Της Πόλυς Κρημνιώτη
Έντονη ανησυχία, αλλά και απορία, δημιουργεί στη διεθνή ακαδημαϊκή κοινότητα, στους Έλληνες βυζαντινολόγους και όλους όσοι γνωρίζουν τη διαδρομή και το έργο του Ελληνικού Ινστιτούτου Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Σπουδών της Βενετίας η κατάθεση σχεδίου νόμου από το υπουργείο Εξωτερικών για την αναδιαμόρφωσή του.
Σύμφωνα με το σχέδιο νόμου, προβλέπεται η υπαγωγή και η αποκλειστική εποπτεία του Ινστιτούτου από το υπουργείο Εξωτερικών, ενώ έως τώρα υπάγεται στην αρμοδιότητα των υπουργείων Εξωτερικών και Παιδείας και η εποπτεία και ο έλεγχός του ασκούνται από τριμελή επιτροπή στην οποία μετέχει και μέλος της Ακαδημίας Αθηνών οριζόμενο από τη Σύγκλητο. Τουλάχιστον τρεις επιστολές έχουν φτάσει έως τώρα στο πρωθυπουργικό γραφείο για το ζήτημα από κορυφαίους διεθνώς επιστημονικούς φορείς, προεξάρχοντος του Ανώτατου Πνευματικού Ιδρύματος της χώρας, την Ακαδημία Αθηνών.
Στην επιστολή της, η Ακαδημία Αθηνών κάνει έκκληση στον πρωθυπουργό Αλέξη Τσίπρα προκειμένου "το Ινστιτούτο, το μοναδικό αυτό ελληνικό πνευματικό ίδρυμα στην αλλοδαπή, να μη μετατραπεί σε πολιτιστικό κέντρο ποικίλης αρμοδιότητας, το οποίο εξ αντικειμένου δεν θα μπορούσε να ανταποκριθεί στην υψηλή επιστημονική αποστολή, την οποία του ανέθεσαν τα ιδρυτικά του κείμενα". To ανώτατο πνευματικό ίδρυμα μάλιστα επισημαίνει ότι για την ίδρυση στη Βενετία Ελληνικού Ινστιτούτου Βυζαντινών Σπουδών "συνήφθη διεθνής συμφωνία μεταξύ ελληνικής και ιταλικής κυβέρνησης" την 21η Σεπτεμβρίου 1948 και εντός προθεσμίας τεσσάρων μηνών ακολούθησε άλλη διμερής συμφωνία διά της οποίας ρυθμίστηκαν "το νομικό και το οικονομικό καθεστώς του Ινστιτούτου" και "ιδιαιτέρως η διάθεση των περιουσιακών στοιχείων και απαιτήσεων της ορθοδόξου Ελληνικής Κοινότητος Βενετίας".
Εκείνο ωστόσο που κάνει σαφές η Ακαδημία στην επιστολή της είναι ότι "οποιαδήποτε μεταβολή, κυρίως του σκοπού του Ινστιτούτου, προϋποθέτει συμφωνία με την ιταλική κυβέρνηση" διότι η συμφωνία του '48 "συνάφθηκε με ανταλλάγματα". Υπενθυμίζει επίσης ότι "κατά το άρθρο 28 παρ. 1 του Συντάγματος οι διεθνείς συμβάσεις 'αποτελούν αναπόσπαστο μέρος του εσωτερικού Ελληνικού Δικαίου και υπερισχύουν από κάθε άλλη αντίθετη διάταξη νόμου'" και ότι "οι διεθνείς συμβατικές υποχρεώσεις μας δεν μπορούν να μεταβληθούν με μεταγενέστερο νόμο, παρά μόνο με άλλη συμφωνία".
Επισημαίνει επίσης τη δική της "ενεργό παρουσία", την οποία όμως "το σχέδιο νόμου καταργεί", αφού της αφαιρεί το δικαίωμα να "επιλέγει κατόπιν διαγωνισμού διευθυντή και υποτρόφους και να προτείνει στο υπουργείο Εξωτερικών τον κατάλληλο διευθυντή". Αντ' αυτού, προβλέπει το ανώτατο πνευματικό ίδρυμα της χώρας να προτείνει κατάλογο τεσσάρων μελών της υποψηφίων για την Εποπτική Επιτροπή, από τους οποίους θα επιλέξει τελικά έναν ο υπουργός Εξωτερικών. Παράλληλα με το σχέδιο νόμου, "σχεδόν καταργείται η συμμετοχή της Ακαδημίας" και "αγνοείται παντελώς το υπουργείο Παιδείας". Επισημαίνει επίσης ότι το σχέδιο νόμου διά "του άρθρου 11 παρ. 2 μεταβάλλει τους σκοπούς του Ινστιτούτου χωρίς να έχει προηγηθεί συμφωνία με την ιταλική κυβέρνηση".
Ανάλογη επιστολή έχει σταλεί στον πρωθυπουργό και από τη Χριστιανική Αρχαιολογική Εταιρεία, το επιστημονικό σωματείο των Ελλήνων μελετητών της Βυζαντινής Αρχαιολογίας και Τέχνης. "Η ανάθεση της ευθύνης των αποφάσεων που το αφορούν στον υπουργό Εξωτερικών φοβούμαστε ότι κινδυνεύει να αλλοιώσει τον αυστηρά επιστημονικό χαρακτήρα του, όπως αυτός έχει καθοριστεί από τον ιδρυτικό του νόμο και πραγματωθεί από την πολύχρονη λειτουργία του" σημειώνεται στην επιστολή της εταιρείας, η οποία επιπλέον ζητάει από την ελληνική πολιτεία "να διαφυλάξει την ανεξαρτησία και τον επιστημονικό χαρακτήρα του μόνου ερευνητικού ιδρύματος της Ελλάδας στο εξωτερικό και να ενισχύσει τη λειτουργία του μέσω της διασύνδεσής του με το υπουργείο Παιδείας, την Ακαδημία Αθηνών και τα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα, ώστε το Ινστιτούτο να συνεχίσει να αποτελεί μέσο προβολής της ελληνικής επιστήμης και πόλο έλξης διεθνών ερευνητών".
Τέλος, η Χριστιανική Αρχαιολογική Εταιρεία κάνει λόγο για την "ευρέως γνωστή και διεθνώς αναγνωρισμένη συμβολή του Ινστιτούτου στην έρευνα και τη μελέτη της βυζαντινής περιόδου μέσα από το έργο των ερευνητών του, υποτρόφων και φιλοξενουμένων, τη διοργάνωση επιστημονικών συνεδρίων και την πραγματοποίηση σημαντικών εκδόσεων".
Ιδιαιτέρως θορυβημένη, και η Ιταλική Επιτροπή Βυζαντινών Σπουδών διά του προέδρου της, καθηγητή Βυζαντινής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Ca Foscari της Βενετίας Αntonio Rigo, με επιστολή της προς τον πρωθυπουργό εκφράζει την ανησυχία της για την τύχη του Ινστιτούτου, "του μοναδικού κέντρου ελληνοβενετικών σπουδών στην Ευρώπη", υπογραμμίζοντας ότι "η υποβάθμισή του σε έναν πολιτιστικό οργανισμό υπό την απόλυτη εποπτεία του υπουργείου Εξωτερικών, ο εξοβελισμός της Ακαδημίας Αθηνών, του υπουργείου Παιδείας και των πανεπιστημίων απομακρύνει το ίδρυμα από τον φυσικό του χώρο, χώρο Παιδείας και έρευνας".
Στο ίδιο μήκος κύματος κινείται και η επιστολή της Γαλλικής Εταιρείας Βυζαντινών Σπουδών προς τον πρωθυπουργό, ενώ ήδη συγκεντρώνονται υπογραφές μέσω Διαδικτύου από Έλληνες και ξένους βυζαντινολόγους. Στο κείμενό τους οι υπογράφοντες ζητούν να παραταθεί ο χρόνος διαβούλευσης του σχεδίου νόμου, το οποίο αναρτήθηκε στο open gov, από τις 27.5 έως τις 3.6, επισημαίνοντας ότι "η υπαρκτή ανάγκη για αναδιάρθρωση του οργανογράμματος και των υπηρεσιών του Ινστιτούτου, η ανάγκη σύνδεσής του με τον σύγχρονο διεθνή επιστημονικό χώρο και η ενίσχυση της πολυσχιδούς δραστηριότητάς του τόσο στον εκπαιδευτικό χώρο όσο και σε αυτό που αποκαλούμε πολιτιστική διπλωματία δεν μπορεί και δεν πρέπει να του αφαιρέσει την ανεξαρτησία του".
Το Ινστιτούτο περιήλθε στο Ελληνικό Δημόσιο μετά την απόφαση της ελληνικής κοινότητας της Βενετίας να δωρίσει την ακίνητη περιουσία της, στην οποία μεταξύ άλλων περιλαμβάνονται το Μέγαρο της Φλαγγινείου Σχολής πίσω από την πλατεία του Αγίου Μάρκου που είναι και η έδρα του Ινστιτούτου και η Φλαγγίνεια Βιβλιοθήκη, εικόνες και κειμήλια, ο ναός του Αγίου Γεωργίου. Στο δωρητήριο του '53 υπάρχει ρητός όρος ότι στην περίπτωση που το Ινστιτούτο πάψει να λειτουργεί είτε αλλάξει ο σκοπός του, η περιουσία του περιέρχεται απευθείας στον δωροδότη, δηλαδή την ελληνική κοινότητα της Βενετίας, η οποία όμως δεν είναι Νομικό Πρόσωπο Ελληνικού αλλά Ιταλικού Δικαίου. Επομένως, η περιουσία του περνάει απευθείας στο ιταλικό κράτος.
Τι λέει το ΥΠΕΞ:
Κύκλοι του υπουργείου Εξωτερικών τονίζουν ότι ο νόμος αυτός υπερασπίζεται και διασφαλίζει την περιουσία της Κοινότητας της Βενετίας, της οποίας διαχειριστής είναι το Ινστιτούτο.
