Το φαινόμενο της ελληνικής διασποράς και της μετανάστευσης μπαίνει στο μικροσκόπιο της ερευνητικής ομάδας του ΑΠΘ. Υπό τη διεύθυνση των καθηγητών Ματούλας Σκαλτσά και Γιώργου Καλογερά επιχειρεί να ερευνήσει σε όλες του τις πτυχές αυτό το μείζον για την εποχή και ειδικά για τη χώρα μας ζήτημα, με την προοπτική να συγκροτηθεί μουσειακή έκθεση στο πλαίσιο ενός Ερευνητικού Κέντρου στη Θεσσαλονίκη, αλλά και να ιδρυθεί ένα Μουσείο Μετανάστευσης και Διασποράς, δεδομένης και της πρόθεσης στήριξης που έχει εκφράσει ο δήμαρχος Θεσσαλονίκης Γιάννης Μπουτάρης.
Η ομάδα εννέα καθηγητών, μεταδιδακτόρων και υποψήφιων διδακτόρων, που έχει συγκροτηθεί μέσω του ερευνητικού διεπιστημονικού μεταπτυχιακού προγράμματος το οποίο επικεντρώνεται στην έρευνα και τη δημιουργία αρχειακών πηγών, στον εντοπισμό και τη συγκέντρωση μαρτυριών και τεκμηρίων, εργάζεται ήδη πυρετωδώς. Στο πλευρό της ερευνητικής ομάδας, εκτός των δύο Ελλήνων καθηγητών επικεφαλής της, τίθενται και οι επισκέπτες καθηγητές από τη διασπορά Γιώργος Αναγνώστου και Νίκος Πουλόπουλος, από το Ohio State University και το University of Missouri, St. Louis, αντίστοιχα, οι οποίοι, με χορηγία του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος, έρχονται στην Ελλάδα προκειμένου να συμβάλλουν με την επιστημονική γνώση και εμπειρία τους από αντίστοιχες έρευνες στις ΗΠΑ και τον Καναδά.
"Μας ενδιαφέρει να μελετήσουμε το φαινόμενο της ελληνικής διασποράς και μετανάστευσης, όχι μόνο στην Αμερική, αλλά και τη Γερμανία, και να δούμε πώς αναπαρίσταται σε μουσεία μετανάστευσης, τα οποία πολλαπλασιάζονται με γοργούς ρυθμούς τα τελευταία δέκα χρόνια ειδικά σε μεγάλες ευρωπαϊκές πόλεις" μας λέει η Ματούλα Σκαλτσά, καθηγήτρια Ιστορίας της Τέχνης και Μουσειολογίας στο ΑΠΘ και μία εκ των επικεφαλής του προγράμματος.
"Από τη συνεργασία μας με συναδέλφους που ασχολούνται με τις ‘διασπορικές σπουδές’ σε έδρες ελληνικών σπουδών σε ξένα πανεπιστήμια διαπιστώσαμε επίσης ότι υπάρχει στροφή στις ίδιες τις ελληνικές σπουδές, στις οποίες πλέον αποκτούν την ίδια βαρύτητα με τον κλασσικό και βυζαντινό πολιτισμό και οι σπουδές για τον σύγχρονο ελληνικό πολιτισμό και ιδιαίτερα για τον διασπορικό ελληνικό πολιτισμό" εξηγεί η κ. Σκαλτσά. Υπ' αυτό το πλαίσιο και με δεδομένο το αντίστοιχο ενδιαφέρον που έχει αναπτυχθεί και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, όπως η Ιταλία, η οποία προηγείται κατά πολύ στην έρευνα της μετανάστευσης και της διασποράς, η ερευνητική ομάδα του ΑΠΘ θέτει στο μικροσκόπιό της το ζήτημα της ταυτότητας.
"Αυτή τη χρονική περίοδο που η Ελλάδα χρειάζεται πραγματικά τον εκτός χώρας ελληνισμό δεν μπορεί παρά να αρχίσει να μελετά το παρελθόν της συγκρότησής του. Ως εκ τούτου, ερευνούμε τι σημαίνει ελληνική ταυτότητα για τον Έλληνα μετανάστη και τον Έλληνα της διασποράς" λέει η κ. Σκαλτσά.
"Πρέπει να γνωρίσουμε, λοιπόν, την καταγωγική πορεία και το καταγωγικό παρελθόν των Ελλήνων της διασποράς και των Ελλήνων μεταναστών και είναι κρίσιμο και χρήσιμο να το γνωρίζουμε και εμείς, αλλά και οι ίδιοι, ιδιαίτερα τώρα, μέσα στο παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον όπου ζούμε και ενδεχομένως και ένεκα της παγκοσμιοποίησης. Είναι κρίσιμο για τους ίδιους τους μετανάστες και τους Έλληνες της διασποράς να γνωρίσουν το παρελθόν τους για να μπορέσουν να ανιχνεύσουν στο στίγμα τους στο παρόν. Όταν ξέρεις ποιος είσαι, αισθάνεσαι ασφαλής και δυνατός".
Αυτή η γνώση για την κ. Σκαλτσά "σχετικοποιεί τη συνθήκη που βιώνει η Ευρώπη και η χώρα μας λόγων των μεταναστευτικών ροών, αφού η μετανάστευση χαρακτήριζε την Ελλάδα ανέκαθεν και αφού η ίδια η Ελλάδα επανειλημμένως στην Ιστορία της δέχτηκε μεγάλα κύματα μεταναστών, αλλά και έστειλε εκατοντάδες χιλιάδες μετανάστες σε όλες τις ηπείρους. Αυτή η γνώση, λοιπόν, βοηθάει να κατανοήσουμε αυτό που συμβαίνει σήμερα".
Όσο για την ίδρυση ενός Μουσείου Ελληνικής Μετανάστευσης και Διασποράς, η Μ. Σκαλτσά διαπιστώνει πως "της Θεσσαλονίκης της ταιριάζει, γιατί η ίδια έχει βιώσει τα δύο φαινόμενα ιστορικά και διαχρονικά, έχει μια διαρκή σχέση και με τη μετανάστευση και με τη διασπορά" και σημειώνει, ωστόσο, ότι, "για να γίνει ένα τέτοιο μουσείο, με τα σημερινά οικονομικά δεδομένα, απαιτούνται τουλάχιστον δύο με τρία χρόνια".
