ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΚΩΣΤΑΣ ΠΑΠΑΝΤΩΝΙΟΥ
Ένα απόγευμα του Μαρτίου το 1943, το Ληξιαρχείο των Ολλανδών πολιτών στο Άμστερνταμ τυλίχθηκε στις φλόγες. Μέχρι να έρθει το ξημέρωμα, διάσπαρτα κομμάτια από χαρτί ξεπηδούσαν μέσα από τα καμένα δοκάρια της οροφής που κατέρρεε και ακτινοβολούσαν μέσα στο σκοτάδι, καθώς τα σιγόκαιγε η φωτιά.
Τα καμένα χάρτινα κομμάτια ήταν προηγουμένως έγγραφα που περιελάμβαναν αναλυτικά στοιχεία για τους Ολλανδούς πολίτες καθώς δεν ανέφεραν μόνο ονόματα, ηλικίες, οικογενειακή κατάσταση και διαμονή, αλλά αποκάλυπταν ακόμη ποιοι ήταν Εβραίοι, ποιοι Ρομά κ.ο.κ. Τα στοιχεία αυτά αν περιέρχονταν στα χέρια των ναζί, θα ήταν ο λόγος ώστε να απελαθούν και να εκτελεστούν στη συνέχεια περίπου 110.000 Εβραίοι, δηλαδή πάνω από το 75% του πληθυσμού στην Ολλανδία.
Εξαιρέσεις μέσα σ’ ένα κλίμα παθητικότητας
Αν και στις ημέρες μας οι Ολλανδοί επιμένουν να ισχυρίζονται ότι επέδειξαν υψηλό αγωνιστικό πνεύμα απέναντι στους ναζί, η πραγματικότητα είναι ότι οι φασίστες κατά την εισβολή τους και την παραμονή τους στη χώρα δεν ήρθαν αντιμέτωποι με πολλές αξιοσημείωτες πράξεις αντίστασης. Αντίθετα, οι περισσότεροι Ολλανδοί παρέμειναν παθητικοί, ενώ κάποιοι επέλεξαν ακόμη και να συνεργαστούν με τους ναζί.
Εξαίρεση αποτέλεσε το ισχυρό Κομμουνιστικό Κόμμα, το οποίο επιχείρησε να διοργανώσει τις αντιστάσεις από την αρχή. Μια σημαντική επιτυχία καταγράφηκε με την απεργία του Άμστερνταμ, τον Φεβρουάριο του 1941. Η απεργία έγινε σε απάντηση για τα αντίποινα των ναζί σε Εβραίους και κομμουνιστές, οι οποίοι είχαν αντισταθεί με τα όπλα ενάντια σε συνεχόμενες επιδρομές και επιθέσεις από την ολλανδική παραστρατιωτική οργάνωση WA στον εβραϊκό πληθυσμό του Άμστερνταμ. Η ένοπλη αυτοάμυνα κομμουνιστών και Εβραίων είχε ως αποτέλεσμα να σκοτωθεί ένας ναζί και αρκετοί άλλοι να τραυματιστούν. Η απεργία κράτησε για δύο ημέρες, ήταν πολύ μαζική, αλλά δεν μπόρεσε να επεκταθεί και στις υπόλοιπες πόλεις της χώρας.
Η άλλη σημαντική δράση αντίστασης των Ολλανδών στους ναζί είναι η ανατίναξη του Ληξιαρχείου. Η πρωτοβουλία ανήκε κυρίως σε καλλιτέχνες και εμπνευστής της ήταν ο αντιφασίστας και ανοιχτά ομοφυλόφιλος Βίλεμ Αροντέους. Η επιχείρηση πέτυχε, ούτε όμως κι αυτή κατόρθωσε να είναι το έναυσμα για έναν ευρύτερο ξεσηκωμό.
Αρχικά υπήρξε, βέβαια, ενθουσιασμός. Η βομβιστική επίθεση που έπληξε το κτήριο, ναι μεν δεν κατάφερε να το καταστρέψει ολοσχερώς, προκαλώντας βαριές ζημιές μόνο στο ένα τέταρτο των γραφείων, κατάφερε όμως να στείλει ένα μήνυμα που οι ναζί δύσκολα θα μπορούσαν να ξεχάσουν ποτέ: «Σας πολεμάμε κι εμείς!» Η επίθεση αυτή αποτελεί σύμβολο για την ολλανδική αντίσταση μέχρι και σήμερα, ωστόσο η συνεισφορά του Β. Αροντέους άρχισε να αναγνωρίζεται τα τελευταία μόλις χρόνια.
Παρότι ήταν ένας από τους πιο αφοσιωμένους και δημιουργικούς οργανωτές της αντίστασης, το όνομα του παραλείφθηκε από τα περισσότερα βιβλία που γράφτηκαν σχετικά με την αντίσταση, λόγω της σεξουαλικής του ταυτότητας.
Δεν αρνήθηκε ποτέ τον εαυτό του
Γεννήθηκε στο Άμστερνταμ το 1895 από γονείς που ήταν σχεδιαστές θεατρικών κοστουμιών και είχε πέντε αδέρφια. Οι γονείς του αρχικά ενθάρρυναν την καλλιτεχνική του κλίση -του άρεσε να γράφει και να ζωγραφίζει- αλλά η σεξουαλική του ταυτότητα προκάλεσε εντάσεις μεταξύ τους. Στην ηλικία των 17 ετών, ο Βίλεμ αρνούταν πια να κρύβει ότι είναι γκέι και την επόμενη χρονιά οι γονείς του τον έδιωξαν από το σπίτι.
Μετά την εκδίωξή του, άρχισε να κάνει διάφορες τυχαίες δουλειές για να επιβιώσει, ενώ παράλληλα ανέπτυσσε τα καλλιτεχνικά του ταλέντα. Στην πρώτη ευκαιρία που του δόθηκε, με την ανάθεση ενός μεγάλου έργου -μια τοιχογραφία για το δημαρχείο του Ρότερνταμ-, φάνηκε αντάξιος της περίστασης και κατάφερε να κερδίσει τη φήμη σοβαρού ζωγράφου. Το στιλ του, κάτι μεταξύ Πικάσο και Ρέμπραντ, συνδύαζε τη νέα ριζοσπαστική αφαίρεση με την παραδοσιακή, χρησιμοποιώντας σκοτεινούς ολλανδικούς τόνους στα χρώματα. Κάποια από τα έργα του διασώθηκαν και εκτίθενται στο Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης.
Καθώς ο Χίτλερ ανέβαινε στην εξουσία στη Γερμανία, ο Αροντέους απολάμβανε τη ζωή, έχοντας μια ευτυχισμένη σχέση και αψηφώντας τις οικονομικές δυσκολίες. Δημοσίευσε ακόμη τη βιογραφία ενός Ολλανδού ζωγράφου και πολιτικού ακτιβιστή, του Ματάις Μάρις, η οποία απέφερε αρκετά χρήματα στον ίδιο και τον σύντροφό του, Γιαν Τίσεν, ώστε να τα βγάζουν πέρα.
Ο πόλεμος όμως άλλαξε τα πάντα. Όταν οι ναζί εισέβαλαν στην Ολλανδία, τον Μάιο του 1940, επιχείρησαν να πάρουν αρχικά τους Ολλανδούς με το μέρος τους, χωρίς να προχωρούν σε άμεσες απελάσεις, βίαιες ενέργειες και απαγορεύσεις κυκλοφορίας. "Ίσως οι ναζί να μην είναι και τόσο κακοί τελικά", συμπέραιναν τότε κάποιοι Ολλανδοί.
Ωστόσο οι μειονότητες, στις οποίες ανήκε ο Αροντέους, δεν είχαν ψευδαισθήσεις. Οι σχέσεις τους ήταν νόμιμες στην Ολλανδία για περισσότερο από έναν αιώνα, αλλά η νέα κυβέρνηση δεν έχασε χρόνο να απαξιώσει την ομοφυλοφιλία. Εμπνεόμενος από τον Μάρις, τον ακτιβιστή του οποίου είχε γράψει τη βιογραφία και ο οποίος είχε πολεμήσει για τη δημοκρατία το 1871 στην εξέγερση της Παρισινής Κομμούνας, ο Αροντέους ήταν ένας από τους πρώτους που εντάχθηκαν στην ολλανδική αντίσταση.
Πλαστογραφούσε ταυτότητες, έσωζε ζωές
Οι καλλιτεχνικές του ικανότητες αξιοποιήθηκαν σύντομα με την ένταξή του σε μια ομάδα η οποία πλαστογραφούσε ταυτότητες. Καθώς οι ναζί είχαν αρχίσει να καταστέλλουν τον εβραϊκό πληθυσμό, η Αντίσταση είχε φροντίσει να παρέχει στους Ολλανδούς Εβραίους ψεύτικες ταυτότητες. Επίσης δούλεψε ακούραστα στη δημοσίευση υλικού αντιπληροφόρησης και στη στρατολόγηση ανθρώπων για την Αντίσταση.
Το 1943 έγινε ξεκάθαρο στον Αροντέους ότι ο χρόνος για τους Ολλανδούς Εβραίους εξαντλούνταν, όπως και για άλλους που βρίσκονταν στη λίστα παρακολούθησης της Γκεστάπο. Έτσι λοιπόν, σκέφτηκε ένα σχέδιο ώστε να καταστρέψει αυτές τις λίστες.
Το Ληξιαρχείο κρατούσε πληροφορίες για εκατοντάδες χιλιάδες Ολλανδούς, συμπεριλαμβανομένων των Εβραίων, και οι ναζί χρησιμοποιούσαν αυτόν τον κατάλογο για να εντοπίσουν τις ψεύτικες ταυτότητες. "Ο καλύτερος τρόπος για να διακόψουμε αυτό το δίκτυο πληροφόρησης είναι να το ανατινάξουμε", αποφάσισε ο Αροντέους.
Ο ίδιος μαζί με μια ομάδα αγωνιστών -ορισμένοι από τους οποίους ήταν επίσης ανοιχτά ομοφυλόφιλοι, συμπεριλαμβανομένων της μαέστρου και κλασικής τσελίστριας Φρίντα Μπελινφάντε, του σχεδιαστή Σερντ Μπάκερ και του συγγραφέα Γιόχαν Μπράουερ- σχεδίασαν προσεκτικά την επίθεση.
Πέτυχαν, αλλά προδόθηκαν
Στις 27 Μαρτίου του 1943, ντυμένος σαν αξιωματικός του γερμανικού στρατού, ο Αροντέους κατάφερε να οδηγήσει ομάδα 15 μαχητών ώς τα γραφεία του Ληξιαρχείου. Εκεί, ακινητοποίησαν τους φύλακες, τοποθέτησαν τα εκρηκτικά και έγραψαν ιστορία.
Η επιτυχία της ομάδας αποδείχτηκε ωστόσο βραχύβια. Μέσα σε λίγες ημέρες η Γκεστάπο είχε καταφέρει να συλλάβει όλους τους αγωνιστές που συμμετείχαν στην ενέργεια, ύστερα από πληροφορίες που έφτασαν στα χέρια της ανώνυμα.
Στη δίκη που ακολούθησε, ο Αροντέους πήρε όλη την ευθύνη πάνω του. Ωστόσο, αυτό δεν εμπόδισε τους ναζί να εκτελέσουν 13 από τους σαμποτέρ, συμπεριλαμβανομένου του ίδιου. Οι επιζώντες εγκατέλειψαν τη χώρα.
Μετά την ανακοίνωση της ποινής, ο Αροντέους είπε στον δικηγόρο του: "Πρέπει ο κόσμος να μάθει πως οι ομοφυλόφιλοι δεν είναι δειλοί".
Διαφορετική μεταχείριση στους ετεροφυλόφιλους
Ο Αροντέους αποτέλεσε πρότυπο αγωνιστή, ενέπνευσε πολλούς συναδέλφους του και συνέβαλε να γλιτώσουν την απέλαση εκατοντάδες Εβραίοι. Παρ' όλα αυτά, η συνεισφορά του υποτιμήθηκε και αγνοήθηκε σκόπιμα λόγω της σεξουαλικής του ταυτότητας.
Αν και τη δεκαετία του ’80 η οικογένειά του παρέλαβε τιμητικό μετάλλιο από την ολλανδική κυβέρνηση για το θάρρος που επέδειξε στην Αντίσταση, το όνομά του παραλειπόταν συστηματικά απ’ όλα σχεδόν τα βιβλία της Ιστορίας για την Αντίσταση μέχρι τη δεκαετία του 1990.
Η Μπελιφάντε, η οποία είχε την ίδια ακριβώς μεταχείριση ως λεσβία, υπενθύμισε μάλιστα πως ένα άλλο μέλος της Αντίστασης -ετεροφυλόφιλος άνδρας- πιστωνόταν για χρόνια ότι ήταν επικεφαλής της ομάδας και της βομβιστικής επίθεσης. "Ο Αροντέους ήταν ένας σπουδαίος ήρωας, πρόθυμος να δώσει τη ζωή του για τον αγώνα", είχε δηλώσει η σπουδαία μουσικός.
* Πληροφορίες - μετάφραση από την ιστοσελίδα ozy.com και τη διεθνή κινηματική βιβλιοθήκη libcom.org
