλαμβάνεται κανείς πως έχει αφομοιώσει ακαδημαϊκά στοιχεία σχεδίου, αλλά και μελετήσει ιστορία της ζωγραφικής. Τα θέματά του είναι προσωπογραφίες, ζητιάνοι και γενικότερα ταλαιπωρημένοι άνθρωποι. Από τα 15 του, σπουδάζει στο σχολείο τεχνών Λα Λόντζια και στα 19 γίνεται μέλος του κινήματος «Αρτ Νουβό» που άνθιζε στην Μπαρτσελόνα εκείνη την περίοδο. Συνεχίζει τις σπουδές στη Βασιλική Ακαδημία του Σαν Φερνάντο και το 1900 ταξιδεύει για πρώτη φορά στη Γαλλία για να αντιπροσωπεύσει την Ισπανία στη διεθνή έκθεση ζωγραφικής. Εκεί κάνει επαφές με Ισπανούς ζωγράφους και με ισχυρή την επιρροή από τους Λοτρέκ και Ντεγκά κάνει σκίτσα της νυχτερινής κυρίως, ζωής του Παρισιού. Το 1901, ανακαλύπτει τη ζωγραφική των: Βαν Γκόγκ, Γκογκέν και Σεζάν και αφομοιώνει στοιχεία εξπρεσιονισμού, αλλά και πιο φωτεινά χρώματα.
Τα πρώτα στοιχεία της έννοιας «μοντέρνο» κάνουν την εμφάνισή τους, όταν περνά στην περίοδο της «Μονοχρωμίας», που διαρκεί μέχρι το 1906. Βλέπουμε έργα στα οποία κυριαρχούν, μπλε, ρoζ και ώχρα αποχρώσεις σε φωτοσκιάσεις, σε κάποιες πρακτικές σχεδίων, αλλά και σε χαρακτικά, με επιρροές από τους Μανέ και Σεζάν. Αρχίζει αφαιρετικούς πειραματισμούς στη σχέση τού κυρίως θέματος με το φόντο και κάνει τα πρώτα βήματα ενός νέου «κυβιστικού λεξιλογίου». Η "Αυτοπροσωπογραφία" του το 1906 και μια σειρά γλυπτών με ξύλο μας οδηγούν στην επόμενη πριμιτίφ περίοδο, η οποία διαρκεί μέχρι το 1909. Μελετάει στο εθνογραφικό μουσείο του Τροκαντερό και δανείζεται στοιχεία από φυλές της Αφρικής και της Ωκεανίας. Η αποδόμηση της φόρμας στη ζωγραφική του είναι εμφανής και απεικονίζεται με γεωμετρικούς όγκους στο έργο «Οι Δεσποινίδες της Αβινιόν», δημιουργώντας μια πρωτοποριακή για την εποχή απεικόνιση της πραγματικότητας, ενώ παρατηρούμε και τα «αυστηρά», απλοποιημένα, μεγάλα ξυλόγλυπτα.
Συνεχίζοντας στην περίοδο του κυβισμού, ο Πικάσο δημιουργεί, μια νέα μορφή φόρμας και εκφράζει την πολυπλοκότητα της επίπεδης επιφάνειας του καμβά σε σχέση με το αντικείμενο. Ένας νέος τρόπος αντίληψης της αίσθησης πραγματοποιείται για πρώτη φορά στην ιστορία της ζωγραφικής. Φτιάχνει το πρώτο κολλάζ, με ένα κομμάτι ταπετσαρίας, εφημερίδα και σκοινί, στη σύνθεση με την «Ψάθινη Καρέκλα» το 1912 (στην συνέχεια με τις «Κιθάρες», το 1913), θέλοντας να αποδώσει πιο ξεκάθαρα τη σχέση: ύλης και βάθους. Κάνει πειράματα στον χώρο (της επιφάνειας του καμβά) και μας εισάγει στην έννοια του βάθους, ψάχνοντας να βρει το λεπτό σημείο, εκεί που η τρίτη διάσταση διασπά την αντίληψή μας για το «πραγματικό». Σκοπός του πια δεν είναι η αναπαράσταση του αντικειμένου, αλλά η παρουσίαση της αντικειμενικής πραγματικότητας. Το 1917 δημιουργεί το μανιφέστο μιας νέας αισθητικής με την υπεράσπιση των Απολινέρ και Κοκτώ. Πλέον η επιφάνεια του καμβά είναι ένα εντελώς «ανοιχτό πεδίο», πάνω στο οποίο μπορούν να «συμβούν» τα πάντα.
Η επόμενη περίοδος, της μεταμόρφωσης, διαρκεί μέχρι το 1924 και περιλαμβάνει περισσότερα σουρεαλιστικά στοιχεία, εμπνευσμένα από τη μυθολογία. Εισάγει πιο καμπυλωτά περιγράμματα με συνθέσεις όπως «Το φιλί», «Ο ζωγράφος και το μοντέλο του», «Γυμνό σε λευκό φόντο», κ.ά. Στην έκθεση βλέπουμε και κάποια γλυπτά από πλέγμα συρμάτινο, ως αφιέρωμα στην ποίηση του Απολινέρ.
Η περίοδος του πολέμου είναι επηρεασμένη σχεδόν από τους δύο Παγκόσμιους Πολέμους και βέβαια από τον εμφύλιο στη χώρα του μετά την περίοδο αυτή, ο Πικάσο δημιούργησε πολλά έργα, με προπαγανδιστικό χαρακτήρα, θέλοντας με τον τρόπο του να δηλώσει την ανάγκη για ειρήνη και την τρέλα του πολέμου, με πιο γνωστό, σύμβολο πλέον του 20ού αιώνα, την «Γκουέρνικα» (1937), αλλά και μια σειρά για τον Βαν Γκογκ, η οποία επικρίνεται από τους ναζί ως «διαστρεβλωμένη ζωγραφική». Το 1937 είχε δηλώσει: «H ζωγραφική δεν είναι διακόσμηση για το σπίτι, αλλά όπλο, για να αμυνθείς ή και να επιτεθείς στον εχθρό».
Ακολουθεί η ποπ περίοδος, μέχρι το 1951, με πολλά ζωγραφικά έργα, κεραμικά, αλλά και συνθέσεις από βιομηχανικά ή οικιακά αντικείμενα ή ό,τι άλλο ελκύει την προσοχή του. Σαν να κάνει μια απογραφή, μετά τον πόλεμο, αλλά παράλληλα και μια νέα προσπάθεια για τον χτίσιμο ενός νέου κόσμου πάνω στα συντρίμμια.
Η τελευταία αίθουσα, η οποία έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, αποτελείται από την προσωπική του συλλογή, με έργα των: Ντουανιέ Ρουσώ, Ντερέν, Βαν Ντόνγκεν, Μοντιλιάνι, Ρενουάρ, Σεζάν, Γκωγκέν, Κορώ, Ντεγκά, Ερνστ, Μιρό και Λε Να, ενώ υπάρχουν και έργα του Πικάσο, αντιπαρατιθέμενα με έργα των Ντεγκά, Ματίς και Μπρακ. Εκτίθενται επίσης φωτογραφίες, προσωπικών στιγμών της ζωής του με καλλιτέχνες, τα παιδιά του, αλλά και τις τρεις γυναίκες που ίσως αγάπησε περισσότερο από άλλες, την Ντόρα Μαρ, τη Μαρί Τερέζ και Φρανσουά Ζηλώ και πολλά αντικείμενα τέχνης κυρίως από την Αφρική, την Ισπανία και την Ωκεανία.
Έχουν γραφτεί εκατοντάδες βιβλία για τον ιδιοφυή αυτόν καλλιτέχνη, ο οποίος, βασιζόμενος στην γνώση κυρίως, αλλά και στις τεχνικές που κατείχε, γύρισε σελίδα στην ιστορία της τέχνης, με περισσότερα από 50.000 έργα, δουλεύοντας καθημερινά για τουλάχιστον 60 χρόνια. Δεν πέταξε σχεδόν κανένα του έργο, ακόμη και το πιο μικρό προσχέδιο παρέμεινε στα αρχεία του. Από τους λιγοστούς καλλιτέχνες που έγιναν διάσημοι από τα πολύ νεανικά τους χρόνια και αγαπητός σε ολόκληρο τον κόσμο.
* Ο Χριστόφορος Κατσαδιώτης είναι εικαστικός
