Ένα θαύμα της μηχανικής, της ανθρώπινης δεξιοτεχνίας και της κατασκευαστικής ικανότητας, το Ευπαλίνειο Υδραγωγείο στο Πυθαγόρειο Σάμου, που αποτελεί -παγκοσμίως- ένα ανεπανάληπτο τεχνικό έργο, με λειτουργία για περίπου 1.100 χρόνια, αποκαταστάθηκε, συντηρήθηκε και αναδείχθηκε, έτοιμο να παραδοθεί στο κοινό μόλις εγκριθεί από το προσεχές ΚΑΣ.
Χθες το έργο παρουσιάστηκε ενώπιον της υπουργού Πολιτισμού Λ. Κονιόρδου, του βουλευτή Σάμου Δημήτρη Σεβαστάκη, του εφόρου Αρχαιοτήτων Σάμου - Ικαρίας Παναγιώτη Χατζηδάκη και τοπικών παραγόντων, ενώ ακολούθησε επίσκεψη και διέλευση μέσα από το Ευπαλίνειο Όρυγμα και μετάβαση στην πηγή του αρχαίου υδραγωγείου.
Για τις πρώτες ανάγκες προσελήφθησαν πέντε φύλακες με επτάμηνες συμβάσεις ιδιωτικού δικαίου.
Το Ευπαλίνειο, σύμφωνα με όσα ανέφεραν οι ειδικοί Δημοσθένης Σβολόπουλος, Μαρία Μερτζάνη και Κώστας Ζάμπας, αποκαταστάθηκε με τη χρήση εξελιγμένων υλικών, τεχνολογιών και τεχνογνωσίας και την εφαρμογή πρωτότυπων λύσεων υπό δυσχερείς και επικίνδυνες συνθήκες.
Αποτελείται από τέσσερα τμήματα με κορωνίδα το όρυγμα, που από τους βυζαντινούς χρόνους και έπειτα εγκαταλείφθηκε και ήρθε ξανά στο φως τη δεκαετία του 1970 από το Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο - DAI, που το ανέσκαψε συστηματικά. Έκτοτε επισκέψιμα ήταν για λόγους ασφαλείας τα πρώτα 130 περίπου μέτρα του.
Το έργο αποκατάστασης, συντήρησης και ανάδειξης αφορούσε κατά κύριο λόγο το όρυγμα και την αρχαία δεξαμενή, που αποτελούν τα βασικά τμήματα.
Με την ολοκλήρωση του έργου αντιμετωπίστηκαν επείγοντα και κρισιμότατα προβλήματα διατήρησης του μνημείου και δημιουργήθηκαν οι κατάλληλες προϋποθέσεις για την ασφαλή απόδοσή του στους πολυάριθμους επισκέπτες του. Συγκεκριμένα εξασφαλίστηκε η ευστάθεια της σήραγγας, συντηρήθηκαν οι λίθινες επενδύσεις της, τοποθετήθηκαν μεταλλικές σχάρες στα ανοιχτά τμήματα της τάφρου, κατασκευάστηκαν προστατευμένοι διάδρομοι επίσκεψης και εγκαταστάθηκε σύστημα φωτισμού.
Μέσω των εργασιών αποκαλύφθηκαν νέα ευρήματα αρχαιολογικού ενδιαφέροντος, όπως κτηριακά κατάλοιπα, επιγραφές των αρχαϊκών χρόνων και πλήθος κινητών αντικειμένων, νομίσματα της βυζαντινής περιόδου και οστά ζώων προσφέροντας νέα δεδομένα που εμπλουτίζουν την επιστημονική τεκμηρίωση της κατασκευής και της λειτουργίας του μνημείου.
Η μελέτη εκπονήθηκε από τη διεπιστημονική ομάδα της Εγνατία Οδός Α.Ε. εγκρίθηκε από το υπουργείο Πολιτισμού, εντάχθηκε το 2012 στο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Ανταγωνιστικότητα και Επιχειρηματικότητα» του ΕΣΠΑ 2007-2013 και χρηματοδοτήθηκε από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης. Φορείς υλοποίησής του υπήρξαν η Διεύθυνση Αναστήλωσης Αρχαίων Μνημείων και η Διεύθυνση Συντήρησης Αρχαίων και Νεότερων Μνημείων ενώ την αρχαιολογική εποπτεία των επεμβάσεων είχε η Εφορεία Αρχαιοτήτων Σάμου και Ικαρίας.
Την εκτέλεση του έργου ανέλαβε κατόπιν δημόσιου διαγωνισμού, η Εταιρεία Edratec Ενεργειακή ΑΒΕΤΕ. Οι προβλεπόμενες εργασίες ξεκίνησαν στα τέλη του 2013 και ολοκληρώθηκαν με απόλυτη επιτυχία τον Δεκέμβριο του 2015. Το συνολικό κόστος του έργου ανήλθε σε 3.139.222,23 ευρώ.
Το Ευπαλίνειο περιλαμβάνεται στον κατάλογο των μνημείων Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς και έχει χαρακτηριστεί παγκόσμιο σηραγγολογικό τοπόσημο, ενώ αναμένεται η ανακήρυξή του και ως διεθνούς ιστορικού τοπόσημου έργων πολιτικού μηχανικού.
