«Ήθελα να 'μαι ζωγράφος μοναχικός. Είχα μια πίστη καλογερίστικη για τη ζωγραφική, τον ασκητισμό, ονειρευόμουνα μια μοναξιά γεμάτη φως... Τα πρόδωσα όλα; Μου θόλωσε το νου η θριαμβευτική ζωγραφική της κινούμενης εικόνας. Κι έκανα ταινίες» έλεγε ο σκηνοθέτης Νίκος Κούνδουρος, πολύ γνωστός για τις ταινίες του και λιγότερο για τα ζωγραφικά του έργα και τη σπουδή του στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών.
Μια σειρά έργων του σημαντικού σκηνοθέτη, κάποια μάλιστα για πρώτη φορά, παρουσιάζονται σε μια μεγάλη έκθεση που διοργανώνει το 60ό Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, σε χώρο που θα διαμορφωθεί ειδικά στην Προβλήτα Α' του Λιμανιού της Θεσσαλονίκης, τα εγκαίνια της οποίας θα πραγματοποιηθούν κατά τη διάρκεια της φετινής διοργάνωσης από 31 Οκτωβρίου έως και 10 Νοεμβρίου.
Η ζωγραφική του Κούνδουρου εμπνέεται από τη λαϊκή τέχνη, την κρητική παράδοση και την εκκλησιαστική ζωγραφική - κυρίως τη μεταβυζαντινή τέχνη της Κρήτης, γενέθλιου τόπου του.
Μαθήτευσε στην ΑΣΚΤ, στην οποία μπήκε με ψεύτικο πιστοποιητικό ηλικίας όταν ήταν μόλις 16 ετών. Δάσκαλός του ήταν ο Μιχάλης Τόμπρος και πρότυπό του ο Γιάννης Μόραλης. Εμπνευσμένος από το έργο του Φώτη Κόντογλου, του αφιέρωσε μια σύνθεση στο ξωκλήσι του Αγίου Νικολάου στην Κρήτη, όπου δίπλα στους Αποστόλους και τους ιερείς τοποθετεί χωρικούς και γυναικόπαιδα.
Η έκθεση, στην οποία περιλαμβάνονται ελαιογραφίες, σκίτσα, κοστούμια, μάσκες, επιστολές, ημερολόγια, σημειώσεις και προσωπικά αντικείμενα -ανάμεσά τους και η αγαπημένη του παλέτα με την αυτοπροσωπογραφία του- επιχειρεί τη χαρτογράφηση του εικαστικού κόσμου του σκηνοθέτη.
Στο κινηματογραφικό του έργο είναι πάντα κυρίαρχη η εικαστική ματιά. Μπορεί να αγαπήθηκε και να αποθεώθηκε ως κινηματογραφιστής, μα ο ζωγράφος δεν τον εγκατέλειψε ποτέ. Γυναίκες, άγιοι, δαίμονες, μάσκες, ήρωες, γυμνά σώματα ανυψωμένα σε σύμβολα, μύθοι, σκιές και φως αναμετρήθηκαν με τον ζωγράφο. Από τα χρόνια της σχολής, τη Μακρόνησο (από όπου και μια προσωπογραφία τού επίσης εξόριστου Θανάση Βέγγου), αλλά και στα διαλείμματα των ταινιών του, η ζωγραφική αποτέλεσε το καταφύγιό του.
Στα έργα συναντά κανείς το αχόρταγο, σαρωτικό του βλέμμα και την ανάγκη του να αποτυπώσει τον κόσμο με τα δικά του χρώματα, τα βυζαντινά, τις αποχρώσεις της λαϊκής παράδοσης, της Ελλάδας, των σωμάτων και των αγίων της.
Η σχέση του με την εκκλησιαστική τέχνη ξεκίνησε, άλλωστε, από όταν ήταν πολύ μικρός, από τις θρησκευτικές εικόνες που συνέλεγε ο πατέρας του. Αργότερα, ο ασκητής ζωγράφος συνομίλησε με τον πληθωρικό σκηνοθέτη και οι δυο τους, ο εξής ένας, μετουσίωσε όσα έζησε, όσα τον όρισαν και τον έπλασαν, σε έναν μοναδικό κόσμο, κινηματογραφικό και εικαστικό, όπως σημειώνει ο επιμελητής της έκθεσης και ιστορικός τέχνης Γιώργος Μυλωνάς.
«Οι ταινίες του έχουν καθορίσει τον ελληνικό κινηματογράφο, όμως ο Νίκος Κούνδουρος δεν σταματά να μας ξαφνιάζει: η έκθεση που το Φεστιβάλ έχει την τιμή να παρουσιάζει αποκαλύπτει μικρά και μεγάλα μυστικά της τέχνης του», όπως εξηγεί ο καλλιτεχνικός διευθυντής του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης Ορέστης Ανδρεαδάκης, προσθέτοντας : «Σε κάθε πλάνο των ταινιών του νιώθαμε πάντα το βλέμμα του ζωγράφου. Τώρα, σ’ αυτή την έκθεση, θα ανακαλύψουμε την καταγωγή αυτού του βλέμματος, το οποίο στην πραγματικότητα ορίζει τη γέννηση του σύγχρονου ελληνικού κινηματογράφου».
Η έκθεση πραγματοποιείται με την πολύτιμη συμβολή και συνεργασία της συντρόφου του, Σωτηρίας Ματζίρη - Κούνδουρου, και με επιστημονική σύμβουλο την ανθρωπολόγο Μαρία Καραμητσοπούλου.
