Live τώρα    
25°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Αίθριος καιρός
25 °C
23.2°C25.8°C
2 BF 33%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
24 °C
23.4°C26.8°C
2 BF 33%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
21 °C
20.0°C24.8°C
2 BF 49%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
21 °C
20.2°C21.0°C
2 BF 69%
ΛΑΡΙΣΑ
Ελαφρές νεφώσεις
25 °C
24.0°C24.9°C
2 BF 33%
Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο / Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο: "Βάλε φωτιά" και άλλες ιστορίες της Κατοχής
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο / Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο: "Βάλε φωτιά" και άλλες ιστορίες της Κατοχής

Απόκρυψη του αγάλματος του Κούρου (αρ. ευρ. 2720), των χρόνων γύρω στο 600 π.Χ., από το Σούνιο, κάτω από το δάπεδο της αίθουσας όπου ήταν τοποθετημένος

 Μόλις τις άκουγαν οι τεχνίτες από τον λάκκο που είχε ανοιχτεί κάτω από τα πατώματα του Μουσείου, άρχιζαν να τραβούν με αλυσίδες και με σχοινιά τα τεράστια αγάλματα πριν τα αποθέσουν στον τάφο τους. Κάπως έτσι σώθηκαν οι αρχαιολογικοί θησαυροί του Εθνικού Μουσείου από τους κατακτητές. Η κατάχωση ξεκίνησε τον Νοέμβριο του 1940. Ωστόσο, η διαδικασία της απόκρυψης είχε αρχίσει πολύ νωρίτερα. Την ημέρα που μπήκαν οι Γερμανοί στην Αθήνα, οι προθήκες του Μουσείου ήταν ήδη άδειες.


Το χάλκινο άγαλμα Δία ή Ποσειδώνα (αρ. ευρ. Χ 15161), των χρόνων γύρω στο 460 π.Χ., από τη θαλάσσια περιοχή στο Αρτεμίσιο της Εύβοιας, καλυμμένο με πισσόχαρτο πριν την απόκρυψή του

Το “έπος της απόκρυψης”

Ο Χρήστος και η Σέμνη Καρούζου, επιμελητές του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου πριν από τον πόλεμο και γενικοί έφοροι στη συνέχεια, πρωταγωνίστησαν στο “έπος της απόκρυψης”. Ένα τιτάνιο έργο, που, λόγω του πλήθους των εκθεμάτων, χρειάστηκε έξι μήνες για να ολοκληρωθεί και απαιτούσε χειρουργικούς χειρισμούς προκειμένου τα γιγαντιαία αγάλματα, αφού τυλιχτούν σε πισσόχαρτα, να τοποθετηθούν στα ορύγματα που είχαν ανοιχτεί κάτω από τις εκθεσιακές αίθουσες, στη συνέχεια να ταφούν με άμμο και από πάνω να πέσει μια πλάκα μπετόν.

Οι οδηγίες προς τα μουσεία για την προστασία των θησαυρών τους από τους βομβαρδισμούς είχαν αρχίσει να στέλνονται πριν κηρυχθεί ο πόλεμος. Η επιστολή όμως της 11ης Νοεμβρίου του υπουργείου Εθνικής Παιδείας με τίτλο “Γενικαί τεχνικαί οδηγίαι διά την προστασίαν των διαφόρων μουσείων από τους εναέριους κινδύνους” σε όλη την επικράτεια έδωσε το έναυσμα να ξεκινήσει η μαραθώνια επιχείρηση κατά την οποία πολλά αρχαία εγκιβωτίστηκαν και μεταφέρθηκαν σε καταφύγια, τα χρυσά του Εθνικού Μουσείου κρύφτηκαν στα υπόγεια της Τράπεζας της Ελλάδος και τα μεγάλα αγάλματα τάφηκαν στα δάπεδα του Μουσείου.


«Αίθουσα Ποσειδώνος». Το μαρμάρινο άγαλμα Ποσειδώνα (αρ. ευρ. 235), των χρόνων 125-100 π.Χ., από τη Μήλο, λίγο πριν από την απόκρυψή του.

Εικόνα ερήμωσης

“Η όψη του Μουσείου τον Απρίλιο του 1941 ήταν μια εικόνα ερήμωσης. Οι τοίχοι γυμνοί, τα δάπεδα πολλών αιθουσών σκαμμένα για να ταφούν τα αγάλματα και οι προθήκες άδειες” σημειώνει η Σέμνη Καρούζου στην περίφημη ομιλία της στο 1ο Συνέδριο του Συλλόγου Ελλήνων Αρχαιολόγων, που πραγματοποιήθηκε από τις 30 Μαρτίου έως τις 3 Απριλίου 1967, λίγες μέρες πριν το απριλιανό πραξικόπημα.

“Φαντάσου το Μουσείο ανεσκαμμένο, το προσωπικό να συσκευάζει αρχαία και να τα βάζει σε μεγάλες κάσες, να τυλίγει με μαύρα πισσόχαρτα τα χάλκινα αγάλματα, να ετοιμάζει πρωτόκολλα” λέει σήμερα η διευθύντρια του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου Μαρία Λαγογιάννη. Κατά τη διαδικασία της απόκρυψης των αρχαίων είχαν δημιουργηθεί επιτροπές που συντόνιζαν την εργασία και κατέγραφαν τα πάντα. Στο Μουσείο υπήρχαν τέσσερις και σε καθεμιά, εκτός από τους αρχαιολόγους, τους γλύπτες, τους συντηρητές και τους τεχνίτες, υπήρχε και ένας αεροπαγίτης. Σημαντική μάλιστα ήταν η συμβολή δύο ξένων αρχαιολόγων, του Άγγλου Άλαν Γουέις και του Γερμανού Ότο Βάλτερ.


Εγκιβωτισμός και απόκρυψη του μαρμάρινου αγάλματος Ποσειδώνα (αρ. ευρ. 235), των χρόνων 125-100 π.Χ., από τη Μήλο.

Ο κατάλογος των ναζί

Οι κατακτητές συμπατριώτες του Βάλτερ, βέβαια, μπορεί να θέλγονταν από την κλασική ελληνική αρχαιότητα, ωστόσο είχαν άλλες διαθέσεις. Συνέταξαν έναν κατάλογο από 103 γλυπτά με την απαίτηση να εκτεθούν. Ανάμεσά τους συγκαταλέγονταν τρία αριστουργηματικά αγάλματα, ο Ποσειδώνας του Αρτεμισίου, ο Έφηβος των Αντικυθήρων και ο Έφηβος του Μαραθώνα, τρία από τα πιο εκλεκτά εκθέματα του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου. Φυσικά, αυτή η διαταγή δεν εκτελέστηκε ποτέ και, όπως μας πληροφορεί ο Χρήστος Καρούζος στη συνέντευξή του που δημοσιεύτηκε στα “Ελεύθερα Γράμματα” το 1945, “η επίμονη αντίσταση της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας μας γλίτωσε τα σπουδαιότερα μουσεία μας από την καταστροφή και τη λεηλασία”.

“Αυτό που έλεγε τότε ο Καρούζος δεν ήταν ούτε υπερβολή ούτε ρομαντισμός” τονίζει τώρα η Μαρία Λαγογιάννη. “Σε όλους μας έχουν μεταφερθεί προφορικές μαρτυρίες για αντίσταση των αρχαιολόγων εκείνη την εποχή και την άρνησή τους να παραδώσουν αρχαία” λέει και θυμίζει ταυτόχρονα τα αποτυπώματα εκείνης της περιόδου πάνω στους τοίχους του Μουσείου.


Απόκρυψη μαρμάρινων γλυπτών σε λάκκο σε αίθουσα του Μουσείου.

Αντιαεροπορικό καταφύγιο και συσσίτια

Το Αρχαιολογικό Μουσείο στην Κατοχή κάθε άλλο παρά μουσείο θύμιζε... Μέχρι το τέλος του πολέμου, στέγασε τις υπηρεσίες του Κεντρικού Ταχυδρομείου. Στην αίθουσα των μυκηναϊκών αρχαιοτήτων στεγάστηκε η Κρατική Ορχήστρα Αθηνών. Το πιο ενδιαφέρον ωστόσο είναι ότι το 9ο υπόγειο του Μουσείου προς την οδό Μπουμπουλίνας έγινε το αντιαεροπορικό καταφύγιο όλης της γειτονιάς. Στην ίδια πλευρά, σε ένα άλλο σημείο των υπογείων του, πλάι στο ξυλουργείο που λειτουργεί σήμερα στο Μουσείο, στεγάστηκε το μαγειρείο όπου ετοιμαζόταν το συσσίτιο που έπαιρναν οι αρχαιολόγοι αλλά και λογοτέχνες. Λέγεται μάλιστα ότι απ’ αυτό σιτιζόταν και ο Ρίτσος. Όμως και οι συκιές της εσωτερικής αυλής του  στάθηκαν "ευεργετικές για το φυλακτικό προσωπικό του" σύμφωνα με τη Σ. Καρούζου. "Στους καλοκαιρινούς μήνες της Κατοχής βοήθησαν πολύ τον επισιτισμό των φυλάκων, η φρούρησή τους όμως από καταχρήσεις γινόταν με ξεχωριστή φροντίδα".



Μεταφορά με τροχαλίες του μαρμάρινου αγάλματος της Θέμιδος (αρ. ευρ. 231), των χρόνων γύρω στο 300 π.Χ., από το Ραμνούντα Αττικής, για την απόκρυψή του.

Οι σφαίρες των Δεκεμβριανών

“Οι τοίχοι είναι ακόμα μαυρισμένοι” λέει η Μ. Λαγογιάννη. Το ίδιο ανέπαφες έχουν μείνει και οι τρύπες στα εσωτερικά αίθρια που άφησαν οι σφαίρες των Δεκεμβριανών. Τις ημέρες του “Δεκεμβριανού εφιάλτη”, όπως γράφει η Σέμνη Καρούζου, “βόμβες έπεφταν στη στέγη. Ευτυχώς τα αρχαία μάρμαρα ήταν ακόμα βαθιά στο χώμα. Η ξύλινη στέγη επισκευάστηκε”. Όμως σήμερα “επιλογή του Μουσείου είναι να μην επισκευαστούν ούτε αυτοί οι τοίχοι ούτε οι μαυρισμένοι από τα καζάνια των συσσιτίων, και να παραμείνουν ως αδιάψευστα τεκμήρια μιας σκληρής εποχής”.

Μπορεί αυτή η ιστορία να είναι γνωστή. Όμως για τη Μ. Λαγογιάννη “κουβαλάει πολύ βαρύ φορτίο”. Αυτή την ιστορία θυμίζει άλλωστε το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο στις δράσεις που οργανώνει σήμερα και αύριο με αφορμή την εθνική επέτειο. Μεταξύ άλλων, σήμερα θα παρουσιαστεί η δράση «Βάλε φωτιά: Το χρονικό της απόκρυψης των αρχαιοτήτων» (12.30 – 1.40 μ.μ.) και αύριο ο ιστορικός περίπατος στη νεότερη αρχιτεκτονική της γειτονιάς του Μουσείου με τίτλο «Στη γειτονιά του Μουσείου μιας άλλης εποχής» με τον καθηγητή Π. Τουρνικιώτη (11 π.μ. - 1 μ.μ.).

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL