Του Στάθη Λουκά
Προς τα μέσα του Νοέμβρη 2018 επέστρεψε στην πόλη της Τεργέστης, σε ψηφιακή μορφή, το 90% του Αρχείου του Λουδοβίκου Σκάρπα, που σχετίζεται με τη διάσωση Εβραίων, όχι μόνον ελληνικής καταγωγής, αλλά και από άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Ο Λ. Σκάρπας ήταν διπλωμάτης και υπηρέτησε στην Τεργέστη, ως πρόξενος, από το 1938 ώς και το 1940.
Πέρασαν σχεδόν δύο χρόνια (από τις 4 Νοεμβρίου 2016, που απεστάλη απαραίτητη επιστολή στο υπ. Εξωτερικών), για να δημιουργηθούν οι κατάλληλες συνθήκες για την επιστροφή στην Τεργέστη αυτού του πολύτιμου, ιστορικά και πολιτικοκοινωνικά, Αρχείου. Κατάλληλες συνθήκες, που συνδέονται με το ξεπέρασμα των εμποδίων, που από την Τεργέστη εκπορεύονταν προς Αθήνα και απ’ εκεί επέστρεφαν τανάπαλιν και ενισχύονταν. Έναυσμα για την επιστολή υπήρξε η διήγηση του αείμνηστου Μενέλαου Παππά (2013), για μια προφορική μνήμη για τη δραστηριότητα «ενός προξένου», που επιβεβαιώθηκε ως τέτοια και από τους υπεύθυνους της Εβραϊκής Κοινότητας. To, μετά δύο χρόνια, τυπικό οριστικό κλείσιμο της διαδικασίας, που ήταν σε εξέλιξη, έγινε με την έγκριση του τότε αναπληρωτή υπουργού Εξωτερικών κ. Γ. Κατρούγκαλου.
Πέρα από τον δικό μου κόπο -να αντιγράψω το 65% των κειμένων του Αρχείου-, οι παραινετικές και διορατικές παρεμβάσεις του προέδρου της Ελληνικής Βουλής κ. Ν. Bούτση συνέβαλαν στο να επιβεβαιωθεί η προφορική ιστορική μνήμη του αείμνηστου Μενέλαου Παππά ως αδιαμφισβήτητο ιστορικό γεγονός. Αδιαμφισβήτητο ιστορικό γεγονός που, όμως, αμφισβητούσε, στις 28 Νοεμβρίου 2017, το Προεδρείο της Ελληνικής Κοινότητας, παρ’όλο που υπήρχαν τα αποδεικτικά στοιχεία (και αμφισβητεί ακόμη ο τότε πρόεδρος, μια και δεν διαψεύδει τη μέχρι αρχές του 2019 στάση του).
Το Αρχείο παραδόθηκε στην Ελληνική Κοινότητα, στην Εβραϊκή Κοινότητα, στο Περιφερειακό Ινστιτούτο για την Ιστορία της Αντίστασης και της Σύγχρονης Εποχής (ΙRSREC.FVG), στο Πανεπιστήμιο της Τεργέστης. Δημιουργήθηκε, με πρωτοβουλία του Ινστιτούτου, σε συνεργασία με πανεπιστημιακούς, επιτροπή για τη μετάφραση και τον συσχετισμό των εγγράφων με άλλα ιστορικά γεγονότα που συνέβηκαν στην Τεργέστη εκείνη την ιστορική περίοδο. Η διαδικασία ευρίσκεται προς το τέλος της. Η Ελληνική Κοινότητα είναι αμέτοχη σε τέτοιον βαθμό, που ούτε μια συζήτηση δεν έγινε, στο πλαίσιο των Κοινοτικών λειτουργιών, γι’ αυτό το σημαντικό ιστορικό Αρχείο.
Το ψευτοεπιχείρημα που χρησιμοποιείται, πίσω από το οποίο κρύβονται σοβαρότερα, είναι ότι οι Εβραίοι τώρα δεν διατρέχουν κίνδυνο. Ηθελημένα, ξεφεύγει της προσοχής ότι «η μη αποδοχή του διαφορετικού του τότε, δηλαδή του Εβραίου», χρησιμοποιείται σαν άνυσμα για τη μη αποδοχή του σημερινού διαφορετικού, που είναι Αφρικανός, Ασιάτης, Ρομ (όπως και τότε), πρόσφυγας πολέμων και των κλιματικών αλλαγών. Χρησιμοποιείται για ρατσιστικές και πολιτικές διακρίσεις· δεν είναι τυχαίο ότι το μνημείο του Ολοκαυτώματος της Θεσσαλονίκης ρυπάνθηκε επανειλημμένως, δηλ. με μεγαλύτερη συχνότητα, τα δύο τελευταία χρόνια. Αυτό δε μάλιστα από μια Κοινότητα που φέρει τον τίτλο Ελληνική Ορθόδοξη Κοινότητα, που εμπεριέχει τη διάκριση ακόμη και για Έλληνες. Αυτό, όμως, είναι μια άλλη συζήτηση, που πρέπει να γίνει δημόσια.
Θα μπορούσαν να συμμετάσχουν για να τιμήσουν τους πάνω από 50.000 Έλληνες Εβραίους και άλλους (Ρομ, παρτιζάνους, σοσιαλιστές, κομμουνιστές, ομοφυλόφιλους κ.λπ.) του Ολοκαυτώματος. Η υποτίμηση, από τη μεριά της ηγεσίας της Κοινότητας (προεδρείου και πλειοψηφίας του Δ.Σ., μη εξαιρουμένης της προξένου), της πολιτικοκοινωνικής αξίας -όχι μόνο σε ιταλικό και ελληνικό επίπεδο, αλλά σε ευρωπαϊκό- του Αρχείου, έρχεται ως αδιάκοπη συνέχεια ιστορικών λαθών. Λάθη που αρχίζουν από εκείνη την περίοδο, με τον πρόεδρο Μακρυδήμα (δεν έχω γνώση της προγενέστερης ιστορικής περιόδου), διατρέχουν την Επταετία, συναντούν, το 2017, τον ιστορικό ρεβιζιονισμό παραγόντων της Κοινότητας και του Ιδρύματος Ελληνικού Πολιτισμού. Καταλήγουν δε ασθμαίνοντας στη σημερινή αρνητική στάση απέναντι σ’ ένα ιστορικό γεγονός, το οποίο είναι μεταφορικά αδήριτα δεμένο με τη σημερινή ιστορική πραγματικότητα της Ε.Ε. σχετικά με τους μετανάστες, τους πρόσφυγες και τον διαφορετικό. Από την άλλη πλευρά, το ουσιαστικό μέλλον της Κοινότητας, όχι ως «ταμείο» ρόλου και επιβίωσης ορισμένων, αλλά ως κοινωνικού, πολιτισμικού κ.λπ. φορέα, μόνο στο πλαίσιο της Ε.Ε. σε θετική εξέλιξη μπορεί να αντικρισθεί. Ιστορικό γεγονός που τιμά τον Έλληνα διπλωμάτη.
