Live τώρα    
18°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Αίθριος καιρός
18 °C
15.8°C19.3°C
1 BF 59%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
16 °C
11.6°C19.0°C
2 BF 64%
ΠΑΤΡΑ
Αραιές νεφώσεις
15 °C
12.0°C15.9°C
2 BF 67%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
18 °C
16.8°C19.7°C
2 BF 63%
ΛΑΡΙΣΑ
Ελαφρές νεφώσεις
11 °C
10.9°C15.7°C
0 BF 82%
Ο Καραγκιόζης της εαρινής μνήμης και της ταπεινής λύπης
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Ο Καραγκιόζης της εαρινής μνήμης και της ταπεινής λύπης

Της Ελευθερίας Ράπτου

Τι θα ήταν το καλοκαίρι στην επαρχία εάν δεν υπήρχε ο σταθερός διασκεδαστής μικρών και μεγάλων; Πώς θα γέμιζαν οι πλατείες των μικρών χωριών, και πώς θα άρχιζε το γλέντι και η χαρά στις εαρινές συνάξεις στις αυλές των πετρόχτιστων, παλιών σχολειών; Ο Καραγκιόζης είναι ο κατ' εξοχήν συνοδοιπόρος του ελληνικού καλοκαιριού και του πανηγυριού. Είναι ο εκφραστής της «μικρής» Ελλάδας, της ταπεινής Ελλάδας, αυτής που δεν κατοικεί στα μεγαλεπήβολα πολιτιστικά σχέδια και μέγαρα, δεν φιλοξενείται συνήθως στις εκθέσεις μοντέρνας τέχνης και ας είναι βαθιά παραστατικός και ανατρεπτικός.

Ο Καραγκιόζης είναι αυτός που εξακολουθεί να εκφράζει τον ψυχισμό του αειθαλούς νεοέλληνα, που ονειρεύεται μεγαλεία αλλά κατοικεί σε γειτονιές ταπεινές ή, εν πάση περιπτώσει, ξεκίνησε από τα «χαμηλά» για να φτάσει κάπου «ψηλά» (απροσδιόριστο και μη αποφασίσιμο παραμένει το «ρωμέικο υψηλό» στις περιπέτειες του Καραγκιόζη και όχι μόνον εκεί).

Όσο κι αν υπάρχουν αντιμαχίες για την «ελληνικότητα» του Καραγκιόζη, όσο και αν το θέμα της «ταυτότητας» εξακολουθεί να στοιχειώνει ό,τι μας συνέχει πολιτισμικά και ιστορικά, παραπέμπω σταθερά στα μελετήματα του Βάλτερ Πούχνερ για τον Καραγκιόζη στην Ελλάδα και στα Βαλκάνια, ο οποίος περιγράφει τη βαθιά λαϊκή υπόσταση του Καραγκιόζη ως δύναμη καθαρής ζωής, «που οδηγεί στα ύψη του φαντασιακού και τα βάθη του αρχετυπικού», αλλά και στα κείμενα του μεγάλου Τσαρούχη που θεωρεί ότι ο Καραγκιόζης είναι «ποίηση θεατρική», αλλά και μέγας δάσκαλος πολλών ταλαντούχων Ελλήνων ηθοποιών. Ο Τσαρούχης, μάλιστα, χαρακτηρίζει τον Ευγένιο Σπαθάρη ως τον τελευταίο γνήσιο λαϊκό ζωγράφο. Ο Δημήτρης Μίμαρος, ο Μανωλόπουλος, ο Χαρίλαος ο Θεσσαλονικιός, ο Μόλλας, ο Θεοδωρέλλος, ο Σωτήρης Σπαθάρης και τόσοι άλλοι ονομαστοί ή σιωπηλοί σκηνοθέτες και λαϊκοί «λιμπρετίστες» του Καραγκιόζη, καθώς και πολλοί αξιόλογοι, σύγχρονοι δημιουργοί, συγκροτούν μια ιδιότυπη γενεαλογία του θεάτρου σκιών στη χώρα μας. Παράλληλα αφηγούνται την Ιστορία της νέας Ελλάδας με τρόπο θεατρικό, παραμυθιακό, εντέλει θεραπευτικά παραβολικό.

Ο Καραγκιόζης είναι το κάτοπτρό μας. Είναι ο υπονομευτής του καθωσπρεπισμού και του μεγαλοϊδεατισμού που διατρέχει υπόγεια την κοινωνία μας. Εκφράζει τη λαϊκή ψυχή, το μεγαλείο της, αλλά και τη μικρότητα και την κατεργαριά της. Στον μπερντέ, καθώς παρελαύνουν τύποι όπως ο Χατζηαβάτης, ο Μπαρμπαγιώργος, ο Μορφονιός, ο σιορ Νιόνιος, το Κολλητήρι, η Αγλαΐα, η Γοργόνα που ψάχνει τον Μεγαλέξανδρο και τόσοι άλλοι, διαγράφεται με γλαφυρότητα η τυπολογία συμπεριφορών και των πόθων μικρών και μεγάλων που φωλιάζουν στην ελληνική ψυχή.

Η ταπεινότητα του Καραγκιόζη δείχνει έναν άλλο δρόμο προς την αγαπητική σχέση του κοινού με τους δημιουργούς. Δείχνει τον τρόπο της καλής χειρονομίας. Και η καλή χειρονομία προς τον πλησίον δεν είναι μεγαλειώδης ή ηρωική, όπως συχνά φανταζόμαστε. Είναι σιωπηλή, ουσιαστική, ελεήμων. Μερικές φορές μπορεί απλώς και μόνο να είναι η σύναξη στην μικρή πλατεία του χωριού και η σούμα που κερνιέται αφειδώς μετά την παράσταση.

Ο Καραγκιόζης, και ό,τι τελικά συγκεφαλαιώνει, δεν είναι φολκλόρ, είναι δύναμη θεατρική και ανθρώπινη. Είναι βαθιά ελληνική, παραστασιακή χειρονομία και ευρηματική τεχνική για το σύγχρονο θέατρο.

Αλλά είναι και κάτι πολύ πιο υποκειμενικό, προσωπικό τολμώ να πω. Είναι αυτή η θλίψη, η ελαύνουσα χαρμολύπη που νιώθεις όταν τα φώτα στον μπερντέ τονίζουν τη σκιά στη φιγούρα. Και τότε θυμάσαι ότι κάποτε, σε κάποια άλλη εποχή, τότε που είχες μαζί σου τον πατέρα, γελούσες με το Κολλητήρι και ήσουν ευτυχισμένος. Πολύ, και ανυπόκριτα.

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL